گۆڕانکاری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەراستدا ئامادەکاری بۆ شەڕگەیەکی بێخاوەن یان کۆنترۆڵ کردنەوەی ڕێڕەوە مەزنەکەی ئابووری ؟

Garmiyan Salahaalden

هەلومەرجەکانی دوای تەسیلم بوونی تەواوی حەماس سەرەتایەکی نوێیە بۆ شەڕگەیەکی نوێتر لە باشووی لوبنانە بۆ ناوخاکی سووریا تا بە جوگرافیایی عێراق دەگات !
بۆچی ئەم جوکرافیایە ؟ هۆکار و پەڵدەر چین ؟
شەڕگەیەکی بێ خاوەن و ناوچەیەک ململانیەکانی لەسەر خاک و ماف و ئابووری و ئاو و کانزا تاکو بە مزۆڤەکان دەگات لە بەردەوامە لە چوارجێوەی درێژخایەنترین شەڕە خوێناویەکانی مێژوو کە بنەمایی تەوژمی بەرگریکار و هێرشبەر لە بەرگی نەتەوە ڕەسەنە شارنشین و شارستانیەت بنیەتنەری مرۆڤایەتی و نەتەوە خێڵەکی شەڕخوازەداگیرکەرەکاندا بووە بە شێوازی ململانێی شەڕی ڕووکەش ئاینی و مەزهەبی و نەتەوەی بوبێت ئەوە تاکو ئەم ساتەش بە ناوی دیکەوە بەردەوامە
ئەم هاوکێشەیە زۆرترین بابەت و هەواڵی هەمەجۆری راگەیاندن و سۆشیالمیدیا بوو مشتومری زانستی سەربازی و توێژینەوەی سیاسی و زیاترین پێشبین و پێشهاتە گریمانەیەکانی بۆ کراوە چونکە لەرووی ئابووریەوە :
“رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەمیشە ڕێڕەوێکی بازرگانی زۆر ناوازە بووە، کە ڕاست لە ناوەڕاستی جیهاندا دانراوە، کە ئاسانکاری دەکات بۆ مامەڵەکردن لە سەرانسەری ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵاتدا”.

کە لە پێش مێژووە وە بەو شێوازە لێکدانی کلتورەکان و گەشەسەندنی مرۆیی و شارستانی لەم چەقی ڕۆژهەڵاتی ناوەراستەدا روویداوە کە زۆرترینی پشکی شێری بەر کوردستان دەکەوێت بە تایبەت کە زەوییە بە پیتەکەی ناسراو بە کەوانەی بەپیت (هلال خصیب) لە هەموو روویەکەوە بۆ کۆنترۆڵ کردنی چەندین نەتەوە و کلتور و ئایینەکان و شارستانیەتی دوور و نێزیکی تێپەراندوە تا ئێستاش ئەو ستراتیژیەتە گرنگەی هەر ماوە کە کاریگەری لەسەر هەموو کایە ژیاریەکانی جیهان بەگشتی بکات .

لە سەرەتای ئەم سەدەیە و گۆڕانکارییە ڕیشەیەکانی کۆمەڵگە و ووڵاتانی ناوچەکە و تێکشکاندنی زۆرێک سستمی دەسەڵات و لایانی ئایدیالۆژی و عەقیدی توندڕەو و ڕەوتی هزری ئایینی جیاواز هێشتا لە ڕووی جیۆستراتیژییەوە، ئەم جوگرافیایە لە مێژە هەر جێی بەرژەوەندییە فرە جیاوازەکانی ووڵاتانی جیهانی گرتۆتە خۆی بە تایبەت دوای گۆڕانکاری و نەخشە رێژ کردنەوەی سەدەی رابردوو و دامەزراندنی دەوڵەتۆکەی درووستکراو ( دول المصطنعة) كە لەژێر هەژموونی چەند ووڵاتێکی کۆنۆلیالیدا دابەشکراون و بە پێی سیاسەتی نێودەوڵەتی لە ئێستادا بۆتە جێی ململانێی بۆ بەرژەوەندیە دژبەرەکانی ڕووسیا و ئەمریکا و لایەنەکانی بەسەریاندا دابەش بووە گرتۆتە خۆی .

