سالح ئەرتیسی
مەترسیترین ژن د دیروکا عیراق و کوردستانێ دا
مەترسیدار ترین سیخور د مێژویێ دا و ھاتبیتە پشت گوھ ئێخستن و ڤەشارتن.
عیراقیان دگوتنێ ( خاتون) دەست د دارشتنا نەخشێ عیراقێ دا ھەبۆ
بریتانیا د گوتنێ ( لورانسی عرب)ی یان( مس بێل)
گیرترود بێل (مس بێل) ژ مالەکا دەولەمەند، ل سالا ١٨٦٨ ل ئنگلتەرا ژ دایک بویە، پشکا مێژو یا ئوکسفورد ب دوماھیک ئینایە.
سالا ١٩٢٦ ( مس بێل) دەیکا مسلمانا مریە، ھندەک بوچون ھەنە کو وێ خوە کوشتیە ب دەرمانەکی.
پشتی ژ ناڤ چوونا (ئیمراتوریەتا ئوسمانی)، مس بێل ھاتە روژھەلاتا ناڤین و ئەرکێ دارشتنا نەخشێ ناوچێ پێ ھاتە بەخشین کو دوبارە بکێشیت.
ل دەستپێکێ :
دەستپێکێ ھاتە (ئیران)ێ پاش وەک ڤەکولەر و گەریدە چویە ( سوری و فلستینێ)
پاشان پەرتوکا ( سەحرایا سور) نڤیسی یە، ئەو ب حێشترێ دگەل کومەکا کەسا ل ھەمی ناوچی باش گەریان، سەرەدانا ھەمی ھوزا کر یێن روژھەلاتا ناڤین و ھەمی ناوچە نەخشە دکرن.
زمانێ ( تورکی و عربی و فارسی ) ب باشی دزانی، ھەر دەڤەرەکا سەرەدان بو کربا پێشوازیەکا مەزن لێدکر.
وێ ب رێکا نڤیسینا راپورتێن خوە بۆ بریتانیا، جوگرافیا روژھەلاتا ناڤین و ناوچی دوبارە دانایەڤە پشتی جەنگێ جیھانی یێ ئێکێ
دامەزرێنەرا سنورا، د پەرتوکا ( خانما بیابانێ) وێنێ خانم بێل د ناڤبەرا (لورانسێ عەرەب و چرچل) دا یێ دیارە کو د رونشتی نە
سالا ١٩١٦ (مارک سایکس و فرەنسوا بیکۆ) رێکەفتنا سایکس بیکو ل سەر وەرەقێ نڤیسی، ئەڤ ھەردووکە وەزیرێن دەرڤە یێن بریتانیا و فرەنسا یێن وی سەردەمی بوون.
بەلێ ئەوێن رێکەفتن ب دەستێن خوە جھبەجھ کری ( مس بێل و لورانسی عەرەب ) بوون.
خاتینا عیراقێ سالا ١٩٠٩ ێ دوماھیک ویستگەھا وێ عیراق بۆ، زانیاریێن باش ل سەر ھەمی عەشیرەت و ھوزێن عیراقێ یێن وی دەمی کوم دکرن و فرێدکرنە لەندەن.
ب رێکا تیمەکێ چوو د ناف وێ لیژنا ھاتیە فرێکرن ل دوور شینوارێن عیراقێ و د ناف وان نەخشێ ھەمی باژێرێن عیراقێ کێشا و دارشت.
ل سالا ١٩١٤ ب شێوەکێ ئێکجاری ل عیراقێ جیھگر بۆ و خو تەرخانکرن بو جھ بەجھکرنا رێکەفتنا (سایکس بیکو)، شیا خوە گەلەک خوشتڤی بکەت دناف خەلکێ عیراقێ دا حەتا وی رادەی نڤیسەر و ئەدیبێ ناڤدار (عبد المجید شاوی) پاش ناڤێ وێ کرە (دەیکا مسلمانا)
مس بێل ئێک ژ دامەزرێنەرێن عیراقێ دھێتە ھەژمارتن وێ دگەل (ئیدوارد لورنس) پێشنیارا دروستکرنا دەولەتا عیراقێ کریە، و دەست ھەبو د دەست نیشانکرنا (شاھ فەیسەلێ ئێکێ)یێ عیراقێ و حەتا مری ژی ھەڤالێن رح ب رح بوون.
خاتون مس بێل (گیرترود بێل) و کورد :
ژ بەر شارەزاییا وێ د ناوچێ دا، کوردستان دابەشکر بو چار پارچا، سنورێن خاتینی دانای ئاسانکاری بۆ ( ئاتاتورکی) چێکر کو کودەتایێ ل سەر رێکەفتنا ( سیڤەر) دا بکەت ل سالا ١٩٢٠ ێ.
د بەرتوکا ( خاتینا بیابانێ) دا، بەحسی وێ چەندێ کریە کو ( گیرترود بێل) نە د خاست کورد ل چ ناوچەیا د سەر ب خوەبن ببنە خودانێن دەولەتا خوە، نە لوی دەمی و نە ل پاشەروژێ ژی.
کەرب و کینا وێ بەرمابەر کوردا ل قیمێ بوو لەورا د دامەزراندنا دوەلەتا عیراقێ دا کوردێن باشور گرێدان ب ڤی وەلاتێ ھەرفتی ڤە.
کەرب و کینا وێ وەسا زێدە ببو کو پشتی تاجا ( شاھ فەیسەلی) دانایە سەر سەری و عیراق کریە دەولەت ل سالا ١٩٢١ێ ، کەفتە گیانێ کوردا تایبەت شورەشا ( شێخ مەحمودێ حەفید) حەتا مافێ خاندنێ ب زمانێ کوردی پێ نەدا.
نامەکا وێ د مێژویێ دا یا تومار کریە دەمێ ئەو بو دەیکا خوە د نڤیسیت چەوا نە شرین بەحسی مللەتێ کورد دکەت.
- دکاری هەموو بابەتێن خۆ ببینی ……
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.