هەرچەندە دەستووری نوێی عێراق مافە فراوانەکان بۆ هەموو پێکهاتەکانی کۆمەڵگا دەستەبەر دەکات، بەڵام گەیشتن بە نوێنەرایەتی پەرلەمانی کاریگەر وەک تەحەددایەکی ستراتیژی دەمێنێتەوە کە پێویستی بە پابەندبوون و بەرپرسیارێتی بەرچاو هەیە لەلایەن هەمووانەوە.
پێداچوونەوەیەک بە ئەدای و هەڵسوکەوتی پەرلەمانتارانی پێشووی کورد تیشک دەخاتە سەر وانە بەنرخەکان کە دەتوانرێت بۆ پەرەپێدانی هاوکاری لە نێوان دانیشتوان و بەرەوپێشبردنی مافە زمانەوانی و کولتوورییەکان و دروستکردنی هاوپەیمانی بۆ خزمەتکردنی بەرژەوەندییەکانی کورد و بەرژەوەندیی نەتەوەیی فراوانتر کەڵک وەربگیرێت.
1. دەرفەتە لەدەستچووەکان بۆ داکۆکیکردن و هاودەنگی.
یەکێک لەو ڕەخنانەی کە لە قۆناغەکانی پێشوودا ڕووبەڕووی پەرلەمانتارانی کورد بووەوە، پەیوەندی سنووردار بوونیان بوو لەگەڵ پرسە کۆمەڵایەتی و ئابووری و پەیوەندیدارەکانی خزمەتگوزاری کە کاریگەرییان لەسەر هەموو ناوچەکانی عێراق هەیە، نەک تەنها هەرێمەکانی خۆیان. پەرلەمانتارە کوردەکان دەرفەتی گرنگیان لەدەست دا بۆ بنیاتنانی هاوپەیمانی نیشتمانی بەهێز بە ئامێزگرتنی پرسە جەماوەرییە هاوبەشەکان کە دەست لە هەموو چین و توێژەکانی دانیشتووان دەدەن. ئەو هاوپەیمانیانەی لەسەر هاوکاری و هاوسۆزی یەکتر بنیات نراون، سەلماندوویانە کە پێویستن بۆ گەیشتن بە دەستکەوتە یاساییەکان و دەستەبەرکردنی پشتیوانی یەکتر کاتێک پرسی کورد دێتە پێشەوە. ئەزموونی سیاسی ئاماژە بەوە دەکات کە کرانەوە و دروستکردنی پرد لەگەڵ پێکهاتەکانی تری کۆمەڵگای عێراق دەتوانێت متمانە و هاودەنگی نیشتمانی بەرز بکاتەوە. خواستراو دەبێت ئەگەر هەر نوێنەرێکی کورد دەستپێشخەری بکات بۆ بانگهێشتکردنی هەموو چین و توێژەکانی دانیشتوان لە باشوورەوە بۆ کوردستان، بۆ بۆنەیەک یان فێستیڤاڵێک، چونکە ئەم جۆرە هەنگاوانە دڵەکان کۆدەکەنەوە و شەراکەتی نیشتمانی قووڵتر دەکەنەوە.
2. مافی زمانەوانی: سەرچاوەی هێزە نەک لاوازی.
لە مادەی چوارەمی دەستووری عێراقدا هاتووە کە زمانی کوردی هاوشانی زمانی عەرەبی دووەم زمانی فەرمییە. بەڵام ئێمە تێبینیمان کردووە کە زۆرێک لە پەرلەمانتارانی کورد ئەم مافە دەستوورییەیان پشتگوێ خستووە، پێیان باشە بە زمانی عەرەبی قسە بکەن، سەرەڕای ئەوەی هەندێک جار شارەزایییان سنووردارە. ئەم هەڵبژاردنە بوونی ئەوانی بەرز نەکردەوە؛ بەڵکو کاریگەری گوتارەکەیان لاواز کرد و بەشداری کرد لە پەراوێزخستنی زمان و ناسنامەی کوردی لەناو دامەزراوەی یاسادانان.
پێشینە مێژووییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە پێداگری لەسەر بەکارهێنانی زمانی کوردی لە پەرلەمانی عێراق تەنانەت لە قۆناغەکانی دانپێدانانی دەستووریشدا مومکین بووە، وەک لە ئەزموونی مەحمود زێباریدا کە لە سەردەمی دەسەڵاتی پاشایەتیدا بە زمانی کوردی قسەی کردووە و وەرگێڕێکیش وایکردووە قسەکانی بۆ سەرۆکی پەرلەمان و ئەندامانی پەرلەمان وەربگێڕێت. ئەمڕۆ بە بەردەستبوونی تەکنەلۆژیای وەرگێڕانی مۆدێرن، بەدەستهێنانی بەشدارییەکی بەرهەمدار لە هەردوو زمانەکەدا ئاسانە و پێداگری لەسەر وەرگێڕان لەکاتی پێویستدا دەتوانێت دووپاتکردنەوەیەکی بەهێز بێت بۆ یەکسانی. بۆیە پێویستە پەرلەمانتارانی کورد مافی دەستووری تەواوی خۆیان بۆ بەکارهێنانی زمانەکەیان بەکاربهێنن و پێگەی خۆیان بەهێز بکەن و تیشک بخەنە سەر فرەچەشنی کولتووری لە عێراقی نوێدا.
3. بنیاتنانی یەکێتی و هاوپەیمانی ستراتیژی.