بۆ نموونە سەرەڕای شەڕی نایاسایی ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی ڕووسیا دژی ئۆکرانیا، بەڵام رۆژهەڵاتی ناوەراست بۆتە مەیدانی هاوسەنگی هێز بە بەردەوامی لە هەوڵەکانیان بۆ هاوسەنگکردن و قووڵکردنەوەی پەیوەندییە ئابووری و سەربازییەکانی لە نێوان واشنتۆن و مۆسکۆدا بەتایبەتی لە سنوری ئەو ووڵاتەی دەستکردەی پێدەوترێت سووریا بەپێی زانیارییەكان و کاری ژوورە هەواڵگرییەکان لەماوەی 10 رۆژی رابردوو نزیكەی 1200 گیراوی داعش ئازادكراون، پێشبینیش دەكرێت ئەو دەکرێت ڕێژەکە بۆ 4500 كەس بەرزببێتەوە كە زۆربەیان هاووڵاتییانی سوریاو عیراقن

کە ماوەی هەفتەیەك دەبێت دەسەڵاتدارانی عیراق لەترسی ئازادكردنی گیراوانی داعش ئۆقرەیان لێبڕاوە ترسێكی زۆریان هەیە ئەو گیراوانە بگەڕێنەوە عیراق و دەست بەكاركردن بكەنەوە لەناو رێكخستنەكانی داعش، بۆیە چەند رۆژێكە هێزی سەربازی عیراق بەمیلیشیاكانی حەشدی شەعبیشەوە لەبارێكی نائاساییدان و تۆقیون لەگەڕانەوەی گروپە تیرۆرستەكان ، لەهەفتەی ڕابردوو بەنزیکەی 450 چەکداری داعـش سنووری عێراقیان بەزاندوو بەرەو شاری موسڵ هاتوون..
ئەمە پارچە کردارێک بۆ ئیدارەدانی ململانێکە لە روویەکەوە و سەرەتایەکیش بۆ دەست پێکردنی گۆڕانکاریەکان لە ناوچەکەدا کە بە هەمان شێواز بەرامبەرەکان لە رێیی ڤاگنەرەنوێکانیانەوە هەوڵی کۆنترۆڵ کردنەوەی ئەو شا رێ ئابووری سەربازیە ستراتیژ دەدەن کەبریتیە لە پەیامی چیتر ڕووسیا تەنها لە بەرەکانی شەڕی ئۆکرانیا شەڕی خۆی ناکات و هەروەها کرێملین لە ئاستی جیهانیدا خەریکی شەڕێکی فرە ڕەگەزە کە مەرج نییە سەنگەر و سەرباز و سوپای ووڵاتانی تیادا هەبێت ..

هەرچەندە ژەنەڕاڵەکانی ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی ڕووسیا لە بەرەکانی شەڕی ئۆکرانیا شکست دەهێنن، بەڵام FSB ی ڕووسیا کە دەزگای جێگرەوەی KGBیە، سەرکەوتوو دەبێت و سیخوڕی و زانیاری کۆکردنەوە و تێکدان و تیرۆرکردن ئەنجام دەدەن و تادێت تیرۆرکردنەکان بەرەو پێشەوە دەرۆن بە نموونە:

