( عومه‌ر توڤی )
پشتی حافز ئه‌سه‌د ل سالا ( ۲۰۰٥ ) وه‌غه‌را دوماهیكێ كری و هه‌مان ده‌م ب شێوه‌کێ ئاسایی پرسا وه‌رگرتنا كورسیکا ده‌ستهه‌لاتێ ژبۆ بنه‌مالا ئه‌سه‌دی بو جهێ مشتومرێ و پسگرێکه‌کا مه‌زن جونكی ل ده‌مێ ئه‌سه‌د وه‌غه‌ركری ته‌مه‌نێ به‌شار ئه‌سه‌د ژ ته‌مه‌نێ یاسای کێمتر بو و پشتی هنگی کار لسه‌ر هه‌موارا ده‌ستورێ سوریا هاته‌کرن جونکی دڤێت ته‌مه‌نێ سه‌روککوماریی ل رویێ یاسایی ژ ( 40 ) كێمتر نه‌بیت و له‌وانێ ده‌ستكاریی ل بڕگه‌یا ته‌مه‌نی ل یاسایا ده‌وله‌تێ هاته‌كرن و یاسایا ته‌مه‌نی کریه ( 34 ) سال و به‌شار ئه‌سه‌د لدیف ئه‌فێ پێنگاڤا هاتیه ها‌فێتن ژ یاسا ده‌ستورێ كومارێ سوریا وه‌ك سه‌روككومارێ سوریا هاته دیاركرن و كورسكا ده‌ستهه‌لاتی وه‌رگرت و درێژه‌پێده‌رێ و ئه‌جێندایێ سیاسه‌تا بابێ پرسا حکومرانیێ کارپێکریه و حكومێ كوماری و دیموكراتی ل سوریا هاته په‌یره‌وكرن .
ل ده‌مێ پروسه‌یا بریاردانێ دا ل قوناغا ده‌ستهه‌لاتا خودا ئه‌و بریاره كاریگه‌ریا خۆ لسه‌ر پیڤه‌رێ سیسته‌مێ ئیداره‌یا سه‌روه‌ریا وه‌لاتی هه‌میێ دکر و لدیف ئارمانجا هه‌مان عقلیه‌تا بابێ وی په‌یره‌و کری و دناف چه‌رگێ سوریا دا بکاردئینا و پشتی هنگی قوناغه‌کا نویی دناف ده‌وله‌تا سوریا هاته پێش ئه‌وژی ده‌ستپێکێ ژ هنده‌ك وه‌لاتێن عه‌ره‌بی ده‌ستپێكر ل سالا ( 2011 )ێ ب شوره‌شا تونس ناڤداربوو و کاریگه‌ریا خۆ لسه‌ر سێکته‌رێن سه‌روه‌ریا زوربه‌یا وه‌لاتێن عه‌ره‌بی کریه ژبه‌ر هوكارێ به‌لافبوونا پرسا گه‌نده‌لی و راوه‌ستاندنا پیڤه‌رێ ئابورێ وه‌لاتی و خراب بكارئینانا بارودوخێ ژیانا هه‌ولاتیا و ژبلی سنوردار کرنا سیسته‌مێ سیاسی و ئه‌منی و دبپلوماسیه‌تا په‌یوه‌ندیێن ده‌رڤه و نه‌‌بوونا هه‌لژارتنێن دادپه‌روه‌رانه ل زوربه‌یا وه‌لاتێن عه‌ره‌بی ٫ و زوربه‌یا وه‌لاتێن عه‌ره‌بی ژبه‌ر خراب بکارئینانا سکته‌رێ حکومرانیا وه‌لاتی ئه‌ڤ شوره‌شه هاتیه روویدان و هه‌مان ده‌م سه‌ركه‌ڤتن ژیك توماركرینه ژوان رژێمان هاتینه روخاندن ئه‌وژی ( شۆره‌شا تونس – مسیر – لیبیا – یه‌مه‌ن ) و پشتی جه‌ند ساله‌کێن كێم ئه‌ڤ بزاڤا نه‌رازیبوونێ گه‌هشته دناف بزاڤا ئوپوزسیونا سوریا دا و دژی ده‌ستهه‌لاتا به‌شار ئه‌سه‌د هاته بکارئینان لژێر په‌یاما ( رزگاربوون ژ ده‌ستهه‌لاتا تاکره‌وی و ئاڤاکرنا وه‌لاته‌کێ دیموکراس و بهێز ) ، پشتی سوریا كه‌فتیه دناف ئه‌فی قوناغا هه‌ستیار دا سوریا بوو وه‌لاتێ نیشتمانیی ژبۆ جه‌ند ده‌وله‌ته‌کا ل رویێ ململانه‌یا نیف ده‌وله‌تی و هه‌رێمی جونكی هه‌ر وه‌لاته‌كێ فیابوو دا سوریا ب پشكا خۆ یا شێر هژمارت و لدیف ئه‌فی نه‌خشێ هاتیه دانان چه‌نگی سوریا ته‌نها ل رویێ سه‌ربازی نه بوویه به‌لكۆ پێكدادنه‌کا كه‌لتوری و سیاسی و ئابووری و به‌رژه‌وه‌ندیخوازیێ لدیف خۆ ئینایه .
