به‌جینۆساید ناساندنی ئێزێدێكان شكاندنی بێ ده‌نگی نێو ده‌وڵه‌تییه
نوسینی شه‌نگه هاوار كاكه‌یی
جینۆ ساید Genocide ووشه‌یه‌كی لاتینییه له دوو بڕگه پێك دێت جینۆ genos به‌واتای ڕه‌گه‌ز نه‌ژاد , بنه‌چه ciders به‌واتای له‌ناوبردن دێت هه‌ردوكیان ده‌كاته له‌ناو بردنی بنه‌چه كوشتن و كوشتاری به‌كۆمه‌ڵ ،ئه‌م ده‌سته‌واژه‌یه له‌ڕووی فكر فه‌‌لسه‌فه‌و ئاین و ,كه‌لتور و ,یاسا ,
له وێستگه نێو ده‌وڵه‌تێكان وتووێژی زۆری له سه‌ر كراوه ،وه‌كو ڕه‌نگدانه‌وه‌یه‌ك ده‌رهه‌ق به‌هه‌ڵكشانی توندو تیژێكان .
ئه‌گه‌ر چی ! ئه‌م تاوانه پێشهاتێكی تازه نییه له مێژووی مڕۆڤایه‌تیدا ، به به‌رده‌وامی ئه‌م پێشێلكاریانه له كاتی جه‌نگدا ڕوو ده‌دات چ جه‌نگی ناوه‌خۆ , بێت یاخود ده‌ره‌كی به‌لام ! دیاره ده‌ستپێكی ناساندنی ئه‌م چه‌مكه و به یاساییكردنی بۆ ڕۆژگارێكی دور ناگه‌رێته‌وه بگره ! بۆ سه‌رده‌می هۆلۆكۆستی جوله‌كه‌كانه له سه‌ده‌ی ناوه‌راست ، كاتێك یاساناسی جوله‌كه (ئۆلیڤه‌ر كرۆمێڵ) ئه‌م ده‌سته‌واژه‌ی ناساند له كاتی كۆمه‌ڵكوژیی جوله‌‌كه‌دا له بریتانیا و ,ئه‌وروپا ,دواتر ئه‌م چه‌مكه به‌شێوه‌یه‌كی گشتگیر له هه‌نگاوه‌كانی دامه‌زراندنی كۆمه‌ڵه‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كان ناسراو له نێوان ساڵانی 1944تا 1948 دوای كۆتایهێنان به جه‌نگی جیهانی دووه‌م ئه‌م قۆناغه له ناساندندا ده‌ستی پێكرد دوای ئه‌وه‌ی مڕۆڤایه‌تی شه‌ست مه‌لێۆن 600000000 مڕۆڤی له‌ده‌ستدا.
له ده‌رئه‌نجام رێكه‌وتننامه‌ی ڕێگرتن و به‌دواداچونی تاوانی جینۆ ساید كه به‌یه‌كه‌مین رێكه‌وتننامه‌ی ناو نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كان داده‌ندرێت كه له ساڵی 1947 ڕاگه‌یه‌ندرا له‌ساڵی 1948
كه‌وته بواری جێبه‌جێكردن وه‌كو ڕێگا چاره‌سه‌رێكی یاسایی ده‌رهه‌ق به‌و كاره‌ساتانه‌ی كه‌وا نازێكان ئه‌نجامیاندا له‌كاتی جه‌نگی جیهانی دووه‌مدا .