هەواڵگری ئەمریکا لە سەرەتای ئەمساڵدا پیلانێکی ڕووسیای ئاشکراکرد بۆ تیرۆرکردنی ئارمین پاپەرگەر، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای Rheinmetall کە کۆمپانیایەکی ئەڵمانییە و چەکی بەرهەمهێنانی تۆپی 155 ملم و ئۆتۆمبێلی سەربازی بۆ ئۆکرانیا بەرهەمهێناوە. ئەوە تەنها یەکێک بوو لە چەند پلانێک بۆ تیرۆرکردنی بەڕێوەبەرانی پیشەسازی بەرگری لە سەرانسەری ئەوروپا کە پشتگیری شەڕی ئۆکرانیا دەکەن.ئەمجارەیان واشنتۆن توانی هاوتاکانیان لە بەرلین ئاگادار بکاتەوە، کە هێزە ئەمنییەکانیان پاپەرگەریان پاراست و پیلانەکەیان پووچەڵکردەوە.

تیرۆر لە مێژە ئامرازێکی کاریگەری کرێملین سەلماندووە کە شارەزایانی سیاسەتی مۆسکۆ دەڵێن، پێدەچێت مۆسکۆ لە هەوڵی تیرۆرکردنی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا بکاتە ڕەهەندێک و بیقۆزێتەوە بەهۆی ئەو دابەشبوونە سیاسییە زیادەی کە لە سەرانسەری ئەمریکادا دروستبووە؟، ڕەنگە بە باشی بەرژەوەندییەکی زیاتر لە کرێملین پەیدا بکات بۆ زیادکردنی بەکارهێنانی کوشتنی سیاسی لە….. پایتەخت و شەقامەکانی ووڵاتانی ناتۆ.

پوتین پێشتر ئەمەی تاقیکردۆتەوە. ڤۆلۆدیمیر زێلێنسکی سەرۆکی ئۆکرانیا لە چەندین هەوڵی بەکرێگیراوانی ڤاگنەر و هێزە تایبەتەکانی چیچان بۆ سەر ژیانی خۆی ڕزگاری بووە. لە مانگی ئازاردا، بە حاڵەتێکی دەگمەن زیلینسکی و سەرۆکوەزیرانی یۆنان کیریاکۆس میتسۆتاکیسیان لە هێرشێکی مووشەکی ڕووسیا ڕزگاریان بوو کە لە دووری 500 مەتر لە کاروانی ئوتوبیلەکانیانەوە تەقیەوە ..

هەرچەندە قەبارەی گەشەسەندنی شەڕی فرەجۆری پوتین زۆر لە پرۆسەی تیرۆرکردنەکان زیاترە و پلانی کودەتا و هەڵگرانەوە و یاری کردن بە دەرئەنجامی پرۆسەی هەڵبژاردنەکان و داڵدا دانی میلیشیا بەناو ڤاگنەرە نوێیە،خۆ جێیەکان کەبەەڕێوەبەران و ئاسانکارانی FSB لە سەرانسەری ئەوروپا و باکووری ئەفریقا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەمریکا چالاک بوون، چالاکانە زانیاری هەڵە و زانیاری فەیک و ئیرهابی فکری لە سۆشیال میدیا بڵاودەکەنەوە. سیخوڕ و بەکرێگیراو وەردەگرن، هەروا چاودێری ئەنجام دەدەن و ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی تێکدانن لەو ناوچانەی کە،بە،هێڵی گەرم ناودەبڕێن

