▪ ئەمریکا و کارتی حزبی بەعس هاوشێوەی تالیبان

نەوزاد محەمەد

لە دونیای سیاسەت دا نە دۆست و نە دوژمنی بەردەوام هەیە، بەڵکو بەرژەوەندی بەردەوام هەیە، هەر کات گۆڕانکاری بەسەر ئاراستەی بەرژەوەندیەکان دا هات، ئەوە دۆست و دوژمنانیش گۆڕانکاریان بەسەردا دێت.

ئەمریکا دەست نابات بۆ ناوچەیەک ئەگەر ستراتیژیەت و سیاسەتی دەروە و بەرژەوەندیە درێژ خایەنەکانی ئەوە نەخوازێت، وە هاوکاری هیچ حکومەتێک یان ئۆپۆزسیونێک ناکات ئەگەر پێشتر هێل و نەخشە رێگای بەرژەوەندییەکانی دیاری نەکردبێت.

هەر بۆیە ئەمریکا بەوە ناسراوە کە تەنها ڕەچاوی بەرژەوەندییەکانی خۆی دەکات و بە یەک ئاراستە لە دۆست و دوژمنانی خۆی دەڕوانێت و بەردەوام پلانی B ئامادەیە بۆ هەر گۆڕانکارییەک.

ئەوەی سیاسەتەی ئەمریکا لە ئەفغانستان پەیڕەوی کرد لە پشتیوانی کردنی حکومەتێکی نشتیمانی لە ١٢ کانونی دووەم ٢٠١٥ بە سەرۆکایەتی ئەشرەف غەنی و دوای ساڵانێک لە پشتیوانی ئەم حکومەتە، لە ٢١ ئابی ٢٠٢١ کارتی تالیبانی بەکارهێنایەوە و لە ماوەی ٢٤ دەمژمێر دا ئەفغانستانی ڕادەستی تالیبان کرد، ئەمەش کاتێک گەیشتە ئەو بڕوایەی ئەم حکومەتە بە پێی خواستەکانی نیە.

گومان لەوەشدا نیە کە تالیبان پلانی B ئەمریکا بووە لە ئەفغانستان، وە پێشوەخت ولە پشت پەردەکان لەگەڵ تالیبان رێککەوتوون و نەخشە رێگای چارەنوسی ئەفغانستان یان دیاری کردووە، بە شێوەیەک لە تالیبان لە هێڵەکانی ئەمریکا دەرنەچێت.

ئەمەیان نمونەیەکە لەو سیاسەتەی کە ئەمریکا لە جیهاندا پەیڕەوی دەکات، لە لایەک بە پێی بەرژەوەندییەکانی خۆی و لە لایەکی تر بەرەنگاربونەوەی بەرەی رۆژهەڵات، هەروەها بەرژەوەندییە هاوبەشەکان لەگەڵ رۆژئاوا کە لە چوارچێوەی هاوپەیمانی ناتۆ خۆی دەبینێتەوە و هاوبەشەکانی تریان لە رۆژهەڵاتی ناوەراست.

لەم رۆژانەدا، چەند هەەواڵێکی ئەوەمان بیست کە ئەمریکا بەشێک لە هێزەکانی خۆی لە سنوری پارێزگای ئەنبار لە ناوەڕاستی عیراق جێگیر کردووە، کە ئەم ناوچەیە ناوچەیەکی فراوان و ستراتیژی یە، باسی ئەوەش هەیە کە ژمارەیەک لە ئەفسەرە کۆنەکانی سوپای عیراقی کۆ کردۆتەوە.

لە لایەکی تر لێدوانی جۆراوجۆر هەیە بە ناوی کەسایەتیەکانی بنەماڵەی سەدام، یان سەرکردایەتی حزبی بەعس، کە باس لە گەڕانەوە دەکەن بۆ ناو گۆڕەپانی سیاسی لە عیراق دا، بە پێی ئایدۆلۆژیای حزبی بەعسیش گەڕانەوە واتا دەستهەڵاتی تاک و رەها و شۆفینیەت و دکتاتۆریەت و تۆڵە سەندنەوە و خوێن رشتن، هەروەکو چۆن لە کودەتای ساڵی ١٩٦٨ کردیان.

پرسیار لێرە ئەوەیە، ئایە ئەمریکا هەمان سیناریۆی ئەفغانستان لە عیراق دووبارە دەکاتەوە ؟.

ئەو واقعەی عیراق تێیدا دەرباز بووە لە ساڵی ٢٠٠٣ و تاکو ئێستا، بەشێک لە وەڵامی بەشێک لە پرسیارەکە دەداتەوە.

لە عیراقێکی لاواز، چەند قۆناغێک لە حکومەتی بێ دەستهەڵات، گەندەڵی و دزی لە ئاستێکی بەرز و بە هەدەر دانی سامانی گشتی، پێشێل کردنی بنەماکانی دیموکراسی و مافی مرۆڤ، نەبوونی سەروەری یاسا، میلیشیای لە دەروەی چوارچێوەی یاسا و بەستراو بە ئەجندای دەرەکی لە دژی ئەمریکا و رۆژئاوا، دەستێوەردان و هەژمونی ئێران.

ئەمانە گومەڵێک خاڵن کە بونەتە رێگر لە جێ بە جێ کردنی پلانەکانی ئەمریکا لە عیراق و بگرە لە ناوچەکەش، ئەگەر ئەمریکا بە ناوی دیموکراسی و مافی مرۆڤ و ئاشتی جیهانی پلانەکانی خۆی جێ بە جێ بکات، بەڵام بەرژەوەندی و باڵا دەستی و بەهێز کردنی بەرەی رۆژئاوا لە سەرووی هەموو بنەمایەکە.

لێرەوە بە دور نازانرێت کە ئەمریکا لە دۆخی عیراق بێ هیوا بووە و گەیشتۆتە ئەو بڕوایە کە تاکە چارەسەر سەروژێر کردنی واقعەکەیە بۆ واقعێکی تر، بۆیە بیر کردنەوە لە گەڕاندنەوەی حزبی بەعس بۆ ناو گۆڕەبانی سیاسی و دەستهەڵات لە عیراقدا زیاتر بەرچاو دەکرێت.

بەڵام ئەمریکا بە چ پلان و بەرنامەیەک ئەوە دەکات، لە پشت پەردەکان چ رێکەوتنێک کراوە و لەگەڵ کێ کراوە، ئایندەی عیراق بە چ ئاقارێک دا تێدەپەرێت، ئەگەر سیستەمی فیدڕاڵی تا ئێستا سەرکەوتوو نەبوبێت ئایا چ جۆرە سیستەمێکی تر بە گونجاو زانراوە ؟.

رۆژانی داهاتوو وەڵامی زۆربەی پرسیار و گومانەکان دەدەنەوە، ئەوەی دەمینێت ئەوەیە یاریکەرەکان جێگای خۆیان بکەنەوەو ببنە بەشێک لە داهاتوو و بەرژەوەندی و پرسە نەتەوەییەکانیان بپارێزن، بێ گومان هەرێمی کوردستانیش لە جەرگەی ئەم رووداوانەدا دەبێت و گومانیش مان لەوە نیە کە سەرکردایەتی سیاسی هەموو خاڵەکانی لەبەر،چاو گرتووە و باشتر لە دۆخەکە تێدەگات.

ئەوەی بە گرنگی دەزانین، هەرێمی کوردستان پێکە و مافەکانی پارێزراو بن، لە چوارچێوەی سیستەمێکی گونجاو بە رێکەوتن و رەزامەندی و چاودێری کۆمەڵگای نێو دەوڵەتی.