عێراق.. “بەنداوی مەخۆل” مشتومڕ و مشتومڕی دەهەژێنێت و هەڕەشە لە نەمانی گوند و شوێنەوارەکان دەکات

پردێک کە دوو کەناری ڕووباری دیجلە دەبەستێتەوە لە تەنیشت شوێنی بەنداوەکە دروستکراوە

بەپێی ڕاپۆرتێکی ئیف پی، دەسەڵاتدارانی عێراق بەدوای دروستکردنی بەنداوێکن بۆ چارەسەرکردنی وشکەساڵی و کەمئاوی لەباکوری وڵات، چونکە پڕۆژە نوێیەکە هەڕەشەی نەمانی گوندەکان و زەوییە کشتوکاڵییەکان دەکات

لەنموونەیەکیدا لەزەوی هەڕەشەلێکراودا هاتووە کەهاووڵاتی عێراقی جەمیل جبوری تەمەن 53 ساڵ لەگوندی ئەلمەشاقی باکوری عێراق ژیانی بەسەر بردوە کەخێزانەکەی بۆ چەندین نەوە خەریکی کشتوکاڵن، بەڵام بەهۆی بەنداوێکەوە

وەک جەمیل دەیان هەزار عێراقی بەهۆی پڕۆژەی بەنداوی مەخوولەوە هەڕەشەی ڕۆیشتنیان لێکراوە کەحکومەتی عێراق هیوادارە لەماوەی پێنج ساڵدا لەسەر ڕووباری دیجلە لەسەر سنووری ئیداری نێوان پارێزگای کەرکوک و سەلاحەدین تەواوبکات

دەسەڵاتداران بەرگری لەو پڕۆژەیە دەکەن کە دەڵێن یەدەگی ئاو دابین دەکات بۆ چارەسەرکردنی کەم و کوڕیەکان لە نێوان وشکەساڵییەکی سەختدا کە ماوەی سێ ساڵە عێراق ڕووبەڕووی دەبێتەوە و دووبارەبوونەوەی گۆڕانی کەش و هەوا لە ساڵی 2022دا عێراق خراپترین ساڵی وشکەساڵی بەخۆوە بینی لە ماوەی نزیکەی 92 ساڵدا بەپێی وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاو

بەڵام کۆمەڵگای مەدەنی دژایەتی پڕۆژەی بەنداوەکە دەکات و ئاماژە بە کاریگەرییە نەرێنییەکانی دەکات لەسەر نزیکەی سی گوند لەگەڵ نزیکەی 118 هەزار کەس، جگە لە هەڕەشەکردن لە هەمەچەشنەی ژیان و ژمارەیەک شوێنەواری ناوچەکە

لەنێو ئەم گوندانەدا ئەلمەشاک کە دەکەوێتە سەر کەنارەکانی دیجلە و بە سروشتە جوانەکەی دیاری دەکرێت و جوتیارانی پشت بە خاکە بەپیتەکانی دەوڵەمەند بە ئاو دەبەستن

گوندی ئەلمەساحەکە دەکەوێتە سەر کەنارەکانی دیجلە و بە سروشتە جوانەکەی دیاری دەکرێت
گوندی ئەلمەساحەکە دەکەوێتە سەر کەنارەکانی دیجلە و بە سروشتە جوانەکەی دیاری دەکرێت
بەڵام ئەمە دەگۆڕێت کاتێک دروستکردنی بەنداوەکە تەواو دەبێت ئاوی دەریاچەکەی کە سێ ملیار مەتر سێجا ئاو دەگرێتە بەر ئەو ناوچەیەی کە جەمیل جبوری تێدا دەژی لافاو دەکات

ئەو پیاوە لە کێڵگەی خێزانەکەیدا ڕەنگ دەداتەوە و دەڵێت: من لێرە لەدایک بووم و گەورە بووم. ڕۆیشتن و چوون بۆ لای ئەوانی تر قورسە، مێژوو بەجێ دەهێڵین

ئەو پیاوە بە جلی عەرەبییەوە، لە پاڵاوگەی نەوتی نزیک کار دەکات، لە کاتێکدا کوڕەکانی بەردەوامن لە چاندنی زەوی خێزانەکە بە سەوزە و گەنم.

بەڵام جەمیل ڕازیە بە “بەرژەوەندی نەتەوەیی پێش بەرژەوەندی تایبەتی خۆی خاک و گوندەکەی بەجێبهێڵێت” بەڵام داوا دەکات بەنداوەکە پرۆژەیەک بێت کە “خزمەتی عێراق و عێراق بکات” و “قەرەبووی گونجاو بۆ دەستەبەرکردنی داهاتووی خۆی و داهاتووی منداڵەکان وەربگرێ”

“هەڕەشەی جدی”
عێراق کە هەشت بەنداوی گەورەی هەیە، بەهۆی دابەزینی ئاستی ڕووبارەکانەوە دەناڵێنێت و گلەیی لەو بەنداوانە دەکات کە لە دراوسێی تورکیا دروست کراون و ڕێگری دەکەن لە لێشاوی ئاو بۆ ناو میزۆپۆتامیا

دروستکردنی بەنداوی مەخوول لەساڵی 2001 لە ژێر دەسەڵاتی سەدام حوسێندا دەستی پێکرد، بەڵام لە ساڵی 2003دا بەهۆی داگیرکردنی ئەمریکاوە ڕاگیرا و لە چەند ساڵی دواتردا بەهۆی خراپبوونی ئاسایشی ئەو وڵاتە

کار لەسەر پڕۆژەی بەنداوەکە لەساڵی 2021 دەستی پێکردەوە و لەڕێگەی هەڵکۆڵین و شیکاری خاک و دروستکردنی پردێک کە دوو کەناری ڕووباری دیجلەی پێوە دەبەستێتەوە

