ئەز نە ل دژی ب ڕێڤه‌چونا پرۆسێسا هه‌لبژارتنێن په‌رله‌مانێ کوردستانێ مە، لێ ڕه‌نگه وه‌ك پێشبینی دبینم نه هێنه ب ڕێڤه‌برن
عومه‌ر توفی
……………
هه‌لبژارتن پرۆسه‌یه‌کا گرنگه ل هه‌ر وه‌لاته‌کێ نیفدهولهتی و ئه‌قلیمی و ئهڤ پرۆسه‌یه هه‌ر چار سالا جاره‌کێ دهێته ب ڕێڤه‌برن ل سه‌رتاسه‌ری وه‌لاتێن جیهانی دا و هه‌ر وه‌لات لدیف شێواز و یاسایا کومسیونا هه‌لبژارتنا ل ئه‌وی وه‌لاتی هاتنیه په‌یره‌و کرن و دامه‌زراندن کار پێ دهێته‌کرن بوو ئه‌نجام دانا پروسه‌یا هه‌لبژارتنا و ب شێوه‌کێ گشتی هه‌لبژارتن په‌یڤه‌که بهردهوام پێداگڕیێ لسه‌ر سیسته‌مێ دیموکراسی( حوکمی گەل ) ل وه‌لاتی دا دکه‌ت و پێگه‌هێ شه‌رعیه‌تێ بو حکومرانی و په‌رله‌مانتویێ بو وه‌لاتی د زڤڕینیت له‌وانیه دڤێت ئه‌م چه‌خت لسه‌ر هندێ بکه‌ین هه‌ولاتی ل ده‌مێ بریاردانێ دا یێ ره‌وا بیت کۆ ده‌نگێ خۆ بده‌ت و ب شێوازه‌کێ دیموکراسی .
هه‌لبژارتن بیته ئه‌گه‌رێ هندێ گورانکاری ل هێز و ئیرداره‌یا لایه‌نێن سیاسی ل وه‌لاتی دا په‌یدا بکه‌ت و سیسته‌مه‌کێ نوی ل رویێ سیاسی و دیموکراسی وه‌ك سازان ل وه‌لاتی دا به‌رقه‌رار دروست بکه‌ت و ئهڤ گورانکاریه ب ده‌نگێ هه‌ولاتیا دهێته رویدان دڤێت ئه‌م ججارا ژبیر نه‌که‌ین کۆ ل هه‌رێما کوردستانێ زۆر ئه‌زمونێن هه‌لبژارتنان هاتینه پێش کۆ هه‌ر ژ سالا ( ۱۹۹۲ تا کۆ ۲۰۱۸ ) گه‌له‌ك گورانکاری دروست بوینه و نها دا هه‌بوونا هنده‌ك لایه‌نێن سیاسی ل هه‌رێمێ دا بهردهوام گرفتا به‌رده‌م پیڤه‌رێ هه‌لبژارتنا دروست دکه‌ن و وه‌ك ئاسته‌نگ بکاردئینن .
ئه‌گه‌ر ب راوشکاوه‌نه بێژین ئه‌ڤه بوو ماوه‌یێ دوو سالایه هه‌رێما کوردستان یاا توشی قه‌یرانا سیاسی و یاسای و دیموکراسی بوی چ لسه‌ر ئاستێ ناڤخوه‌یی یان ده‌رڤه‌ی هه‌رێمێ دا بیتن و ژبه‌ر نه رێکه‌فتنه‌کا گشتگر یان دامه‌زراندنا سیسته‌مه‌کێ وه‌سا کۆ سازان دنافبه‌را هه‌می لایه‌نێن سیاسی دا په‌یدا بکه‌ت و جاوانیا ئه‌نجام دانا هه‌لبژارتنان .