سنوورە سیاسیەکانی دەوڵاتان لە ئێستادا ئاستەنگ نییە بۆ هەوڵەکانی بەرەی رووسیا و چین و ئێران چونکە هەریەکێکیان لە رووی ئابووری کۆمپانیا یان میلیشیا یان هەواڵگری و سوپای لە ناوچەکەدا هەیە دەستڕاگەیشتنێکی بێ سنوور بۆ تێدان و نانەوەی ئاژاوەی حوڵقێنراو لە پێناو بەرژەوەندی ووڵتەکانیان و تێکدانی ڕەوشی ناوچەکەش بۆ فشار خستنە سەر بەرەی هاودژیان نموونەیەک وەکو ناردنی کۆچبەرانی نایاسایی کە سنووری ووڵاتانی باشووریان بەزاندووە لە دوای داگیرکردنی ئۆکرانیا ڕووسیا لە ساڵی 2022 دا 21 هەزار و 763 هاووڵاتی ڕووسی و لە ساڵی ـ2023دا 33 هەزار هاووڵاتی ڕووسی لەخۆگرتووە چونتە ئەوروپا ، وە هەمان شەپۆلی درووستکراوە لەلایەن رووسیاوە کە بە هاوکاری ڕەوتی وەکو پەکەکە شەپۆلی کۆچبەرانی بیلارووسیا بەرەو ئەوروپا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست و ڕۆژئاوای ئاسیاوە هەمان جۆڕێک بوو لەو شەڕە فرە جۆرەی مۆسکۆ یە و لە ئێستادا دەبینین کە ئەمە بە ئاشکرا لە سەرانسەری ئەوروپادا کۆچبەر و ڕاوەنکردنەوەیان بۆت مژاری سیاسی حکومەتەکانیان بەتایبەت کە، کاجا کاڵاس، سەرۆکوەزیرانی ئیستۆنیا بە “جەنگی سێبەر”ی ڕووسیا لە دژی ڕۆژئاوا وەسفی دەکات.

• لە سەرەتای مانگی ئایاردا، بەریتانیا ماکسیم ئێلۆڤیک، هاوپەیمانی بەرگری ڕووسیای دەرکرد، کە عەقیدێکی ڕووسییە و بە “ئەفسەرێکی هەواڵگری سەربازیی ڕانەگەیەندراو” وەسف دەکرێت. هه ڕوه ها پێگه ی دیپلۆماسی چه ندین موڵکی ڕووسیایان هه ڵوه شانده وه که بۆ مه به ستی هه واڵگری به کارده هێنران.

*پاشان لە کۆتایی مانگی ئایاردا، دۆناڵد تاسک، سەرۆکوەزیرانی پۆڵەندا ڕایگەیاند کە 12 کەس دەستگیرکراون بە تۆمەتی ئەوەی کە بەشدارییان لە “کردەوەی تێکدەرانەدا کردووە…بە فەرمانی دەزگا هەواڵگرییەکانی ڕووسیا”. ناوبراو بە “کەسانی بەکرێگیراو، هەندێکجار لە جیهانی تاوانکاری و هاووڵاتی ئۆکرانیا و بیلاڕووس و پۆڵەندا” وەسفی کردوون.

*لە 15ی نیسان ئاگرێک بە شێوەیەکی ناڕوون لە کارگەی تەقەمەنی سوپای سکرانتۆن لە ویلایەتی پێنسیلڤانیا ڕوویدا. دامەزراوەی فەرماندەیی تەقەمەنی هاوبەش کە گوللەی تۆپخانەی 155 ملم و 105 ملم و گوللەی هاوەنی 120 ملم بەرهەم دەهێنێت، خاوەندارێتی سوپای ئەمریکایە بەڵام لەلایەن کۆمپانیای General Dynamics-Ordnance and Tactical Systems بەڕێوەدەبرێت.

“رۆژهەڵاتی ناوەراست بۆتە مەیدانی هاوسەنگی هێز بە بەردەوامی لە هەوڵەکانیان بۆ هاوسەنگکردن و قووڵکردنەوەی پەیوەندییە ئابووری و سەربازییەکانی لە نێوان واشنتۆن و مۆسکۆدا”.

