{جی پی ئێس }چیە و بۆ چ بکاردهێت و چ پێشکێشی مرۆڤایەتیێ کریە؟

کێرهات رەشید هەرکی

‏GPSکورت کریا هەرسێ پەیڤێن (Global Positioning
‏System )د نۆکەدا خودانا ڤی پروژەییە ،ل ئەمریکا ،چونکی زانایێ مەزن یێ فیزیایێ(Friedwardt Winterberg) کو ب رەگەز ئەڤ زانایە یێ ئەلمانیە،مێژویا بیروکەیا ڤی زانایی ڤەدگەرێتەڤە بۆ سالا،١٩٥٦ڤی زانایی ئەڤ بیروکە ل جهەکێ بلند شلوڤە کر،چونکی دڤیا ل جهەکێ بلند جاڤدێریا دەڤەرەکا جوگرفیا بکەت لسەر رویێ عەردی، هەتا بشێت زانیاریان لسەر ڤێ دەڤەرا جوگرافیا کۆم ڤەکەت،بەرەدەوامی دایە ڤی کاری دگەل بورینا دەمی و زێدەتر پێشکەڤتنا تەکنولوجیا بەرفرهـ تر لێ هاتیە،هەتا کۆ سالێن هەشتێ یان ئەڤ رێکە دگەل هەیڤێن دەستکرد بکارهاتیە وەکی سیستەمێ GPS،ئەگەر ئەم بەحسێ ئامێرێ جی پی ئێسی بکەین جوروها جی پی ئێس یێن هەین و بەردەستن ب کوالێتیەکا بێسنور .

جی پی ئێس ئێکە ژوان خزمەت گوزاریێن پێشکەفتی و ب بها ،نۆکە بۆ گەلەکا وەکی ڤاشیزمەکا نوویە،ب شێوەیەکێ بەلاڤ، (GPS)د راستی دا بارێ گران یێ لسەر مروڤایەتیێ سڤک کر،بو تشتەکێ نۆی و خزمەت بەخش ل سەرانسەرێ جیهانێ،جی پی ئێس جوگرافیا جیهانێ بومە دا نیاسین،بو هەڤالەک و رێ نیشاندەرەک و پالپشتەکێ نۆی بوو مە،(GPS)بۆ ئەگەرێ هندێ جهێ زوربەییا مروڤان ئاشکرا بکەت لسەر رویی عەردی،لەورا تەکنولوجیایەکا بها بەرزە و ب نرخە دەمێ تە دڤێت جهەکی بچیە جهەکێ دی ب شێوەکی جوان (GPS)بومە وی جهی دەست نیشان دکەت، جی پی ئیس یەکا تونایا پێوانەی تێدا هەیە وەکی (سم)ژ سانتیمەترێ دەست پێدکەت و هندەک جهان دا لسەر نەخشەی ب (ملم)دەست پێدکەت هەتا لسەر سورشتی ب شێوەیەکێ،مەتر ،کیلومەتر،بومە دیاردکەت و کارئاسانیەکا ئیکجار مەزن و مفا بەخش پێشکێشی مروڤایەتیێ کریە، ئەم دشیێن بێژین،(GPS)پەیوەندیەکا راستەوخۆ یا هەی دناڤبەرا نەخشێ جیهانێ و سورشتێ جیهانێ.

کەنگی (GPS)هاتیە دەر؟ج سەردەم مفا گەهاندییە مە؟

دەست پێکا بنیاتێ ڤێ تەکنولوجیایێ ،خزمەت گوزاریا (GPS)بو مەرەما سەربازی هاتیە بکارئینان ل جەنگێ جیهانیێ دوویێ ژلایی وەلاتێ بریتانیا ڤە،لسالا١٩٤٠کو بشت بەستن لسەر شەپولا رادیویێ،ل ناڤ دەریایێ دا ب ڤێ رێکی دەولەتا بریتانیا نەدڤیا جهێ خو ئاشکرا بکەت،بو دوژمنێ خوو،بەلێ دسەردەمێ نۆکە دا جی پی ئێس بۆ دوو مەرەمان بکاردهێت :یا ئیکێ بو هندێ دا جهێ مروڤان ئاشکرا بکەت لسەر رویێ عەردی و یا دویێ بو مەبەستەکا سەربازی دهێتە بکارئینان ژلایێ ئەمەریکا ڤە ،نوکە د کاروبارێن سوپایدا پێویستە هەروەسا بەردەستە.