ئه‌ڤا ناڤهاتی من دیار کری بویه ئه‌گه‌ر هندێ کوردستان بویه هه‌رێمه‌کا بێ یاسا و په‌رله‌مان و نها دا وه‌لاته‌كێ وه‌کی عێراقێ گه‌له‌ك سیسته‌مێن حکومرانیێ لێ هاتینه چه‌سپاندن هه‌ر ژ ( حکومێ ملکی ل سالا ۱۹۲۱ تا کۆ حکومێ چه‌کداری ) نوکه ژیدا به‌رده‌وامی دده‌نه حکومێ چه‌کداری ل وه‌لاتی دا دهێته بکارئینان و عێراق توژیی گه‌له‌ك ده‌رده‌سه‌ریا و خوێن رێشتنێ بویه و سه‌روه‌ریا وه‌لاتی ژ لایێ یاسایێن کومه‌لگه‌ها نیف
ده‌وله‌تی هاتیه پێشێل کرن ٫ و نها کار دکه‌ن یاسایێن وه‌لاته‌کێ وه‌کی عێراقێ لسه‌ر هه‌رێمێ جێبه‌جێبکه‌ن و ئه‌و یاسا چ برێکا حکومه‌تێ یان دادگه‌ها فیدرالی ڤه دهێنه په‌یره‌وکرن و ئه‌ز ل ڤێره هند دناف بابه‌تی دا ناجمه خوارێ به‌س ته‌نها سارێژیێ لسه‌ر بابه‌تێ هه‌لبژارتنا که‌م ئه‌وژی پشتی بۆ دوماهیك جار رۆژا هه‌لبژارتنا ژ لایێ مه‌رسوما سه‌روکایه‌تیا هه‌رێما کوردستانێ دبیته بوو جارا شه‌شێ ئه‌وژی رۆژا ( ۲۰ / ۱۰ / ٢٠٢٤ ) هاتیه دیار کرن وه‌کی رۆژا ئه‌نجام دانا هه‌لبژارتنێن خولا شه‌شێ یێن په‌رله‌مانێ کوردستانێ له‌وانێ کۆ ب چ شێوه‌ی بیتن دڤێت ئهڤ ساله هه‌لبژارتن ل هه‌رێما کوردستانێ بهێنه ئه‌نجام دان ل ده‌مێ خۆ یێ دیار کری دا ٫ دا کۆ جاره‌کا دی شه‌رعیه‌تا سیاسی و یاسای بوو هه‌رێمێ بهێته زڤراندن و جاره‌کا دیکه هه‌رێم بیته خودان په‌رله‌مان و حکومه‌ته‌کا گشتگر و سه‌قامگیریا هه‌رێمێ زۆر گرنگه تایبه‌ت باردوخه‌‌کێ وه‌کی نوکه کۆ رۆژهه‌لاتا نافه‌راست تێدا ده‌رباز دبیت زۆر کاریگه‌ره بۆ هه‌ێمێ و به‌س هه‌ما‌ن ده‌م نها دا زۆر گرفت و ئاسته‌نگ که‌فتینه به‌رده‌م ئه‌نجام دانا هه‌لبژارتنا ..
راسته به‌رهه‌فی ته‌مامی هاتنه کرن بوو هه‌لبژارتنان به‌س زۆر پسیارا هندێ دکه‌ن لسه‌ر چ ئه‌ساس پێشبنیی دکه‌ی هه‌لبژارتن ناهێنه ئه‌نجام دان …..