ئەمانە ئاماری فەرمی ئەو چالاکیانەی رووسیایە کەلە رۆژنامەی واشنگتۆن تایمز بڵاو ببونەوە مشتێکە لە خروارێک بۆیە لە دوا کۆبونەوەی ووڵاتانی ناتۆدا بە پێی بڕگەی 14 دەڵێت: “ئێمە بەردەوام دەبین لە پەرەپێدانی توانای تاکەکەسی و بەکۆمەڵمان بۆ شیکردنەوە و بەرپەرچدانەوەی ئۆپەراسیۆنە دوژمنکارانەی زانیاری ناڕاست و زانیاری هەڵە و فەیکی مۆسکۆ ، هەروەها ناتۆ لە نزیکەوە هەماهەنگی لەگەڵ هاوپەیمانان وو دۆستەکانی و هاوبەشەکانی دەکات و ناتۆ میکانیزمی ئاگاداری و هاوبەشکردنی زیادکردووە ولەکاتێکدا وەڵامە هاوبەشەکانمان بەهێزکردووە، بەتایبەتی لە پەیوەندییە ستراتیژییەکان”.

خودی ئەو شەڕە لەعێراقدا و لەسووریا تا لوبنانیشی گرتۆتەوە کە بازاری پێشووی ئەو چەکدار و لایەنە میلیشیایە بێخاوەنانە لەرووی بەرێوەبردن لا دەستی ووڵاتانی ئقلیمی دەرچوون و لغاویان لەدەستی مۆسکۆدایە بۆیە هۆشداری ناتۆ لە ئەگەری کە پوتین شەڕە فرەجۆرەکانی پاشەکشە نەکات، ناتۆ دەتوانێت زۆر لەوە نزیکتر بێت کە ئەو درکی پێدەکات بۆ بانگەشەکردن بۆ مادەی پێنجەمی ناتۆ یە کە بڕگەی سەرەکی بەرگری بەکۆمەڵی ڕێکخراوەکە.

ئێستا کاتی ئەوە هاتووە هەر دامەزراوەیەکی یاسایی بێت یان هێزی لایەنی سیاسی لادەر بێت لەکار بخرێن بە نموونەی مەلیک عەبدوڵا شاهی ئوردون کە چەند ڕۆژێکە پەرلەمانی وەلاتەکی هەلوەشاندەوە ، بەهۆی ئەوزانیاریانەی ئەندام پەرلەمانانی ووڵاتەکەی کە هەڵگری هزری ئیخوانین وویستی کودەتایی یاساییانهەبووە بە هاندانی لایەنە میلیشیایەکانی ناو سنوری عێراق بۆیە ،بەتەواوی کاری پەرلەمانی پەک خست پێش گەیشتنبە کۆبوونەوە بۆ ئەو ئامانجە ..

عێراق وەکو روونتر دەبینرێت خودی ناوماڵی سیاسی شیعە دابەشە و کاری ئەو لایانننەی کە خواستی پێشووی وڵاتانی ئقیلیمیان بەرێوە دەبرد ئێستا هەمان کردار بۆ ژوورە ئمنی و هەوڵگریەکانی رووسیا دەکەن عێراق بەگشتی و سووریاشدا بەتایبەتی . بۆ دەرچوون لە حەوکی شوشەکە لە،ئێستادا حەماس بەرەو تەسلیم بوونی تەواو دەچێت و ئیسرائیل سەرکەوتوو بوو بە لابردنی ڕەوتێکی وەکو حە؟اس و جیهادی ئیسلامی لەسەر ڕێڕەوی بازرگانییە نوێکەی کە سعودیەش تیادا بەشدارە ، زیرەکانە توانیویەتی تاکو ئێستا هەیتێت بە فڕێدانەوەی حەماس بۆ عێراق کە ناو ماڵی دایکانەکەیەتی ( ئێران)کە 40 ساڵە هاوکاری لۆجستی و هەڵڕ شتنی پارە و مووشەکی بۆ دەکرد و بێ پەروا بەجێی هێشت ..