ئه‌وا سوریا هاتیه روویدان فاكته‌ره‌كێ هه‌ری بهێز بوویه ژبو مانا به‌شار ئه‌سه‌دی د پوستێ سه‌روکایه‌تیێ دا و سه‌رباری ئه‌نجام دانا هزاره‌هان تاوانێن چه‌نگی و هه‌رفاندنا جوگرافیا سوریا ب جۆره‌ك بویه وه‌كی بۆمبه‌ك بویه دنافبه‌را چومكێن سه‌ره‌كی یێن بهیزبوونا هه‌ژموونا شه‌ری پیچ پیچه مه‌زنتر لێ دهات جونكی سوریا هاوسنۆر بویه دگه‌ل وان وه‌لاتێن ئه‌وێن ئه‌ڤرۆكه بوینه ئه‌گه‌رێ وه‌لاتێ سوریا بكه‌نه گوره‌پانا شه‌رێ خۆ ٫ ئانكۆ لدیف پیڤه‌رێ خۆ ئێكلاكرنێ د هاته‌دانان دناف چه‌نگێ دژوار دا و ئه‌ڤ روله د هاته گێران زوربه‌یا سیاسه‌تمه‌داران وه‌سا هزر دكر هه‌تا به‌ری سه‌رهه‌لدانا گروپێن تیرورستی دناف هه‌ژموونا وه‌لاتی سوریا تایبه‌ت ئه‌و گروێن توندره‌و ل سالا (2014 )ی كۆ ب ناڤێ ده‌وله‌تا ئیسلامی شام – عیراق و هه‌مان شێوه هاتنه ناڤكرن کۆ ب تیرورستێن داعش و هه‌مان ده‌م ئه‌وان سیاسه‌تمه‌داران وه‌سا هزر دکر كۆ ئه‌و پیڤه‌رێ سیاسی نوکه دا ل سوریا دهێته گێران شانوگه‌ریه یان نه‌مایشه‌کا سیاسی و پروتوكولی دهێته وه‌سف كرن کۆ دنافبه‌را وه‌لاتێن نیف‌ده‌وله‌تی و هه‌رێمی یێن زلهیز و مامناوه‌ندی دا .
