- محــەمەد چەلکی
ئەوە مرۆڤ ل سەر رویێ عەردی پەیدابووی و هەتا ئەڤرۆ د لێگەریانا جهەکێ شایستە دا کو تێدا ژیارەکا باشتر و ئارامتر بدەست بێخیت، یێ بەردەوامە و ئێکە ژ مافێن وی یێن دەستپێکی.
کۆچ مافێ هەر کەسییە دەما دبینیت ژیارا وی نە ل گۆڕەی داخازێن وینە و ل جهێ لێ مافێن وی دهێنە خارن و روومەتا وی دهێتە شکاندن( هەستپێکرنا وی). لێ بۆچی ئەڤ پرسا کەسکۆکی ل کوردستانێ هندە مەزن بوویە و ژ رەهەندێ مافی بەر بخیانەتکرنا دەستهەلات و کۆچکری هەژمار دکەن، ئەڤە دیاردەک مەترسیدارە چونکو ل ڤێرە ڕەواتیا دەستهەڵاتێ و مافێ وەڵاتی دکەڤیتە بەر ترازیا حەزێن کەسکۆکی و ئەگەرێن کۆچکرنێ و چارەسەریا وێ د ڤێ گێلەشۆکیێ دا هندا دبیت.
ب چاڤێ دەستەهەڵاتێ و خێر ژێ دیتیێن وێ ئەڤە کۆچکرنە ب پیلان دهێتە کرن بۆ سوی شکاندنا دەستهەڵاتا کوردی ل ناڤ ناڤگینێن جیهانێ. هەروەکو ئەڤ دەستە ژبیرا خوە دبن، ئەڤرۆ دنیا بوویە تەپکەکا گەلەک بچویک و بچوکترین لڤین ب چاڤێن کامیران دهێتە دیتن و بەڵاڤکرن ئانکو چ ل کوردستانێ و جیهانێ دگوزەرت ب چرکەکێ و تکەکێ ل تەڤیا جیهانێ بەڵاڤ دبیت، هەر تشت یێ دیارە و کۆچ نە ئەگەرێ چ ئاریشەیایە بۆ دەستهەڵاتا کوردی. هەژمارتنا کۆچکرنێ بپیلان ڕەڤینە ژ ڤەدیتنا ئەگەرێن کۆچکرنێ.
کورد ژ وان مللەتانە یێن حەز ژ کۆچکرنێ ناکەت و دڤی بیاڤی هشێ کوردی گەلەک ل سەر کارکریە چەندین پەندێن پێشینان و چیرۆک سەرهاتی ڤەهاندنە داکو کۆچ نەکەن وەک ڤێ پەندێ:” بەر ل جهێ خوەی بسەنگە.” ئانکو روومەتا مرۆڤی تەنێ ل وەڵاتی پاراستیە، لێ بۆچی نوکە دەست ب کۆچکرنێ کریە سەرەڕای هەبوونا دەستهەڵاتەکا کوردی؟ ئەڤە پرسیارەکا گەوهەریە کو دەستهەڵاتا کوردی ناخازیت ل سەر ب ڕاوەستی!
“کورد ژ وان مللەتانە یێن حەز ژ کۆچکرنێ ناکەت و دڤی بیاڤی هشێ کوردی گەلەک ل سەر کارکریە چەندین پەندێن پێشینان و چیرۆک سەرهاتی ڤەهاندنە داکو کۆچ نەکەن”
دەستپێکا کۆچا کوردی بۆ دەرڤەی کوردستانێ وەک کۆچ ئانکو گەلەک مرۆڤ پێکڤە ل بن ئێک هەلومەرجان کۆچ بکەن د چار قۆناغین دیار دا دەرباز بوویە
١- پشتی هەرەسا شۆرەشا کوردی ١٩٧٥ێ بوو. شکەستنا شۆرەشێ ئەگەرێ سەرەکی بوو کو کورد بەر ب ئیرانێڤە کۆچ بکەن. ل وی سەردەمی رێک بۆ چوونا ئەمریکا و ئەورۆپا بۆ کۆچبەرێن کورد ڤەبوو لێ رێژەکا کێم چوون، هەموویان ژیانا کۆچبەراتیێ ل بن مەرجێن نەخۆشێن ئیرانێ پەژراندن لێ کۆچ بۆ ئەورۆپا و ئەمریکا نەهەلبژارتن! ئەگەرێن ڤێ چەندێ ئەو بوون خەلک یێ بهیڤی بوو جارەکا دن بڤەگەرن وەڵاتێ خوە. ئەوێن وی سەردەمی چووینە ئەورۆپا و ئەمریکا رێژەکا گەلەک کێم بوو.