كه به بریاری(118) كۆمه‌ڵه‌ی گشتی نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كان ده‌ناسرێت له1/21|1947 كه له‌م برواره‌دا ڕاگه‌یه‌ندرا هه‌ڵبه‌ته ده‌ركردنی ئه‌م بریاره ئه‌و ڕاستییه ده‌خاته ڕوو كه‌وا تاوانی جینۆساید تاوانێكی نێو ده‌وڵه‌تیه‌و به‌رپرسیارێتی كه‌سی و ده‌وڵه‌تی لێده‌كه‌وێته‌وه ,كه له ماده‌ی (1) یه‌كدا هاتووه 🙁 لایه‌نه به‌شداربوه‌كانی ئه‌م ڕێكه‌وتنه جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌كه‌نه‌وه تاوانی جێنۆساید له‌كاتی شه‌ردا بێت ،ياخود ئاشتی ،تاوانێكه له ژێر سایه‌ی یاسای نێو ده‌وڵه‌تیدا كه په‌یمان ده‌ده‌ن ڕێگری بكه‌ن
و ڕو به ڕوی ببنه‌وه ) كه‌واته به‌گۆێره‌ی ناساندنی بڕگه‌كانی مافی مڕۆڤ له‌نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان ئه‌نجامدانی جێنۆساید تاوانه .
به‌و پێیه‌یی هاوكاران و ئه‌نجامده‌ر له‌پرۆسه‌ی جینۆ ساێدا تاوانباری نێوده‌وڵه‌تیین هیچ وڵاتێك ناتوانێ بیانگرێته خۆ و سه‌پاندنی سزای مردنیان به‌سه‌ردا سه‌پێندراوه له‌دادگای نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كان له لاهای له‌پایته‌ختی هۆڵاندا .
كه پێشهاتێكی تازه نییه دیاره ! له‌ڕووی مرۆڤایه‌تییه‌وه پێشێلكارێكانی له‌ناو چوونی مڕۆڤ و پاكتاوی ره‌گه‌زی و ,ئیتنی به‌رده‌وامیه‌تی هه‌بووه له مێژوی كۆندا هه‌ر له‌سه‌ده‌كانی پێش زاین تا ئێستا به‌رچاوترینیان جینۆسایدی جنگه‌كانی ناوه‌خۆی (میزوپۆتامیا له نێوان سۆمه‌رێكان و ,ئاشورێكاندا) له هه‌زاره‌ی پێش زاییندا كه نزیكه‌ی پێنج سه‌د هه‌زار مڕۆڤ له‌ناوچوون .
له‌كاتێكدا گۆڕه‌پانی مڕۆڤایه‌تی خاڵی نه‌بووه له تاوانی جینۆساید له‌وانه (جینۆسایدی ئاسیای یه‌كه‌م له‌سه‌ده‌ی هه‌ژده له‌لایه‌ن ژاپۆن, جینۆسایدی مه‌غوله‌كان دژی قه‌وقاز,خوراسان و عیراق و شام ,جینۆسایدی سه‌فه‌وی عوسمانێكان, جینۆسایدی جه‌نگی یه‌كه‌م و دووه‌می جیهانی هۆلۆكۆست ,جینۆ سایدی ئه‌رمینیا ,جینۆ سایدی یوگوسلافیا,جینۆسایدی داكۆتاو جۆن كۆربیین له‌ئه‌مریكا دژی هنده‌سووره‌كان, جینۆسایدی روانگاو رۆیه‌هه‌نگا و ئه‌نده‌نوسیا ,جینۆسایدی میسر له‌لایه‌ن نابلێۆن .)
به‌برینی قۆناغه‌كان تا برواری به‌یاسا ناساندنی تاوانی جینۆ ساید مرۆڤایه‌تی سه‌روی ملیارێك وسێ مه‌لێۆن مڕۆڤ له‌ده‌ستدا . ده‌رباره‌ی ئه‌م كاره‌ساته نوسه‌ر (مه‌زن رێبوار ) له‌كتێبی جینۆساید ئاماژه‌ی به قه‌باره‌ی گه‌وره‌یی ئه‌م كاره‌ساته‌ی داوه ,كه ئه‌م قوربانیانه تاوانلێكراوی جه‌نگه ناوه‌خۆیه‌كانه به‌ڵام !تائێستا ئامارێك به وردو ده‌قیق نه خراوه‌ته ڕوو گوزارشت له‌قه‌باره‌ی ڕاستی ژماره‌ی قوربانیانی جه‌نگ بكات ئه‌وه‌ی ده‌خرێنه ڕوو له‌ژماره‌كان ته‌خمینییه .