ئه‌گه‌ر باس ل سیاسه‌تا نها بكه‌ین ئه‌وا ل سوریا هاتیه ئارادا کۆ ب هیچ شێوه‌کێ ژ ئه‌فێ هه‌ژموونا كاریگه‌رییێ ئه‌وا وه‌ك گه‌فا شه‌رێ درێژه‌پده‌ر ئه‌وا جویه دناف قالبێ سورشتێ پیڤه‌رێ سیستیماتیکی دا کۆ ل ئوكتوبه‌را سالا ( 2023 ) هاتیه دناف گوره‌پانا روژهه‌لاتا ناڤه‌راست دا و تایبه‌ت چه‌رگێ سوریا به‌ره‌ف قوناغه‌كا نویی یا ئارمانج گرتنێ ڤه جوو و سیسته‌مێ وه‌لاتی لدیف وان هوکارێن بوینه ئه‌گه‌رێ ئالنگاریێن گورانكاریێ و ململانه‌یێن جیوپولوتیكی و جیوسیاسی ل روژهه‌لاتا ناڤه‌راست دا و هاتینه روخساندن ل ژێر دیدگه‌ها وان وه‌لاتێن ئه‌وێن سوریا كریه قوربانیێن به‌رژه‌وه‌ندیێن خۆ یێن سیاسی و ئه‌منی و بازرگانی …. هند و دناف خه‌له‌كه‌كا دورپێچکریی دا و ژوان ده‌ولاتان ( ئیران ب میلیشاتێن خوڤه و ئه‌مریكا هه‌ڤپه‌یمانێ سه‌ره‌كیه ژبۆ ئسرائیلێ و روسیا و توركیا ) بوینه ، هه‌ر ده‌وله‌ته‌كێ لدۆر ئارمانجێن خۆ ییێن به‌رژه‌وه‌ندییخواز سیاسه‌تا خۆ رێكخستبوو و هزرێن ئایدولوجی و نه ته‌ندروست ژبۆ بنیاتێ داهاتوویێ سوریا هاتبوو پیڤان به‌س ئه‌ڤ شانوگه‌ریه توشی شكه‌ستنی بوون جونكی ئه‌و نه‌مایشا سیاسی کۆ ژبۆ هاتیه پیڤان بویه ئه‌گه‌رێ هندێ گه‌له‌ك بریارێن جیوسیاسی دنافبه‌را وان وه‌لاتێن کاریگه‌ریه‌کا راسته‌وخۆ و نه راسته‌وخۆ بکه‌ته لسه‌ر پاشه‌رۆژا سوریا و بیته مه‌یدانا ئێكلاكرنا بریارێن سیاسی و بازرگانی و ئه‌منی و وزێ و ستراتیژی .
و ئه‌ڤ سیاسه‌ته وه‌سا هاته ڤه‌ژاندن كۆ سوریا بیته یاریگه‌ها ئێكلاكرنا ئارمانجێن وان وه‌لاتێن من ناڤهاتی داینه دیارکرن و پێگه‌هی رژێما سوریا لدیف عقلیه‌تا سیاسه‌تا به‌شار ئه‌سه‌دی وه‌لێ هات کۆ داهاتوویێ سه‌روه‌ریا وه‌لاتی کره لبن پێلێن گروپێن چه‌كدارێن ئوپوزسیونی ڤه ئه‌وێن ب ناڤێ ( التحریر شام ) ب سه‌روكایه‌تیا ( احمد حسێن الشرع ) ناسیاره ب ناڤێ احمد الشرع و شوره‌شا رزگارکرنێ ئه‌نجام دا دژی ده‌ستهه‌لاتا بنه‌مالا ئه‌سه‌دی و ئه‌فه شوره‌شه دیر نه‌بویه ژ ئه‌وان گورانكاریێن ئه‌وێن ب شێوه‌كێ ب له‌ز ل رۆژا ( 7 ئوكتوبه‌را سالا 2023 )ی كۆ دناف چه‌رگێ روژهه‌لاتا ناڤه‌راست دا سه‌رهلدای و لژێر ململانه‌یه‌کا نیف‌ده‌وله‌تی و هه‌رێمی هاتنه روویدان و ب چه‌نگه‌كێ درێژخایه‌ن و بێ ئه‌نجام هاتیه وه‌سف كرن و دیدگه‌ها روژهه‌لاتا ناڤه‌راست هه‌می بخوڤه‌گرتیه ، ئه‌وا ل سوریا هاتیه روویدان و روخاندنا رژێما به‌شار ئه‌سه‌دی درێژه‌پێده‌رێ وان هێرشێن جیوپولوتیكی نه ئه‌وێن وه‌کی سیناریویا ( غه‌ززه و لوبنان ) دهێته هژمارتن و ئه‌وا دناف چه‌رگێ سوریا دا هاتیه هه‌بوونێ تایبه‌ت ئه‌وا ل رۆژا ( 8 هه‌یڤا 12 سالا ده‌ربازبووی ) ئه‌نجام دایی و ئه‌و هێرشێن بوینه پرسه‌كا واقعگه‌ریی دناف رۆژه‌ڤا وه‌لاتێن جیهانی دا کۆ ل ژێر كوده‌تایه‌كا سپی هاته رێکخستن ژلایێ گروپێ ته‌حریر شام ڤه جونكی ئه‌ڤ كوده‌تایه ته‌نها ژبؤ گورانكاریا سیسته‌مێ ده‌ستهه‌لاتێ بویه و روخاندنا حكومرانیا پتر ( 50 )سالان ژ سیاسه‌تا سه‌قه‌ت و نه ته‌دروست ئه‌وا ژ لایێ بنه‌مالا ئه‌سه‌دی ڤه هاتیه بكارئینان و د چارچوڤه‌یا وان گورانكاریێن ژلایێ ( ئه‌مریكا و ئیسرئیلێ )ڤه هاتیه دانان ژبۆ چه‌رگێ روژهه‌لاتا ناڤه‌راست دا و ب گورانكارێێن سالا ( 2025 )ی دهێته هژمارتن .
