▪ نڤیسەك ل دور 8ی مارسی ڕۆژی جیهانی ئافرەتان…..

نڤیسین و بەرهەڤکرن
ئەدیبا عزالدین تاهر

ڕوژا جیهانیا 8 مارس کۆ تایبەت ب ڕوژا ئافرەتێن جیهانێ یە ،وەکۆ ئەم دزانین کۆ هەر سال ل ڤێ ڕوژێدا و ل 8/3 ئەڤ ڕوژە تێتە ساخ کرن ل وەڵاتێن ئەوروپا و ئەمریکا. ئو ب گشتی ئەڤ ڕوژە ب چالاکییێن جور ب جور تێتە ساخ کرن ل ڕوژهەڵاتا ناڤین ژی ئەڤ یادە تێتە ساخ کرن نێ ئایا ئەم دزانین ژ بەر چ ئو چاوا ئەڤ ڕوژە ئانكو 8/مارس ب روژا جیهانیا ئافرەتێ هاتیە ناسكرن؟!!
چوجارا مە ژ خوة پرسییە كا ب كیژان ئەگەر ئەڤ روژە کرییە ڕۆژا ئافرەتێن جیهانێ؟!!
من دخوەست كو ئەز نڤیسەك کورت ل وێ زانیاریێن كو من ل دەڤ خوە هەبوونە و هەروەسا ئەو تشـێن ل بارا ڤێ ڕوژێ من خیندبوون و جار ب جارژی دخینم بو وە دیار بکم و بدەم دیاركرن کا چاوا ئەڤ ڕوژە هاتیە دەینان و بو چی؟!
چیڕۆكە دبێژیت هەشتێ مارس (هەشتێ ئادار-ڕەشەمێ)ئەو ڕوژەیە ئەوا كو هنەك ئافرەت دناڤا ئاگریدا هاتن سووتاندن!!
ئۆ ب راستی ژی ئەڤە جهێ پرسیاركرنێیە !!
دبێژن كو : دکاودانێن دژوار دگەل موچەیەکا کێم کریکارێن ئافرەت د دەستپێکا چاخا بیستێ کو دگەل زەلاما د وەڵاتێن پیشەسازیدا کەفتینە ناڤا بازاڕێ كاركرنێ ل ساڵا 1857 ئافرەتێن کریکار کۆ د ناڤا کارگەهەكا رستن و چنینێ کار دکرن د خۆ پێشاندانەکێدا نەڕازی بوونا خوە ژ دژوارییا کاری دناڤا كارگەها ڕستن و چنینێ د باژێڕێ نیویورکا ئەمریکا دەست ب مانگرتنێ کرن و خودانێ کارگەها ناڤبری دگەل پاسەوانێن کارگەهێ ب مەرەما ڕاگرتنا خوپێشاندانان و ژ بەر كو ئێكگرتن دناڤا ئافرەتان چێ نەبت و نەڕازیبوون و خوپێشاندان فراوانتر نەبیت ئافرەتێن کریکار ل وی جهێ کۆ کار دکرن زیندان کرن و دەرگەهێ كارگەهی ل سەروان قەپات كر و نزا ژ ئەگەرێن چ ڕوویدانەكا نەچاڤەڕێکری ئاگر بەربوویە کارگەهی و بتنێ هەژمارەك کێم ژ وان ئافرەتان ژ ڤێ بویەرێ دەرباز بوون و ئەوێن دی كو هەژمارا وان 129 ئافرەتێن کریکار بوون د ڤی ئاگریدا سوتن.
نێ پشتی دەربازبوونا پێنجی(50) ساڵان ل ڤێ بوویەرێ ل ساڵا 1908 بۆ جار ئێكێ ئافرەتا بو بیرهینانەڤە و یادكرنا ڤێ كارەساتێ و ژ بو وەرگرتنا مافێ خوە ل هەمبەر زەلامان دیسان خوپێشاندان و رێپێڤانەك ساز كر.

