سەربەخۆیی و فیدراڵی

ئازاد نەسرەت ، زێ بادینان

سەربەخۆیی و فیدراڵی
گرنگ ڕزگاری‌و فۆرمێك لە ڕزگارییە، كە کورد هەوڵی بۆدەدات ‌و وەك ستراتێژی بڵندی خۆمان باس‌و ئاماژەی بۆ دەکەین . ئاستی فیگوڕی ڕزگاری تا كوێیە و چی ئاستێ لە جەماوەر و هێزە كۆمەڵایەتییەكانی كۆمەڵی كوردەواری‌و چین‌و توێژ و لایەكانی كۆمەڵگا دەگرێتەوە.؟
ئەگەر ڕزگاری لە بزووتنەوەی كورددا بە سڕینەوەی هەموو ئاستەكانی چەوسانەوەی نەتەوەیی‌ و پاككردنەوەی كۆی كاریگەری ‌و زەبرەكانی دەسەڵاتی داگیركەری كوردستان بزانین. لەدوو ئاستدا ئەم فۆرمە لە ڕزگاری جێگای باسە و پێویستی بە ڕامان‌ و خوێندنەوە و زیادكردنی زیادەی جیددی و بنەمایی هەیە . لەئاستی یەكەم دا ; ئەگەر بزووتنەوەی كورد بگاتە یەك لە داخوازییەكانی، واتە سڕینەوە و پاككردنەوەی سیاسەتی سڕینەوەی نەتەوەیی لەكۆی ڕەهەندو ئاست‌و بوارەكاندا، كە دەسەڵاتی داگیركەری كوردستان تا هەنووكە پەیڕەوییكردووە، ئەم ئاستە لە ڕزگاری تەنیا دەتوانێ چارەی كێشەی چەوسانەوەی نەتەوەیی بكات، ئاڵۆزی‌و كێشە كۆمەڵایەتییەكان‌ و نابەرابەری كۆمەڵایەتی‌ و چینایەتی‌و ئازادییە سیاسی‌و كۆمەڵایەتییەكان، یا ناكەونە هەرێمی شۆڕشی ڕزگاری نەتەوەییەوە، یان بەكەمترین ئاست ئاوڕیان لێ دەدرێتەوە.
لە ڕاستیدا لە ڕوانگەو بۆچوونی ئێستای هێزە كوردستانییەكانەوە ئەم فۆرمەش لەڕزگاری لە ڕۆژەڤ دا نییە. ڕزگاری نەتەوەیی بریتیە لە دەرچوون لە هەموو فۆرمەكانی چەوسانەوەی نەتەوەیی چی لە لایەن داگیركەرانی كوردستانەوەو چی لە لایەن هیزە كۆمەڵایەتی ‌و ڕامیارییەكانی كۆمەڵگای كوردستانەوە، بۆیە دەكرێت پێناسەی ڕزگاری نەتەوەیی وابكەین.
سەربەخۆ بوون، كاركردنە لە بوونیادنانی گەل‌و تاكێكی وشیار، كە لەهەموو چەمكەكانی ژیاندا، ناسنامەی نیشتمانی و كولتووریی خۆی پێناسە بکات و بناسێنێ . ڕسكانی كۆمەڵگایەكە، كە هەموو فۆرمەكانی چەوسانەوە، لە هەموو ئاستەكاندا ڕەتكاتەوە. دروست بوون و ئافراندنی مرۆڤێكە، هێزی پارێزگاری ئازادی ‌و دابینكردنی سەربەخۆیی‌و فرە لایەنی و هەڵكردن‌و ئاسانگیری هەبێت.
دروستكردنی گەل‌و نیشتمانێكە، لەسەر پاراستنی كەسایەتی و هەستی مرۆڤ و مل نەدان بۆ باڵادەستی چەوسێنەرانەی هیچ گەل‌و هێزێكی باڵادەست، لایەنی كەم لە ڕووی بیر لە ڕەهەندە عەقڵانی‌و لۆژیكییەكەیدا. جوڵانی ویژدانی گشتی گەل‌و هەر تاكێكە، كە هەست بەبوونی خۆی وەك كاراكتەرێكی چالاكی مێژوو بكات. بەرهەمهێنانی بوون‌و شارستانییەتێكە لە مێژوودا مامەڵەی ڕێبواری لەگەڵ نەكەن. نەسڕێتەوەو سەربەخۆی دروستکەر و ڕسكان‌و ئامادەكردنی بەم شێوەیەی گەل‌و كولتوورێكە. بڕیار نییە تەنیا بریتی بێت، لە جووڵەیەكی میكانیكی بۆ سازدانی شتێ بەناوی دەوڵەت. ڕاستە ئەگەر ئاوەها كۆمەڵ‌و تاكێكت هەبوو، سەربەخۆیی هەمیشە گونجاوەو دەستت پێی دەگات. وە ئەگەرنا دەبێتە ”مەحاڵێكی مێژوویی”، وەك ئەوەی تائێستا لە مێژووی كورددا بووە. هێزی سەربەخۆخواز هێزی بوونیات نانی نەتەوەی مۆدێرنە، کۆمەڵگای وشیار و ویستی هاوشاری و هاووڵاتیە. بۆ گەل‌و كۆمەڵگایەكی وەها، هیچ هێزو دەسەڵاتێ ناتوانێ‌ دێمۆكراتیك‌و دادپەروەری خەڵكی بێت، ئەگەر هێزێكی سەربەخۆ خواز نەبێت. سەربەخۆخوازی شەڕی نابەرابەرو سەپانی ویستێكی ئیرادەگەرایانە نییە. ئەقڵانییەت‌و وشیاری‌و دادگەریی‌و ویستی جەماوەرە، لە چركەساتی گونجاوی خۆیدا. یادەبێت لە چەوسانەوەو دیكتاتۆریەتی سیاسی‌و چینایەتی ئازاد بێت، یا لەهەموو فۆرمەكانی چەوسانەوە. هیچ بزووتنەوە‌و شۆڕش‌و هێزێكی كوردی مانا پەیداناكات‌و نابێتە بوونێكی مێژوویی ئەگەر كۆی فۆرمەكانی چەوسانەوە هەڵنەتەكێنێ. كورد هەرگیز بەتەواوی لەو فۆرمانە ڕزگاری نابێت‌و بوونی مانا هەڵگرنییە، ئەگەر سەربەخۆ نەبێت. بوونی كورد تائێستاش بوونێكی ڕێبوارانەیە. مانەوەی بەستراوە بە وەدیهاتنی سەربەخۆییەوە لە چركەساتی گونجاوی خۆیدا. هەموو هەوڵ‌و جووڵەیەكیش دەبێ لە ئاراستەی ئافراندنی ئاوەها بوونێكا بێت وەگەرنا سەرئەنجامی بێ دەرئەنجامییە.