مافەکانی هەرێمی کوردستان لە بەرامبەر سیاسەتە داراییە نادادپەروەرەکانی حکومەتی فیدراڵی عێراق

دڵدار_فەرزەندە_زێباری

لە دوای ڕووخانی ڕژێمی پێشوو لە ساڵی 2003، هەرێمی کوردستان ڕۆڵی سەرەکی لە بنیاتنانی عێراقی نوێدا بینیوە و هاوبەشێکی سەرەکی بووە لە داڕشتنی دەستووری عێراق، کە فیدرالیزمی دامەزراند و مافی هەموو پێکهاتەکانی زامن کرد. سەرەڕای پابەندبوونی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە گیانی هاوبەشی نیشتیمانی، حکومەتی فیدراڵی لە بەغدا بەردەوامە لە پەیڕەوکردنی سیاسەتی دارایی نادادپەروەرانە بەرامبەر هەرێم، دیارترینیان ڕاگرتنی مووچە و باجی داراییە، ئەمەش پێشێلکردنی ڕوونی دەستوور و ڕێککەوتنە سیاسییەکانە.

لە ماوەی دوو دەیەی ڕابردوودا هەرێمی کوردستان پێشکەوتنی بەرچاوی لە بوارە جیاجیاکاندا بەدەستهێناوە، بووەتە مۆدێلی سەقامگیری و پێکەوەژیان و گەشەسەندن لە عێراقدا. ڕاپۆرتەکانی بانکی نێودەوڵەتی ئاماژە بەوە دەکەن کە ڕێژەی وەرگرتنی خوێندکارانی خوێندن لە ناوچەکەدا 90%ی تێپەڕاندووە، لەکاتێکدا کەرتەکانی تەندروستی و ژێرخانی گەشەسەندنی بەرچاویان بەخۆوە بینیوە، هەروەها داهاتی سەرتاسەری بە بەراورد لەگەڵ پارێزگاکانی دیکەی عێراق بەشێوەیەکی بەرچاو بەرزبووەتەوە (بانکی جیهانی، 2021). ئەم پێشهاتە لە هیچ شوێنێکەوە نەهاتە دەرەوە؛ بەڵکو دەرئەنجامی سیاسەتی ژیرانە لەلایەن حکومەتی هەرێم و ئارەزووی وەبەرهێنانی سەرچاوەکانەوە.

سەرەڕای پابەندبوونی حکومەتی هەرێم بە ڕادەستکردنی بەشێک لە داهاتی نەوت بەپێی ڕێککەوتنەکانی لەگەڵ بەغدا، حکومەتی فیدراڵی چەندین جار ڕەتیکردووەتەوە پشکی هەرێم لە بودجەی فیدراڵی بگوازێتەوە. بەگوێرەی ڕاپۆرتێکی سەنتەری لێکۆڵینەوەی ستراتیژی و نێودەوڵەتی (CSIS، 2022)، قەرزەکانی حکومەتی هەرێم کەڵەکەبووە بۆ سەرووی 27 ملیار دۆلار بەهۆی گواستنەوەی پارەی دارایی لەلایەن بەغداوە، ئەمەش بووەتە هۆی دروستبوونی قەیرانی ئابووری کە ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر ژیانی هاوڵاتیانی هەرێم هەبووە.

لەبەغدا لایەنی سیاسی هەیە کە بە داوای ڕاستەوخۆی مووچەی فەرمانبەران لە حکومەتی فیدراڵیەوە هەوڵی تێکدانی دەسەڵاتەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەدەن، ئەمەش وەک هەوڵێک بۆ سەپاندنی کۆنترۆڵی دارایی و سیاسی بەسەر هەرێمدا. ئەم سیاسەتانە تەنها ئامانجیان لاوازکردنی حکومەتی هەرێم نییە بەڵکوو ڕاگرتنی گەشەپێدان و پێشکەوتنەکانی کوردستانە، بۆ ئەوەی هەرێم بگاتە هەمان ئاستی پارێزگارەکانی تر کە بەدەست خراپی خزمەتگوزاری و گەندەڵیەوە دەناڵێنن.

گەلی کورد دەیان ساڵە بەدەست سیاسەتی پەراوێزخستن و ستەمکارییەوە دەناڵێنێت، بەتایبەتی لەژێر دەسەڵاتەکانی پێشوودا کە هەڵمەتی جینۆساید و ئاوارەبوونیان لەدژی کورد ئەنجامدا. دەستووری نوێی عێراق مافەکانی کورد زامن دەکات و شەراکەتی ڕاستەقینەی پێدەبەخشێت لە بەڕێوەبردنی وڵاتدا. هەر هەوڵێک بۆ جێهێشتنی هەرێم لە ژێر ڕەحمەتی بڕیارەکانی حکومەتی فیدراڵیدا بەبێ گەرەنتی نێودەوڵەتی دەمانگەڕێنێتەوە بۆ دۆخی پەراوێزخستن و نادادپەروەری و هەڕەشە لە داهاتووی کورد لە عێراق دەکات.

بەردەوامی سیاسەتە داراییە نادادپەروەرەکانی حکومەتی فیدراڵی بەرامبەر بە هەرێمی کوردستان نەک هەر مەترسی لەسەر سەقامگیری هەرێم دروست دەکات، بەڵکو یەکگرتوویی عێراقیش بە گشتی. هەرێم فاکتەری سەقامگیری و هاوبەشێکی سەرەکی لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و بنیاتنانی دەوڵەتدا بووە و هەرواش دەمێنێتەوە. هەر هەوڵێک بۆ لاوازکردنی کاریگەری نەرێنی لەسەر هەموو عێراقییەکان دەبێت.

داکۆکیکردن لە مافەکانی هەرێمی کوردستان، بەرگریکردن نییە لە بەرژەوەندییەکی کوتلەیی، بەڵکو بەرگریکردنە لە شەراکەتی نیشتمانیی ڕاستەقینە و ئایندەی عێراقێکی دیموکراسی. حکومەتی فیدراڵی دەبێت پابەندی دەستور و ڕێککەوتنەکان بێت و وەک شەریک مامەڵە لەگەڵ هەرێم بکات نەک ژێردەستە. ئەگینا درێژەدان بەو سیاسەتانە دەرئەنجامی ترسناک بۆ یەکڕیزی و سەقامگیری عێراق بەدوای خۆیدا دەهێنێت.

سەرچاوەکان:
1. دەستووری عێراقی ساڵی 2005
2. سەنتەری توێژینەوەی ستراتیژی و نێودەوڵەتی (CSIS)، ڕاپۆرتی 2022
3. بانکی نێودەوڵەتی، ڕاپۆرتی گەشەپێدانی مرۆیی عێراق 2021
4. گروپی قەیرانی نێودەوڵەتی (ICG)، ڕاپۆرتی 2023