سالار محەمەد فەتاح
دوو بابەتێن گرنگ د سەردەمێ پیشکەڤتنا پێشەسازی و بەرهەمئینانا وزێ دا، ژ بۆ پاراستنا ئاسایشا وزێ و کونترولکرنا گوهرینێن کەشوهەوای ب تایبەتی وان وەڵاتێن بەرهەمئینانا وزێ تێدا د ئاستەکێ بەرز دا. ئاسایشا وزێ ئاماژەیە ژ بۆ وەڵاتەکێ یان هەرێمەکێ بۆ دابینکرنا وزەیا پیویست هەم ژ بۆ ناڤخۆ هەم ژ بۆ هنارتنا وێ بۆ بەندەرێن جیهانێ و گەشەکرنا ئابوری یا وی وەڵاتی. ئاسایشا وزێ گرنگییا خۆ هەیە ژ بۆ پاراستنا ئابورا وەڵاتی، چونکە وزێ ڕۆلەکی گرنگ هەیە ژ بۆ پێشڤەبرنا ئابورییا وەڵاتی، و د پێشڤەبرنا پێشەسازیێ دا. ب ڤێ چەندێ بۆ مە دیار دبیت کو پاراستنا ئاسایشا وزێ گرنگیەکا زور هەیە ژ بۆ پێشڤەبرنا سەقامگیری و پێشڤەبرنا شارستانیەتێ. ئاسایشا وزێ یا سەرکەڤتی ل وی دمی دهێتە ئارا دەما کو هەمەجورییا بەرهەمێن بەرهەمئیناین هەبیت. ب ڤێ چەندێ ئەم دشێن بێژین دەما کو وەڵاتەک پشتبەستنێ ب ئێک جورێ سەرچاوەیێ وزێ بکەت ئەو وەڵاتە دێ توشی پاشکەڤتنا ئابوری بیت، وەک بێژین وەڵاتەک پشتبەستنێ ب پتروڵی بکەت، و گرنگیێ ب سەرچاوەیين دی یێن وزێ نەدەت ئەڤە دێ بیتە هوکارێ داروخانا ئاسایشا وزێ ل وی وەڵاتی.
ژ لایەکێ دی ڤە ئاسایشا وزێ پێکدهێت ژ پێشئێخستبا سەرچاوەیێن وزێ یێن ناڤخۆ، نمونە وەک وان وەڵاتێن یەدەکا بەرچاڤا نەفت، گاز، و جورێن دی یێن سەرچاوەیێن وزێ هەین، و ئەو وەڵاتە دشێن ئاسایشا خۆ یا وزێ ب هێز بکەن ب ڕێکا کارئینانا سەرچاوەیێن دیارکری ب شێوەیەکی کارێگەر. ئەڤە ژی ل دویڤ چەندین یاسا و ڕیسایان د هێتە جێبەجێکرن بۆ بەرهەمئینان و پاراستنا ئاسایشا وزێ، و دروستکرنا ژێرخانەکا بهێز یا وزێ.
ئەگەر ئەم تەماشەی وەڵاتێن زلهێز بکەین پتریا وانا خودان یەدەکەکا بهێز یا وزێنە، د چارچوڤێ پاراستنا ئاسایشا وزێ دا گەهشتیە ئاستێن بلند یێن گەشەسەندنێ، بۆ نمونە وەک وزەیا کارەبێ و دروستکرنا ویستگەهێن کارەبا و پاش دروستکرنا توڕێن بەلاڤکرنا وزەیا کارەبێ و بازرگانیکرن ب وزەیا کارەبێ.
ژ بۆ پاراستنا ئاسایشا وزێ ل جیهانێ گەلەک هەولێن دی هاتینە دان ژ بۆ هێزکرنا پێگەهێ ئاسایشا نیڤدەولەتی یا وزێ وەک هەڤکاریێن نیڤدەولەتی کو ڕێیەکا دی یا بەرچاڤبوویە ژ بۆ پاراستنا وزێ، ب تایبەتی ل وان دەرتەنگێن ستراتیجی ژ بۆ پاراستنا ئالاڤێن هناردەکرنا وزێ ژ وەڵاتەکێ بۆ وەڵاتەکێ دی ب میناکا (پترول و گاز). دەرتەنگا (مەلەگە) ئەوا د کەڤیتە باشورێ ڕۆژئاڤایا وەڵاتێ چینی، ئەو ژی خالەکا ستراتیجی یا گرنگە ژ بۆ ڤەگوهاستنا وزێ، و زور خالێن چاڤدیریکرنێ ل وێ دەرتەنگێ هاتینە دانان ژ بۆ پاراستنا بەلەمێن وزە هەلگر ژ چەتەیێن دەریای.
دامەزراندنا ڕێکخراوێن مینا (ئوپیک) ئەو ژی پێنگاڤەکا دی یا پاراستنا ئاسایشا وزێ بوویە ژ گەڤێن کریزێن وزێ، کو ڕەفتارێ دگەل بەرهەمئینان و خواستا نیڤدەولەتی ل سەر وزێ دکەت. هەروەسان ئەڤ هەڤکاریا نیڤدەولەتی دبیتە ئێک ژ پەرژانێن پاراستنا بەرهەمێ وزێ. پەیدابوونا شەڕی و داکەڤتنا بەرهەمئینانا وزێ کارێگەریێن ڕاستەوخۆ ل سەر بازارێ جیهانێ دکەت، نمونە ئەگەر تەماشەی شەرێ (عیراق-کویت) بکەین دێ دیاربیت کا پاراستنا ئاسایشا وزێ چەند کارێگەرییا خۆ هەیە، دەما کو کویت کەڤتییە ژێر هەڕەشێن عیراقێ و بەرهەمئینانا وزێ ڕاوەستای، هەر زوی دەولەتێن داخازکەرێن وزا کویتی پالپشتی ل کویتی کرن، و دووبارە بەرهەمئینانا وزێ دەستپێکر ژ لایێ کومپانیایێن زلهێزان ڤە.
سەرەرای ئەڤێ هەمیێ بەرهەمئینان و بازرگانی کرن ب وزەیێ، کارتێکرن ل سەر گوهرینێن کەشو هەوای هەیە، ژ بەر زێدەکرنا گازێن کوژەک ب تایبەتی (دوانەئوکیسدی کاربوون) کو کارێگەریێ ل سەر ژیانێ دکەت، و دبیتە ئەگەرێ گوهرینێن مەزن یێن کەشوهەوای. ب ڤێ چەندێ پەیوەندیەکا ڕاستەوانە دیار دبیت دناڤبەرا وزێ دگەل گوهرینا کەشوهەوای.
واتە ب ڕێیا ئاسایشا وزێ و کونترولکرنا بەرهەمئینانا وێ دبیتە هوکارێ گوهرینان د کەشوهەوای دا، ژبەر وێ چەندێ پێتڤی یە وزەیەکا هەمەجور بهێتە بەرهەمئینان، نەک تنێ پشت بەستن ب سەر ئێک جورێ وزێ بهێتەکرن.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.