ته‌نها ئه‌و خه‌ملاندنه نه‌بێت كه مه‌زه‌نده ده‌كرێت به‌و پێیه‌ی ته‌نها له (جینۆسایدی كۆنگۆ ١,٥ ملێۆن مڕۆڤ بوونه‌ته قوربانی, و له جینۆسایدی ماوتسی له‌چین١٥٠ ملێۆن قوربانی ,جینۆسایدی كه‌مبۆدیاو ڤێتنام ٣ملێۆن قوربانی,جینۆسایدی ئیسپانیاو ئیتالیا ,جینۆسایدی ده‌رسیم ,جینۆسایدی باشووری كوردستان له‌لایه‌ن عیراق ) كۆی گشتی كوژراوانی سڤیل ده‌خه‌ملێندرێ به 1300000000ملیار و سێ سه‌د ملێۆن مرۆڤ
له‌م ده‌رهاوێشته‌یه‌دا كاتێك ئاماژه به تاوانی جینۆساید دژ به میله‌تی كورد ده‌درێت له هه‌ر چوار پارچه‌ی كوردستان به‌هه‌مان كاردانه‌وه مێژووییه كه جێنۆ ساید كراوه له‌گوزه‌رشتكردندا ده‌رهه‌ق به پاكتاو كردنی ئیتنی عیرقی گه‌لی كورد شێوه‌ی گه‌لان بۆ گه‌لی كوردیش به‌هه‌مان شێوه پێشهاتێكی تازه نییه ، به درێژایی مێژوو ی سه‌رووی سه‌د ساڵه‌ی خه‌باتی ئه‌م گه‌له له‌سه‌ر خاك و له وڵاتی خۆیان دووچاری غه‌در لێكردن و چه‌وساندنه‌وه پاكتاو ڕه‌گه‌زیی بوونه‌ته‌وه دیارترینیان ،له سه‌ر ده‌ستی گه‌لانی سه‌رده‌ست كه له سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیسته‌م له كاتی جه‌نگی جیهانی یه‌كه‌مدا كاتێك ئه‌رمه‌نه‌كان له ژێر ده‌ستی توركه‌كاندا دووچاری كوشتارو په‌رته‌وازه‌كردن بوون له‌ده‌رئه‌نجامدا ( یه‌ك مه‌لێۆن و نیو ) له ژن و پیاو منداڵی ئه‌رمه‌نی له‌ناو چوون بوونه قوربانی .
پاكتاوی ره‌گه‌زی پێشێلكردنی مافه نه‌ته‌وایه‌تتێكانی گه‌لی سته‌مدیده له‌وێستگه جیهانێكاندا وه‌كو تاوانی گه‌ل كوژی باس كراوه له‌ده‌ستپێكی هه‌ڵكشاندی توندو تیژێكان له روخانی كۆماری مه‌هاباد ,قڕكردنی كوردان ,له‌سێداره‌دانی شێخ سه‌‌عیدی پیران ,ئه‌نفال ,كیمابارانی هه‌ڵه‌بجه, , به‌رخودانی كۆبانی تا جینۆ سایدی شه‌نگالێكان كه ئه‌م جۆره توندو تیژییه تاوانی گه‌لكوژین .ئه‌وه‌ی به‌رچاوه له‌كوردستانی باشوور وه‌كو ستراتێج و كارنامه رژێمه یه‌ك له‌دوای یه‌كه‌كان هه‌مان سیاسه‌تیان په‌یره‌و كردوه له پێشێل كردن و زه‌وتكردنی مافه نه‌ته‌وایه‌تێكان ،. و پراكتیزه‌كردنی سیاسه‌تی سه‌ركوتكردن ، و دیاره شاڵاوی ئه‌نفال و پاكتاوی ره‌گه‌زه‌یی له ناوچه كوردێكاندا گه‌واهیده‌ری ئه‌و ڕاستیه‌ن كه‌وا ئامانجی نه‌یاران ته‌نها بۆ له‌ناو چوونی گه‌لی كورد بووه به به‌رنامه‌و به‌ستراتیج.