ئەرێ مفایێن GPSچنە؟دێ دچەند خالاندا بەحس کەین:

١-رێکێ خوش دکەت بو گەشتێن ئەسمانی و رویێ عەردی و دەریایێ هەروەسا ،فروکە،ئوتومبێل.
٢-بکاردهێت بۆ لێگەریانێ لدیڤ روبەرێ جیاواز ،وەکی دەشت و چیا و دارستان .
٣-رێکا نیشاندانێ بۆ شوفێران ب سەناهی دکەت ئەگەر بڤێت بگەهنە خالەکا دیاری کری.
٤-چاڤ پی کەڤتنا زەڤیێ هشک و هەروەسا،ئاگەهداربوون ل دیرکەفتن و نێزیک بوونا دناڤبەرا کێشوەرێن جیهانێ.
٥-دهێتە بکارئینان بو پیڤانا رویێ عەردی و هەروەسا هاریکارە بۆ دەست نیشانکرنا دەڤەر و روبەرێن جوگرافیا .
٦-ل سەردەمێ کەڤن دا جی پی ئێس بو (روپیڤی )یا بزەحمەت بوو،بەلێ د نوکەدا ئیکجار کارێ روپیڤی ب سەناهی کریە و مفایەکێ بەرچاڤ لی وەردگریت .
٧- حکومەت و دەزگەهێن میری مفای ژ جی پی ئێسێ دبینن ،بو دەست نیشانکرنا جهێ تاوان باران.

دڤێرەدا دڤێت ئەم وێ جەندێ بەرچاڤ وەرگرین کو سیستەمێ (GPS)گرنگیا خو هەیە و جیاوەزە ژ ئامیرەتێن دی یێن د هەبونێدا دهێنە بکارئینان ،هەروەسا دڤێت ئەم جوداهیێ بکەین دناڤبەرا دوو سیستەمێن جیاواز ئەوژی سیتەمێ (GPS)و سیستەمێ (GPRS)گەلەک وەسا هزر بو دکەن کو ئەڤ هەردوو سیستەمە ئێکن ،نەخێر نە ئەڤ سیستەمە ژێک جیاوازن ،دچەند خالێن خوارێ دا دی بەراوردیێ دناڤبەرا ڤان سیستەمان دیار کەین:
١-خزمەت گوزاریا جی پی ئێس ئەم جهێن لسەر رویێ عەردی دەست نیشان دکەین ،بەلێ سیستەمێ جی پی ئاڕ ئێس مامەلێ دگەل داتایان و زانیاریێن دیجیتال دکەت ب جورەها زانیاریێن جیاواز.
٢-د سیستەمێ (GPS)ئەم جهێ خۆ پێ دەست نیشان دکەین،دگەل جهێن دەوروبەریێت مە،بەلێ د سیستەمێ (GPRS)ئەم مامەلێ دگەل خزمەت گوزاریێن ئینتەرنێت و سوشیال میدیایێ دا دکەین.
٣-د سیستەمێ جی پی ئێس دا دهێتە بکارئینان بو جێبەجێکرنا پشت بەستن ب ژمارەیاکا هەیڤێن دەستکرد ،دهێتە گرێدان ب وان لڤینێن پەیوەندی ب رویێ عەردی ڤە هەی،بەلێ سیستەمێ جی پی ئاڕ ئێس ئێک خالە پەیوەندی یا هەی ب هێلەکا ئینتەرنێتێ یا ئون لاین ،(ISP) وەکی دانانا بورجەکێ لسەر بەرزایەکا چیایی.
٤- د سیستەمێ جی پی ئاڕ ئێس دا ب تنێ ئیك روبەر ژ رویێ عەردی بخوڤە دگریت،بەلێ سیستەمێ جی پی ئێس پەیوەندیەکا گشگیر یاهەی دگەل روبەر و جهێن جوگرافیا.
دڤان خالێن سەری دا بومە رویێن جوداهیێ دناڤبەرا دوو سیستەمێن زەنگین دا دیار دبیت ،هەر ئیک ژوان ب شێوەیەکی جیاواز خزمەتەکا بەرجاڤ و دیار پێشکەش دکەن،هەروەسا گەلەک ئاسنکاریێن تەکنولوجیا ،بومە رون و ئاشکرا دکەن.

کێرهات رەشید هەرکی
١٥/٨/٢٠٢١