٢- پشتی هەوا ئەنفالێن رەش و شکەستنا هێزێن پێشمەرگەی کو نەشیاین دەڤەرێن کوردستانێ یێن رزگاربووی ژ هێرشێن لەشکەرێ عێراقێ بپارێزن(١٩٨٨) هەروەسا دەستەوەستانا سەرکرداتیا سیاسی کو د ماوێ شەرێ عێرق-ئیرانێ دا دەرچەیەکا سیاسی ل گەل رژێما عێراقێ ببینیت کو مللەتی ژ هەوێن قرکرنێ بپارێزیت کو ئەڤە بچوکترین ئەرکێ سەرکردتایا سیاسیە داگێرانێن بژان بکەت دا مللەتێ خوە ژ هەوێن قرکرنێ بپارێزیت. خەلکەکی مشە بەر ب ئیران- تورکیاڤە چوون. ئەڤان کۆچبەرێن ١٩٨٨ێ وانا ژی ژیانا د کەمپێن ئاوارەیان دا ل سەر کۆچکرن بۆ ئەورۆپا و ئەمریکا هەلبژارتن، هەرچەند ژیارەکا زێدە نەخۆش و ب ژان بوو ب تایبەت ل کەمپێن تورکیا هەتا وی ڕادەی خارنا ژەهرکی ل سەر کۆچبەران بەڵاڤکرن!
بۆ ڤان هەردوو قۆناغا کوردان ژیارا نەمر نەژیێ ل سەر ئاوارەبوونا ئەورۆپا و ئەمریکا هەلبژارت ب هیڤیا وێ رۆژێ دیسا بڤەگەرنە کوردستانێ.
٣- پشتی بدوماهیک هاتنا شەرێ کەنداڤێ یێ دووێ ١٩٩١ێ و دەرئەنجامێن وێ و سەرهەلدان و کۆچا ملیۆنی بۆ سەر سنوورێن ئیران-تورکیا و دەرکەفتان بریارا (٦٨٨) ل بەرژەوەندا کوردان و دروست بوونا حوکمەتا هەرێما کوردستانێ. باهرا پترا ئاوراەیێن ل تورکیا -ئیرانێ زڤڕینەڤە هەتا ئەڤێن ل ئەورۆپا ژی هێدی هێدی دزڤرینەڤە، بهیڤیا هندێ کو ئێدی دێ کارن ل وەڵاتێ خوە ب ئازادی و ئارامی ژین.
مخابن هەر زووی ئەڤ هیڤی و خەونا ڕەوایا کوردی ل سەر قادا بەرژەوەندێن حزبی و کەسۆکی هاتە پەلخاندن و ل سەر کەلەپویڕی و پۆستان پشتا هەڤ قڕاندن و شەرەکێ ناڤخوە یێ بێ ڕامان ڕاگەهاندن، ئها هینگێ شیرازا پێکڤەژیان و هەڤپەژراندنێ ل ناڤ مللەتی شکاندن و کار گەهەشتە هندێ رویدانێن ٣١ تەباخا ١٩٩٦ێ روو بدەن.
ژ ١٩٩٦ێ هێرڤە قۆناغا سیێ ژ کۆچبوونێ دەستپێکر. لێ دیسا حوکمەتێ خوە لێ نەبانکر و هەر بۆ نەخەم بوو. شەرێ ناڤخوە هەتا نوکە ژی ب دوماهی نەهاتیە هەرچەندە دەنگێ تڤەنگا یێ خامۆشە لێ ئاکارێن وێ دبەردەوامن و سنوورێ دیگەلە شاهدە!
٤- قۆناغا نوکەیە و ئەگەرێن ڤێ کۆچی زێدەتر دخۆمالینە و پەیوەندیا هەی بشێوێ رێڤەبرنا دەستهەلاتێ. کۆچا ڤێ جارێ کۆچەک هیڤی کوژە و ڤەگەر بۆ وەڵاتی گەلەکا بزەحمەتە چونکو کۆچبەر ژ هەموو تەخێن جڤکای و عەمرینە.