ئێکه‌تی نشتیمانی کوردستان ل هه‌رێما کوردستانێ ئه‌و پارتا سیاسیه کۆ ل هه‌رێما کوردستانێ باوه‌ری ب پروسه‌یا دیموکراسی و شه‌رعیه‌تا هه‌رێمێ نه‌بوویه و نوکه دا ئه‌و لایه‌نێ سیاسی کار دکه‌ت لسه‌ر جێبه‌جێکرنا سیسته‌مێ سیاسه‌تا دیفاکتوی ئانکۆ ئه‌مری واقعی و جاره‌کا دیکه هاوشێوه‌ی دوو سالێن به‌ری نوکه گه‌رفتێ به‌رده‌م ئه‌نجام دانا هه‌لبژارتنا دروست بکه‌ت ل هه‌رێما کوردستانێ ب هاریکاریا جه‌ند وه‌لاته‌کێن جیهانی و هه‌رێمي پشته‌فانیه‌کا ئێکجار ل وان دهێته‌کرن ٫ و هه‌تا کۆ کوشتنا أسماعیل هنیه ژلایێ ئیرانێ ڤه دێ وه‌ك گه‌ف هێته بکارئینا و پشته‌فانی کرن ل ئێکه‌تی دهێته‌کرن دا کۆ هه‌لبژارتن نه‌هێنه ئه‌نجام دان ٫ ئه‌گه‌ر ب شێوه‌کێ میتودیی بێژین به‌ری جه‌ند رۆژان به‌رپرسێ هه‌لبژارتنێن مه‌کته‌با سیاسی ئێکه‌تی وه‌سا بوو پاڤل ته‌له‌بانی دایه دیارکرن کۆ باردوخێ ئێکه‌تی ب شێوه‌کێ گشتی زۆر لاوازه و ئاماده نینه به‌رهه‌فیێن تمام بکه‌ن بوو هه‌لبژارتنان و وه‌سا دایه دیار کرن دڤێت هه‌لبژارتن بهێنه ته‌جبل کرن بوو سالا ٢٠٢٥ .
ئه‌گه‌ر ب شێوه‌کێ گشتی بێژین پشتی په‌یوه‌ندیێن پارتی دیموکراتی کوردستان وه‌ك پارته‌کا ده‌ستهه‌لاتدار و پارته‌کا بهێز لسه‌رتاسه‌ری هه‌رێما کوردستانێ و عێراقێ دگه‌ل ده‌وله‌تا ئیرانێ به‌ره‌ف قوناغه‌کا باش پێشڤه‌جوین ل رویێ ( سه‌قامگیریا و سیاسه‌ته‌کا دیپلوماسی ) ناوچێ دا بکاربینن و پارتی دیموکراتی کوردستان ئه‌ڤرۆکه کاردکه‌ت ژ بۆ دامه‌زراندنا سیسته‌مه‌کێ سه‌رکه‌فتی و هه‌رێما کوردستان ل هه‌می قوناغێن هه‌ستیار بویه نمونه‌یه‌کا سه‌رکه‌فتی لسه‌ر ئاستێ وه‌لاتێن جیهانی یێن نیفدهولهتی و هه‌رێمایه‌تی دا ژ نمونه‌ێن سه‌رکه‌فتی ل رویێ ( سیاسه‌ت و دیموکراسی ) و کوردستان بویه هه‌رێمه‌کا دیپلوماسی و سه‌قامگیر ب شێوه‌کێ سیستماتیکی جونکی کوردستان ئێك ژ نمونه‌ین هه‌ره سه‌رکه‌فتی بویه ژ بۆ رۆژهه‌لاتا نافه‌راست و جیهانی ژیدا.
به‌س نها دا ئێکه‌تی نیشتمانی کوردستان ب هاریکاریا راسته‌وخویا وه‌لاتێن هه‌رێمی و جیران کاردکه‌ن ئهڤ قوناغا نوکه کوردستان تێدا ده‌رباز دبیت وه‌ك به‌ربه‌ست بکاربینین و پێگه‌هێ هه‌رێمێ لاواز بکه‌ن و هه‌ر بخۆ ب هه‌ڤرا کار دکه‌ن جاره‌کا دی هه‌جه‌تا هه‌بوونا باره‌گه‌هێن موسادێ هێرشێ ژ لایێ وان گروپێن نه‌یاسای ل عێراقێ و ئیرانێ ڤه هێرش بکه‌نه لسه‌ر هه‌ولێرا پایته‌خت دا کۆ ئهڤ هێرشه بیته ئه‌گه‌ر هندێ باردوخێ ئه‌منی تێکبده‌ن دا کۆ هه‌لبژارتن نه‌هێنه ئه‌نجام دان و هه‌رێما کوردستان بهردهوام بیت لسه‌ر ئه‌ڤێ ڤالاهیا سیاسی و دیموکراسی و شه‌رعیه‌تا یاسای ل هه‌رێمێ و پێگه‌هێ هه‌رێما کوردستانێ بهردهوام به‌ره‌ف لاواز بونێ ڤه بچیت ل رویێ سه‌قامگیری و پێگه‌هێ سیاس ل وه‌لاتی دا .