ئه‌وا سوریا هاتیه روویدان فاكته‌ره‌كێ هه‌ری بهێز بوویه ژبو مانا به‌شار ئه‌سه‌دی د پوستێ سه‌روکایه‌تیێ دا و سه‌رباری ئه‌نجام دانا هزاره‌هان تاوانێن چه‌نگی و هه‌رفاندنا جوگرافیا سوریا
بێ گومان سیاسه‌تا سوریا ب پیلانگێریه‌كا پێنچ قولی هاتبوو رێكخستن دنافبه‌را ( ئه‌مریكا و ئسرائیل و توركیا و تحریر شام و هه‌مان ده‌م روسیا ژ ئه‌فێ جه‌ندێ بێ به‌هر نینه ) ئه‌ڤ جه‌ندا هاتیه ئاماده‌کرن تایبه‌ت ل رویێ گورانکاریا حكومرانیا سوریا بویه ئه‌گه‌رێ هندێ ئه‌و پروژێ ژلایێ ئیرانێ ڤه هاتیه دامه‌زراندن و ئه‌ڤ پروژه هزر د ( ٤٠ ) سالێن خزمه‌ت کرنێ هاتیه دان و ئه‌و پروژه ب ناڤێ ( ئێكگرتنا ئیسلامی ) هاتبوو ناڤکرن و ئه‌ڤ پروژه ل ل رویێ هێزێن لوجیستی هاتنه ب رێڤه‌برن و ئارمانج رژێما ئیرانێ ژ ئه‌فی پروژه‌یی ته‌نها ژبۆ هندێ بویه دا کۆ ئاسایشا سه‌روه‌ریا وه‌لاتێ خۆ ژ وان هێرشان ئه‌وێن ئه‌ڤرۆکه دبنه گه‌ڤ لسه‌ر ده‌ڤه‌رێ دهێنه ئارمانج گرتن بهێنه راوه‌ستاندن و ل رویێ ستراتژیه‌تا پروسه‌یا ( سیاسی و ئابووری و ئه‌منی …. هند ) کۆ دنافبه‌را هه‌رسێ ده‌وله‌تان دا ئه‌وژی ( عیراق و سوریا و لوبنان ) ب هه‌ڤرا بكه‌فنه ل ژێر کاریگه‌ریا سیاسه‌تا رژێما ئیرانی و ژلایێ گروپێن میلیشیاتێن سه‌ر ب ئیرانێ ڤه ئه‌ڤ پروژه هاتبوو که‌مه‌ردان .