لەکاتێکدا جێگراوەی دیکەی وەک حماس کەحزبووڵایە و چەکدارانی دیکەی میلیشیایی لە ناوخاکی سووریا بۆ قوڵایی عێراقدا فرەڕەگەزین بەنموونەی 50 هەزار پاکستانی سەردانکەری نەجەف و ئەوانی دیکە کە شوناس و ڕەگەزنامەی عێراقیان بۆ دەرهێنراوە بە پەکەکە و ڕەیانیشەوە لەبازنەی بەحماس لێکردنیان نێزیکە کە سەرهەڵدانەوەی هەرێمی سوونە وەکو سەرەتایەک بۆ شێواندنەوەی دۆخەکە و پەیدا بوونەوەی بەناو داعش بۆ گۆرینی سستمی فاشلی 20 ساڵی رابردووە لە هەمان کاتدا ڕێ خۆشکارە بۆپرۆژەیەکی ئابووری گەورەتر کە ئەمریکا تیادا لە لووتکەی دەستکەوتەکاندا بێت ،نەک هاوبەشی ڕەزا قورسی هەبێت کە تەحەکووم بە وجودی ئەمریکاوە بکات لەم ناوچەیەدا .

ئەمریکا دەستی بە جوڵە کردووە کەواتە گۆڕانکاری حەتمی ڕوودەدات لە ناوچەکەدا و زانا و دانا خۆپارێزەری بەرگـــــریکارە لەکۆمەڵگە و کیانی نەتەوەی و نیشتمانی لە جەرگەی رۆژهەڵاتی ناوەراستی ناجێگیردا ..

ئەمریکا ستراتیژیەتی نەتەوەیی بریتی لە گۆڕانکاری سنوری سیاسی و جوگرافی لەپێناو بەرژەوەندی بەردەوامیدا :

• رێ بەهیچ رایەڵێکی ڕێڕەوی ئابووری نادات کە ئەو سەرکردایەتی نەکات لە ڕۆژهەڵاتی ناوەراستدا
• کۆتایی بە هەیمەنەی میلیشیایی دێنێت و ڕێ لە پەیدا بوونی گروپی نوێیی هاوشێوەی ڤاگنەر نادات لە،جیهاندا
• بۆدووساڵ و یانزیاتر دەبێت هەموو جومگەکانی ووزە و ئابووری و هەواڵگری و زانیاریەکانی رۆژهەڵاتی ناوەراست لە ژوورێکی ئۆپراسیۆنی هاوبەش کۆدەکاتەوە و ئاراستە دەکات ..
• فشاری بەرەی بەرامبەری بۆ فرە جەمسەر کردنی سستمی نێودەوڵەتی بەتەواوی کۆتای پێدێنێت بە تایبەت لە هەرسێ هەرێمی گەرمی سەر نەخشەی NATO کە ڕۆژهەڵاتی ناوەراست و رۆژهەڵاتی ئەوروپا و ئۆکراینا و زاریایی هێمن و تایوان ،، .. بۆ سستمی نێودەوڵەتی لەم سەدەیەدا رێگە بەهیچ ووڵاتێکی دیکە نادات لە رووی ئابووری و سەربازی ببێتە جەمسەری بڕیار لە جیهاندا و خۆی دەهێڵێتەوە بە حاوەنی یکانەی بڕیارەکانی جیهان ، چونکە داهاتی نیشتمانی جیهانی نزیکەی 101 تریلیۆن دۆلارە. ئەمریکا 25 تریلیۆن دۆلار لەم داهاتە بەرهەم دەهێنێت کە دەکاتە نزیکەی چارەکێکیەتی و لە ئاستی دووەم بەدوایدا چین دێت.
  ئەمریکا لە نێوان %3 بۆ %4 داهاتی نیشتمانی بۆ سوپا و ئامێرە سەربازییەکانی خەرج دەکات (لە ئێستادا نزیکەی 841 ملیار دۆلارە). ئەم بڕە پارەیە هاوتایە لەگەڵ کۆی هەموو بودجەی بەرگری لە جیهاندا، بە بودجەی بەرگری چینیشەوە… ئەمە گەورەیی جێگیری بڕیاردانە لە ئەمریکا …