“هەشتێ مارس (هەشتێ ئادار-ڕەشەمێ)ئەو ڕوژەیە ئەوا كو هنەك ئافرەت دناڤا ئاگریدا هاتن سووتاندن!!

هەروەسا دڤێت كو ڤێ بزانین كارەساتا ئاگر كەفتنا ئافرەتان نە د هەشتێ مارسدا بوو و ژ ساڵا 1908 وێڤە هەر چەند ساڵ جارەك ئەڤ بیرهینانەڤە هاتیە ئەنجام دان و پڕانیا جاران ژی ب تووند و تیژی ژلاێی دەسەڵات و حكوومەتانڤە هاتیە ڤەمراندن و ڕێكەفتا هەشتێ ئادار(مارس) ئەو رێكەفتە بوو كو ل ساڵا 1977 بۆ ئێكەمجار ژ لایێ نەتەویێن ئێكگرتی و ئەندامێ نەتەوێن ئێكگرتی هاتی ناساندن و ب جیهانی كرن،
هەروەسا جهێ ئاماژە پێكرنێیە كو یادكرنا وێ كارەساتا جەرگبڕ تا ڕادەیەك د هەمی وەڵاتێن جیهانێ هەبووە كو لێرەدا دەرفەت نینە كو پێڕا ب ئاخڤین و ب ئانەهیا خودێ هەكە دەرفەتەك باشتر چێبوو ب كویری و هورگولیڤە دێ بەحسا وێ كەین.
ڤێجا نها ئەڤ رویدانە ب کارەساتەك جیهانی هاتیە نیاسین دبێژن كو هەتا نهو ژی ئەڤ کارگەهە مایە و بویە جهەك موزەخانەیا مێژوویی کو خەلک قەستا دیتنا وێ دکت و گەلەک جاران ژی وەسا هاتیە گوتن کۆ ئەوێن قەستا دیتنا ڤێ کارگەهێ کری هەست ب هندێ کریە کو قیڕینێن ئافرەتێن کۆ دناڤا وێ کارگەهێ هاتینە سوتن تێت بهیستن. ئەڤ ڕویدانە وگەلەک ڕویدانێن دی بوینە ئەگەررا ڤێ چەندێ کۆ ئەڤرو ب ڤی ئاوایی ئافرەت بکاریت لسەر پییێن خوە بوەستیت و تا رادەیەك مافێ خوە ب دەستڤە بینت لێ هێشتا مایە کۆ ب تمامی ژ ڤان جورە بویەران خلاس ببین.
ژ بەر هندێ ژی ڕوژا هەشتێ مارس بویە بویەرەکا دیروکی ب ناڤێ ڕوژا شەڕێ ئافرەتان دژی کاودانێن سەخت و دژوار و دناڤا بیرەوەریان دا مایە.
د سالێن بوریدا د باژێرێن جودا جودا ل ئەوروپا و ئەمریکا شەڕێ ئافرەتان ب وێنەیێن خوپێشاندانێ و مانگرتنێ دژێ تووندوتیژی و هەروەسا ژ بو بەردەستكرنا مافێ خوە ل هەمبەر زەلامان بەردەوامی پێ هاتیە دان.
ئێک ژ گرنگترین پشتەڤانێن مافێ ئافرەتان ل ئەڵمانیا (کلارا زتکین-ZHEN) (1857-1933) داخوازا هەشت دەمژمێر کاركرن دێ روژێدا ، و هەروەسا بێهنڤە دانا تایبەت د روژێن ژ دایک بوونا زاروكی و گەلەک مافێن دی ل گور یاسایێ بو ئافرەتێ كرییە.
ئەڤجا ژ بەر هندێ ڕوژا هەشتێ مارس دبێژنێ ڕوژا جیهانیا ئافرەتا.
زڤستانا 22/2/2022