پەرلەمانتارانی کورد دەبێ درک بەوە بکەن کە یەکێتی نێوخۆیان سەرچاوەی هێزی ڕاستەقینەی خۆیانە. دووبەرەکی حزبی، تەماحی کەسی، یان بەرژەوەندییە ناوخۆییە تەسکەکان دەنگی کورد لاواز دەکەن و هەوڵەکانی پارچە پارچە دەکەن. چڕکردنەوەی کردەوەی هاوبەش و زاڵبوون بەسەر جیاوازیەکاندا کاریگەرترە. جگە لەوەش، پەرلەمانتارانی کورد دەتوانن هاوپەیمانی کاریگەر لەگەڵ گروپە پەراوێزخراوەکان، وەک سوننە و کەمینەکانی دیکە دروست بکەن، کە ئەزموونی پەراوێزخستنیان هاوبەشە. ئەم هاوپەیمانیانە لەسەر بنەمای بەرژەوەندی و پرسی هاوبەش، دەتوانن بەرەیەکی نیشتمانی کاریگەر لە یاسادانان پێکبهێنن و چاودێری جێبەجێکردنی بڕگەکانی دەستوور بکەن و هەژموونی هەر گروپێکی دیاریکراو سنووردار بکەن.
4. بەرەوپێشبردنی لێکتێگەیشتن و کەمکردنەوەی ڕق و کینە.
بۆ کەمکردنەوەی ڕق و کینە و ڕاستکردنەوەی تێڕوانینە هەڵەکانی نێوان مەزهەبە جیاوازەکان، زۆر گرنگە پەرلەمانتاران و سەرکردەکانی بیروڕا، گوتارێک بگرنەبەر کە هاوسۆزی و لێکتێگەیشتنی یەکتر بەرەوپێش ببات. پێویستە هەوڵەکان چڕتر بکرێنەوە بۆ پەروەردەکردنی جەماوەری فراوانی عێراق سەبارەت بە ئەزموونە مێژووییەکانی گەلی کورد، بەتایبەتی ئەو جیاکاری و پەراوێزخستنەی کە بە درێژایی مێژوو ڕووبەڕووی بووەتەوە. داننان و تیشک خستنە سەر ئەم ڕاستیانە نەک هەر ئینکاری دەڕەوێنێتەوە بەڵکو بەشدارە لە دروستکردنی پردی هاوسۆزی و هاودەنگی لە نێوان پێکهاتە جیاوازەکانی کۆمەڵگادا.
هەروەها پێویستە جەخت لەسەر ئەو پەیوەندییە کۆمەڵایەتی و ئایینییە بەهێزانە بکرێتەوە کە کورد لەگەڵ باقی عێراق یەکدەخات. زۆرینەیان موسڵمانن کە شانبەشانی عەرەب و تورکمان و ئەوانی دیکە ئایینەکەیان پەیڕەو دەکەن، کە ڕەنگدانەوەی میراتێکی هاوبەشی کولتووری و ئایینییە. بەیاننامە فەرمییەکان و هەڵمەتە هۆشیارییەکان کە لە لایەن پەرلەمانتارانەوە دەست پێدەکەن، پەیامی ڕوون و ئاشکرا لەخۆ بگرن کە داواکاری کورد بۆ یەکسانی مافی یەکسانی، هەڕەشەیەک بۆ سەر یەکڕیزی وڵات نییە، بەڵکو بانگەوازێک بۆ هاوبەشی ڕاستەقینە لە چوارچێوەی دەوڵەتێکی دادپەروەر و سەقامگیردا بەرجەستە دەکات.
پەرلەمانتاران بە جەختکردنەوەیەکی ڕوون لەسەر پابەندبوونیان بە یەکگرتوویی عێراق و خواستیان بۆ پێکەوەژیانی ئاشتیانە لە ژێر چەتری یەکسانیدا، دەتوانن سنووردارکردنی ڕیتۆریکی پۆپۆلیستی دابەشکەر و پتەوکردنی شوناسێکی نەتەوەیی لەسەر بنەمای ڕێزگرتنی یەکتر. ئەم ڕێبازە نەک هەر پێشوەختە زانینە هەبووەکان کەمدەکاتەوە بەڵکو ڕێگە خۆشدەکات بۆ ئاشتەوایی نیشتمانی لەسەر بنەمای دادپەروەری و هاووڵاتیبوونی هاوبەش.
ئەزموونە مێژووییەکان و پراکتیکە هاوچەرخەکان جەخت لەسەر گرنگیی خاوەن متمانە بەخۆبوون و دیدێکی ستراتیژی پەرلەمانتارانی کورد دەکەنەوە، کە بەردەوام کاردەکەن بۆ چەسپاندنی مافە زمانەوانی و کولتوورییەکانیان، پتەوکردنی یەکگرتوویی ناوخۆیی خۆیان، و تێپەڕاندنی بەربەستە تائیفی و ناوچەییەکان. به م شێوه یه نه ته نیا ده توانن به شێوه یه کی کاریگه ڕتر خزمه تی به ڕژه وه ندییه کانی کورد بکه ن به ڵکو ده توانن به شداری بن له بنیاتنانی عێراقی ئاشتیخواز و فره یی و فیدراڵی که هه موو خه ڵکه که ی ئاواته خوازن.
د.دلدار فەرزەندە زێباری
ڕاگری کۆلێژی تەکنیکی ئاکرێ – زانکۆی ئاکرێ بۆ زانستە کارپێکراوەکان