كه پلانی له ناوچوونی كورد له كوردستانی باشور له‌ساڵی هه‌شتاكان ده‌ستی پێكرد كه شاڵاوی ئه‌نفال سه‌رتاگیر بوو و به هه‌شت قۆناغ ده‌ستی پێكرد تیادا سه‌دو هه‌شتا هه‌زار 18000 مرۆڤی بێتاوانی كورد به‌بێ جیاوازی ره‌گه‌ز و ته‌مه‌ن كۆمه‌ڵكوژكران , وێرای و تێكدانی چوار هه‌زار 4000 شاره‌دێ و شارۆچكه به ئه‌نقه‌ست وێران كران ,سه‌ره‌ڕای ده‌ست به‌سه‌ر ا گرتنی ئابوری ناوچه‌كه كوردێكان ,و تێكدانی سروشت و ژینگه و جوگرافیای باشوری كوردستان , سه‌ره‌رای به‌زۆر ملێ بردنیان بۆ هه‌ندێ ناوچه‌ی تر دوور له‌زێدی خۆیان .
ڕه‌وایه‌تیدان به كوشتنی گه‌لی كورد به‌وه نه‌وه‌ستا ،له‌سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیست و یه‌كه‌م له 2014/8/3 له بۆته‌ی عه‌قڵی فاشیزمییدا به مه‌نتا ڵتێكی ئاینی ، له هه‌ڵمه‌تێكی مونه‌زه‌م له‌لایه‌ن رێكخراوی تیرۆریستی داعش كۆ ژانێكی تازه‌ی هێنایه به‌رهه‌م ئه‌م ئازارانه له‌سه‌رانسه‌ری دونیا ده‌نگی دایه‌وه كه هێرش كرایه سه‌ر چوار سه‌د هه‌زار ئێزیدی 400000 ، نزیكه‌ی شه‌ش هه‌زار رفێندران 6000 به‌شێكیان شه‌هید كران ، و به‌شێكیان له‌ئافره‌ت و گه‌نج و پیرو مناڵ تائێستا چاره‌نوسیان دیار نییه .
كه ئه‌م تاوانانه نه مێژوو نه ویژدان له توانای نیه له بیری بكات. وه‌كو ئه‌ركێكی نیشتیمانی له‌م چوار چێوه‌یه‌دا په‌رله‌مانی كوردستان ڕۆژی 3 ئاب وه‌كو ڕۆژێكی ناساندنی جینۆ ساید ده‌ست نیشان كرد .
له خۆێندنه‌وه‌ی مێژوویی هاوچه‌رخ دا تیشك خستنه سه‌ر بابه‌تی جینۆسایدی كوردان ته‌نها خۆێندنه‌وه‌یی یه‌ك دێر ڕامانێكیی قووڵه !؟ چوونكه له كاتێكدا كۆمه‌ڵكوژیی تاوانێكی بێ وێنه‌یه له‌وێستگه جیهانێكاندا ،له‌هه‌مان ئاڕاسته‌دا ئه‌و یاسایه مل كه‌چی ئیراده‌ی ده‌ولی نه‌بووه ،
كه جینۆساید دژ به‌میله‌تی كورد له‌لایان نه‌یارانیه‌وه به‌ره‌نجامه ، ئه‌مه‌ش زه‌نگێكی خه‌ته‌ر ناكه له یاریگای جیهانیدا ،كه تا ئێستا كورد له پێناو كه‌یانێكی سه‌ربه‌خۆییدا و ,له‌پێناو ئه‌م ئامانجه نه‌ته‌وه‌ییه به جینۆساید وه‌ڵام ده‌دڕێته‌وه.