به‌ری هه‌یڤه‌کێ ل رۆژنامه‌یه‌کا ( الشرق الأوسط ) چه‌خت لسه‌ر خاله‌‌کا گرنگ دایه دیارکرن ئه‌وژی وه‌سا دیار کرن نابێژم سه‌د ژ سه‌دێ وه‌سایه به‌س ره‌نگه ئهڤ ساله دا ب چ شێوه بیتن هه‌لبژارتن لسه‌ر ئاستێ وه‌لاتێن رۆژهه‌لاتا نافه‌راست نا هێنه ب رێڤه‌برن ژبه‌رکو ئه‌و باردوخێ پشتی ۷ أکتوبه‌را سالا داهاتوو هاتیه پێش ل رۆژهه‌لاتا نافه‌راست و ئهڤ هێرشه کاریگه‌ر وه‌سا کریه کۆ په‌یوه‌ندیێن داینه‌میکی دنافبه‌را وه‌لاتێن رۆژئاڤای و زلهێز نیفدهولهتی و روژهه‌لاتا نافه‌راست و ئه‌قلمیی ل رویێ ستراتیژی و ئایدولوژیا سیاسی و ئه‌منی لاواز کریه و هێرشێن ئیران و أسرایلێ بویه ئه‌گه‌ر ده‌ڤه‌ر که‌فتیه به‌رده‌م گورانکاریا و ئالۆزیا دا و دڤێت باش بزانین ئهڤ باردوخه ب شێوه‌کێ فه‌رمی هه‌رێما کوردستانێ وه‌ك هه‌رێمه‌کا نیمچه سه‌ربه‌خوو دهێته هژمارتن دناف چه‌رگێ رۆژهه‌لاتا نافه‌راست و هه‌رێم بویه ئه‌کته‌ره‌کێ بهێز لسه‌ر ئاستی شانوگه‌ریا سیاسی ل چارچوڤه‌یا عێراق و وه‌لاتێن زلهێزێن نیفدهولهتی و هه‌رێمی دا ناوچێ دا و هه‌ر گورانکاریه‌كا یان ئالۆزیه‌ك ل ناوچێ بهێته پێش هه‌رێما کوردستانێ بێ به‌هر نینه .
و بشێوه‌کێ گشتی هه‌لبژارتنێن سه‌روکایه‌تیا ئه‌مریکا کاریگه‌ریا خۆ هه‌یه وه‌سا هاتیه دیارکرن هه‌لبژارتنێن سه‌روکاتیا ئه‌مریکا ل ( ٥ / ١١ ) ئهڤ ساله بهێنه ئه‌نجام دان ئایا پروسه‌یا سیاسه‌تا ئه‌مریکا لدۆر ئه‌و باردوخێ ناله‌بار ئه‌وێ رۆژهه‌لاتا نافه‌راست که‌فتیه تێدا و ئاستێ ستانده‌ر یێ پیڤانه‌ی یا سیاسه‌تا ئه‌مریکا و هه‌ڤالبه‌ندێن وان پشتی ئه‌نجام دانا هه‌لبژارتنێن سه‌روکایه‌تیا ئه‌مریکا دناف چه‌رگێ رۆژهه‌لات نافه‌راست ب چ شێوه بیتن و هه‌ر گورانکاره‌‌کا دهێته ئارادا ب چ شێوه‌بیتن .
به‌لکۆ ئه‌ڤا من دایه دیارکرن به‌شه‌ك بیت ژ وان پێشهاتێن ئه‌ڤرۆکه هاتینه پێش و بیته به‌ربه‌ست به‌رسینگێ ئه‌زموونا هه‌لبژارتنان ل هه‌رێما کوردستانێ کۆ بریاره ل ٢٠ أوکتوبه‌را ئهڤ ساله بهێته ب رێڤه‌برن و ژ بۆ هندێ ره‌نگه هه‌لبژارتن ل ده‌مێ خۆ دیار کری دا نه هێته ب رێڤه‌برنا .
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.