بۆچی کۆچا ڤێ جارێ یا جودایە؟
بەرسڤا پرسیارێ گەلەکا روهن و ئاشکەرایە لێ دەستهەڵات و خێر ژێ دیتیێن وێ ئەڤێ چەندێ نابینن و ب پیلان و دوژمنێن دۆزا کوردی ناڤ دکەن. بۆچی دەستهەڵات و خێردیتێن وێ ڤێ جەندێ نابینن کو ژ ٣٠ سالان وەرە هەتا نوکە نەشیانە بن خانەکا ئابوورییەکا بهێز و ڤەدیتنا هەلێن کاری و باشترلێکرنا کەرتێ پەروەردێ، ساخلەمەیێ، هەلێن کاری، دامەزراندن، رێک و جادە، کەهرەب، زێدەبوونا بهایێ ئاهێن خارنێ، زێدەبوونا بهایێ کریێن خانی، زێدەبوونا بهایێ چارەسەریێ و نەمانا چارەسەریا بهەروە کو ئەڤە بچووکترین مافێ وەڵاتیانە و …. و…. لیستە درێژە ژبلی مرۆڤکانێ و گەندەلی و زێدەبوونا تاوانێن دزی و قۆلبڕینا وەڵاتیان ژ لایێن کەسێن نێزیکی دەستهەڵاتێ ڤە ژبلی پرسا هندابوونا داهاتێ گومرگ و پەترۆلێ هەر بەحس نەکە. ئەڤە هەموو ل لایەکی کو چ پاساو ڤەدیتن نکاریت باوەریێ بۆ وەڵاتی چێکەت دێ چاکسازی هێنە کرن.
ئەگەرێن سەتمینا هەر بزاڤەکا چاکسازیێ هەر دەستهەڵات بخوەیە چونکو هەموو سکتەرێن ژیانێ ژ لایێ وانڤە هاتینە قۆرخکرن و مەحالە بڤێ زهنییەتا هەموو کێش و ئاریشا ب پیلانێن نەحەز و سیخۆرێن دەرکە ببینیت، شیانێن چاکسازیێ ل جەم هەبیت.
شێلوو بوونا ئاسۆیا ژینەکا باشتر و ئازادانەتر کو تێدا وەلاتی هەست ب ئێمناهیا ژینا خوە و زارۆکێن خوە بکەت، زێدەباری نەسەقامگیریا سیاسی و هەڵامەتێ شەرەکێ ناڤخوە(براکوژی) ئەڤە تەڤ و چەندین ئەگەرێن دن هۆکارن بۆ کۆچبوونێ.
هەر بۆ زانین ژ سالا ٢٠١٥ هەتا بەری پرسا کۆچبەرێن بیلاروسیا ببیتە رۆژەڤ ٦٦٣ هزار* مرۆڤ ژ هەرێما کوردستانێ کۆچبەر بوونە ئانکو ل ژێر چەترا حوکمەتا هەرێما کوردستانێ نێزیکی ٢٥٪ خەلکێ کوردستانێ کۆچبەر بوونە ژ ڤێ دەستهەلاتا نەبان ل کێشێن وەڵاتیێن کوردستانێ و هەر بۆ نەخەم، لێ چونکو ڤێجارێ فۆکسا میدیا جیهانی کەفتە سەر، دەستهەڵات و خێر ژێ دیتیێن وێ ب ئێک هەلویست و خوە د سەر کۆکا کێشێ دا هاڤێتن و دەستن ب ناڤ زڕاندنا کۆچبەران کرن. بڤێ زهنییەتێ چ کێشە ناهێنە چارەسەرکرن بەلکو کێشە دێ کویرتر لێهێت.
کۆچا ڤێ جارێ گەلەک مەترسیدارە چونکو هۆکار دەستهەڵاتا کوردیە کو هەتا ئها ڤێ ساتێ ژی ژ کێشێن وەڵاتیان نەبانە و لەشکەرێ بەرژەوەند پەرێس و بۆریزان هەلگر ڤێ کۆچی ب پیلان ڤەدگێرن، ب نەبانیا حوکمەتێ ل کێشێن وەڵاتیان خەلکی نەچار دکەتن کۆ کۆچ بکەن ئانکو ئەڤە کۆچ پێکرنە نەک کۆچبوونە. هەر ئەڤ زهنییەتەیە دێ کوردستانێ بەر ب سۆمالی بوونێڤە بەت.
١٦-١١-٢٠٢١
* ئامارا دەزگای لوتکە بۆ کاروبارێن ئاواران
نڤیسەرێ هێژا ئەو ناڤێ لخارێ هاتیە نڤیسین سەرەدانێ بۆ بکە هەموو بابەتێن خۆ ببینە …. دگەل رێز
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.