ئه‌م لاوازیه كه بێ ده‌نگیه‌كی نێو نه‌ته‌وه‌ییه (الصمت الدولي ) ڕاسته تێپه‌ربووه به‌ڵام ! له‌لایه‌ن نه‌یارانی گه‌لی كورده‌وه به‌هه‌ل ره‌خساندن وه‌رگیراوه ، بۆ ئه‌وه‌ی شه‌ری دژه كورد به‌رپا بكه‌ن ،زۆر جاریيش به پلان و به ژیرانه هه‌ڵس و كه‌وتیان كردوه كه په‌نایان بۆ لێكتێگه‌یشتنی یاسایی بردوه ،به نموونه په‌یماننامه شوومه‌كه‌ی (جه‌زائیر ) كه له یه‌كێك له بڕگه‌كانی جه‌خت له سه‌ر شه‌رعه‌یه‌ت به‌قڕ كردنی گه‌لی كورد ده‌دات ئه‌گه‌ر هاتوو ! كورد له سنوره‌كانی نێوان (عیراق و ئیران ) پاش واژوو كردنی په‌یماننامه‌ی (جه‌زائیر ) شۆرشی چه‌كداری ده‌ست پێبكات.
ئه‌م سازشكردنه له‌ساڵی 1974 به‌شه‌رعه‌نه‌تی یاسا و به‌مه‌هانه‌ی پاراستنی سنووری هه‌ردوو ده‌وڵه‌ت هاته ئاراوه به‌مه‌به‌ستی كپكردنه‌وه‌ی گڵپه‌ی شۆرش كه‌وته بواری جێ به‌جێكردن ،له‌م ده‌رچه‌یه‌دا گه‌لی كورد دووچاری نسكۆی شۆرشی ئه‌یلول بوو به‌سه‌رۆكایه‌تی مه‌لا مسته‌فا ی بارزان
له‌م ده‌رئه‌نجامه‌دا به هاتنه ده‌نگی پانزه ده‌وڵه‌تی ڕۆژ ئاوایی بۆ كه‌یسی ئێزیدێكان له‌ڕاستییدا
ئینجازێكی گه‌وره‌یه و به‌رپابوونی ئه‌و په‌یامه‌یه كه‌وا صه‌متی ده‌ولیی بێده‌نگی شكاند به‌و پێیه‌یی
هاوپشتی ڕۆژ ئاوایی و له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تانی هاوپه‌یمان له‌شه‌فافیه‌تێكی ده‌ولیدا دیفاكتۆیه ئه‌م هه‌نگاونانه ، گه‌شبینیه‌كه بۆ ئاینده‌مان .
ئه‌گه‌ر !له ڕابردوو داننان به‌جینۆسایدی ئه‌رمه‌نێكان له لایه‌ن هاوپه‌یمانانه‌وه دانیپێدرا ،وا ئه‌مرۆ كۆ ده‌نگی دونیای ڕۆژ ئاوایی ، بۆ گه‌لكوژی كوردان به هه‌مان شێوه له‌ئارادایه وا له هه‌ردوو وڵاتی به‌لجیكا و , له لاهای شاری هۆڵندا كه باره‌گای دادگای تاوانه نێوده‌وڵه‌تێكانه به‌فه‌رمی دانی پێدرا ، پاش ئه‌م ڕاگه‌یاندنه له‌م ئاوڕدانه‌وه جیهانییه له‌م چاوێلگه كراوه‌یه‌وه‌یه‌دا په‌یامی یه‌كریزی نیشتیمانی وته‌بایی هاونیشتیمانیانی گه‌له‌كه‌مان هه‌م مه‌تڵه‌به و هه‌م خواسته .
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.