ب شێوه‌كێ گشتی ئه‌ڤ پروژه و سیسته‌مێن دناف چه‌رگێ سوریا هاتینه رێکخستن کێمتر ژ ماوه‌یێ نیف هه‌یفێ هاته هه‌لوه‌شاندن و سیسته‌مێ حكومرانیێ لسه‌ر ئاسته‌کێ بالا هاته گوهورین و ئه‌و پروژه و پیلانگێریێن هاتیه دانان ژبو داهاتوویێ سوریا ب چ شێوه بویه تایبه‌ت ل قوناغه‌كا وه‌كی نوكه روژهه‌لاتا ناڤه‌راست تێدا ده‌رباز دبیت هاتنه هه‌لوه‌شاندن لسه‌ر ده‌ستێ گروپێن ئوپوزسوینێ و هه‌مان ده‌م لژێر پروسه‌یا سیاسه‌تا وه‌لاتێن نیف‌ده‌له‌تی و هه‌رێمی ٫ له‌وانێ دڤێت ل ڤێره ئه‌م چه‌خت لسه‌ر خاله‌‌کا گرنگ بکه‌ین ئه‌وژی پایته‌ختێ دیمه‌شق پایته‌ختێ سوریا نها دا بویه ناوچه‌یه‌کا هاتن و چونێ وه‌کی تراڤیکێ ژبۆ که‌سانێن دبپلوماتکارێن وه‌لاتێن جیهانی لسه‌ر ئاستێ هزرێن فه‌کری و ئارمانجێن مه‌زن کۆ سوریا لدیف دیدگه‌ها دیموکراسیه‌تێ بهێته ئاڤاکرن و پیڤه‌رێ دیموکراسی ل هه‌می وان به‌نده و بڕگه‌یێن ده‌ستوری بگریت ده‌مێ کار لسه‌ر دروست کرنا ده‌ستوری دهێته‌کرن و پێتڤیه جوداهی دنافبه‌را پێگه‌هێ پێکهاتان دا نه‌هێته ئارمانج کرن و لده‌مێ ئاڤاکرنا سه‌روه‌ریا وه‌لاتی ل رویێ وان دیالوکێن دهێنه گرێدان ژبۆ دروست کرنا پێگه‌هێ په‌رله‌مانتویێ و حکومه‌ته‌کا زورینه و فره نه‌ته‌وه‌ی بیتن .
لڤێره دڤێت میتودا خو بداینه لسه‌ر خاله‌‌کا گرنگ ئه‌وژی ئه‌وه دڤێت ئه ده‌ستهه‌لاتا نوکه ل سوریا حکومرانیێ دکه‌ت کار بکه‌تن دکه‌ل وه‌لاتێن زلهێز یێن نیف‌ده‌وله‌تی و هه‌رێمی لدۆر وێ یاسا
ئه‌وا ل سالا ( ٢٠١٥ ) هاتیه دانان ب بریارا ژماره ( ۲۲٥٤ ) ل ئه‌نجومه‌نێ ئاسایشا نه‌ته‌وه‌یێن ئێکگرتی ب کوما ده‌نگێن ئه‌ندامێن ئه‌نجومه‌نێ ئاسایشێ ئه‌ڤ یاسایه ب ١٦ بڕگه‌یێن وێڤه هاته په‌سه‌ند کرن و دا ئه‌ڤ بریاره بیته ئه‌گه‌رێ هندێ رێکه‌ك بو چاره‌سه‌ریا قه‌یرانا مرۆڤی و سیاسی ل سوریا بهێته‌دانان لدیف داخازیا لایه‌نێن ئوپوزسیونا سوریا و دامه‌زرێنه‌رێن ده‌وله‌تێ ژبۆ دامه‌زراندنا پێگه‌هه‌کێ ته‌ندروست ئه‌ڤ پێنگاڤه پشتی روخاندنا رژێما به‌شا ئه‌سه‌د بهێته هاڤێتن و تێروانینه‌ك و رێکه چاره‌سه‌ریه‌کا ریشه‌یی بهێته دانان ژبۆ ئاڤاکرنا پێگه‌هه‌کێ نویی ژبۆ سوریا و جاره‌کا دی بکه‌فیته لسه‌ر پێت خو بهێز بکه‌فیتن لدۆر پرسا سه‌قامگیریا سیاسی و ئابووری و بازرگانی و وزێ …هند و ئه‌ڤ پێنگاڤێن بهێز کرنێ دڤێت ب رێکا په‌یوه‌ندیێن ده‌رڤه ب رێکا پێنگاڤێن دبپلوماسی ئه‌ڤ قوناغه بهێته ئه‌کتیڤ کرن .
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.