جێگری پارێزگاری سەلاحەدین ڕیاد ئەلسامەڕائی بەرگری لەپرۆژەکە کرد و گوتی” هەروەها وێستگەیەکی 250 مێگاواتی و ڕووبارێکی ئاودێری دابین دەکات کە ناوچە کشتوکاڵییە گەورەکان دابین دەکات بۆ پشتیوانیکردن لەئاسایشی خۆراکی وڵات”

جەختیشیکردەوە کە “بەرژەوەندی گشتی پێویستی بەدروستکردنی ئەم بەنداوە هەیە بۆ دابینکردنی ئاوی عەمبار بۆ عێراق”

بە وتەی سامەڕایی، ئەگەر ئاستی ڕووبارەکە بەرزبێتەوە، بەنداوەکە مەترسی لافاوی لێ دەبڕێتەوە

هەر ئەو بەرپرسە باسی لەوە کرد کە پێنج گوند لە شوێنی عەمبەرەکەی بەنداوەکەن و ڕوونی کردەوە کە “لیژنەیەک لە پارێزگاکان و وەزارەتە پەیوەندیدارەکان پێکهێنراوە بۆ ئەوەی قەرەبووی گونجاو بۆ دانیشتوان دابین بکەن” بۆ ڕاگواستنیان

هەرچۆنێک بێت، ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی لەگۆشەیەکی جیاوازەوە پڕۆژەکەیان دەڕواننە هۆشداری دەدات لە کاریگەرییە نەرێنییەکانی سەر فەونا و گژوگیای هەرێمەکە، وەک لە لایەن ڕێکخراوە ناحکومییەکانەوە هاتووە، کە دجلە و پارێزەرانی دیجلە ڕزگار دەکەن ڕاپۆرتەکە ئاماژەی بە هەڕەشەیەک بۆ سەر ژینگە و شوێنەوارەکان کردووە، لەوانەشە شوێنەواری ئاشوور کە لە لیستی کەلەپووری ڕێکخراوی پەروەردەیی و ڕۆشنبیری و زانستی نەتەوە یەکگرتووەکان (یونسکۆ) هاتووە.

لە مانگی ئابدا، ڕێکخراوی نێودەوڵەتی کۆچبەران لە نەبوونی “هەوڵی دیالۆگ” لەگەڵ ئەو کۆمەڵگایانەی کە لەو ناوچەیە دەژین، بێزاری کرد.

ئەو لە راپۆرتێکدا کە لەسەر بنەمای توێژینەوەیەک کە لەلایەن ڕێکخراوێکی عێراقیەوە ئەنجام دراوە دەڵێت: “خەڵک چاوپێکەوتنیان لەگەڵ جووتیاران و خاوەن زەوییەکان کردووە، بەنداوی مەخوول بە مەترسییەکی جدی دەزانن بۆ سەر سەرچاوەکانیان”

“نەبوونی متمانە”
ئیبراهیم جبوری، جوتیار، باوکی جەمیل، وتی: کەس نەهات بۆ بینینی ئێمە و کەس هیچی لێ نەکردین. تەمەن 89 ساڵ بە ئاهێک زیادی کرد: “من و باوکم، باو باپیرم، هەموومان لەم ناوچەیە ژیاین”

هەرچۆنێک بێت ئەلجبوری سەرۆکی خێڵی جبور کە ئەلمەشاک نیشتەجێیە دەڵێت کە ئامادەیە بەجێبهێڵێت ئەگەر قەرەبووەکە بەس بێت ” خانووی نوێ وەک ئێمە دروست بکات”

توێژینەوەیەک لە لایەن ڕێکخراوە ناحکومییەکان بۆ کلتور و گەشەپێدان وتی ئەگەر بەنداوەکە دروستبکرێت 39 گوند دەتوانن ونبن

هەمان ڕێکخراو ئاماژەی بە زیاتر لە 67 کیلۆمەتری چوارگۆشەیی “زەوی کشتوکاڵی و موڵک و باخی سەوز” کرد کە مەترسی ونبوونیان هەیە کاتێک ئاوی بەنداوەکە بەرەو سنوورەکە بەرز دەبێتەوە

بەپێی هەمان لێکۆڵینەوە دەبێت زیاتر لە 61000 سەر ئاژەڵ لە شوێنەکانی تر بفرۆشرێت یان بگوازرێتەوە

میهیار کازم، توێژەر، کە بە هاوبەشی توێژینەوەی لیوانی نوسیوە، وتی: “کێشەی عێراق دابەزینی گشتی ڕێژەی ئاوی تورکیا و ئێرانە”

وتیشی: “عێراق پێویستی بە بەنداوێکی نوێ نییە” و ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد: “پێویستە ڕووباری دیجلە بەردەوام بێت لە لێشاوی بەهۆی زیادبوونی سەلەی ڕووبارەکەوە”

وتیشی: “ژمارەیەکی زۆر لە ژنان لە هەرێمەکەدان کە بە پشتبەستن بە کشتوکاڵ و زەوی سەر بە خێزانەکانیانن” دوای ئەوەی دیپۆرت دەکرێنەوە نازانین چی بەسەر ئەو خێزانانەدا دێت”

توێژینەوەکە دەڵێت: “بەنداوەکە ژیانی ڕۆژانەی نزیکەی 118 هەزار کەس تێکدەدات”

ئەو ئاماژەی بە “نەبوونی متمانە بە بڕیاردەرەکان” کرد و ڕوونی کردەوە کە “زۆرجار دەوترێت کە هەر خۆپیشاندانێک بە گوێی کەڕدا دەکرێت”