▪ ئەڤڕۆ بیرەوەرییا شەڕێ (بەدر)ـێ یە……

ئامادەکرن ،ولید نورالین بوزو

شەڕێ بەدر، ئەو شەڕ بوو کو ل ڕۆژەکا وەکی ئەڤرۆ، ل ڕێکەفتی (۱۷)ـی ڕەمەزانا ساڵا (۲)ـێ مشەختی، ل بەرامبەری (۱۳)ـی ئادارا ساڵا (٦۲٤)ـێ زایینی، ل ناڤبەرا لەشکەرێ موسڵمانان ب سەرکردایەتییا پێغەمبەرێ ئیسلامێ [موحەمەد (سڵاڤێن خودێ لسەر بن)] و لەشکەرێ قورەیشی و کافر و موشرکێن مەککەهێ ب سەرکردایەتییا [عەمرو کوڕێ هیشامێ مەخزۆمی یێ قەرشی (ئەبو جەهل)] ل نێزیک بیرا (بەدر) ل ناڤبەرا مەککەهێ و مەدینێ ڕوی دا و زێدەباری نەبەرامبەرییا لەشکەرێ موسڵمانان ژلایێ مرۆڤا و چەک و تفاق و پێدڤی یێن شەڕی ـڤە ب بەراورد دگەڵ لەشکەرێ کافر و موشرکا، لێ ل دوماهیێ شەڕ ب سەرکەفتنا موسڵمانان و شکەستن و زەرەرمەند بوونا قورەیشی یێن موشرک، ب دوماهیک هات.

دهێتە زانین کو شەڕێ بەدرێ ئێکەم شەڕ بوو ددیرۆکا ئیسلامێ دا، هەروەسا لسەر هەردوو ئاستێن ئایینی و سیاسی ژی ڕویدانەکا گەلەکا جودا بوو کو گەلەک ڕێکێن جیاواز بۆ گازییا ئیسلامێ و بەڵاڤکرنا وێ ڤەکرن، و ئێک بوو ژ گرنگترین هاندەر بۆ بەڵاڤ کرنا ئیسلامێ ل گزیرتا عەرەبی ل پشتی مشەخت بوونا پێغەمبەری (سلاڤێن خودێ لسەر بن).

شەڕێ بەدرێ گەلەک ناڤ بۆ هاتینە دانان، ژوانژی: شەڕێ مەزن یێ بەدرێ (غزوة بدر الكبرى)، بەدرا شەڕکرنێ (بدر القتال) و (يوم الفرقان). لێ بناڤکرنا وێ ب “شەڕێ بەدر” ژئەگەرێ ڕویدانا شەڕی بوو ل نێزیک “بیرا بەدر” یا کو دکەڤیتە ناڤبەرا مەککەهێ و مەدینێ.

• گرنگترین ئەگەرێن ڕویدانا شەڕێ بەدرێ:
  دشێین بێژین، ئەوفاکتەرێن بووینە ئەگەرێ ڕویدانا شەڕێ بەدرێ گەلەکن و هەمی پێکڤە گرێدایینە، چونکی فاکتەرێ ئێکێ پەیوەندی ب گازییا ئیسلامێ و بەڵاڤ کرنا ئیسلامێ ـڤە هەبوو، لێ فاکتەرێ دووێ دشێین ڤەگەڕینین بۆ ئەگەرێن جودا جودا یێن ئابووری و جڤاکی، د ڤان خالێن خارێ دا گرنگترین فاکتەرێن بووینە ئەگەرێ سەرهڵدانا شەڕێ بەدرێ دێ بۆ وە دەینە دیار کرن:

(۱) ناکۆکی ل ناڤبەرا کافر و موسڵمانان:
هەر ژ دەستپێکا گازییا ئیسلامێ ل مەککەهێ، کافر ب هەمی جۆرێن ئەشکەنجە و زۆرداریێ بەرهنگاری موسڵمانان بوون، ب ڕەنگەکی نەدهێلا گازییا ئایینێ خۆ بکەن و بەڵاڤ بکەن، و نەدهێلا نڤێژێن خۆ بکەن، تەنانەت ملەتێ (ئەبو تاڵب) هەمی دوورپێچ کرن و خارن و ڤەخارن و ئەرزاق لێ قەدەغە کر، ژبەرهندێ موسلمانان چەندین ساڵێن ب زحمەت و ب برس و ئازار برنە سەری هەتا کو دەستویری ب پێغەمبەری و هەڤاڵێن وی هاتییە دان بۆ مشەخت بوونێ بەرەف مەدینێ، و ل وێرێ جڤاکەکێ موسڵمان هاتە دامەزراندن و بەرەیەکێ ب هێز یێ مشەخت بوویان (المهاجرین) و پشتەڤان (الأنصار) دروست بوو، و پێدڤی بوو ژبۆ شەڕەکی کو تێدا خودێ جوداهیێ بێخیتە ناڤبەرا حەقیێ و نەحەقیێ دا. و خودێ دقورئانا پیرۆزدا دبێژیت (وَإِذْ يَعِدُكُمُ اللَّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَيْنِ أَنَّهَا لَكُمْ).

(۲) دەست بسەردا گرتنا ماڵ و سامانێ موسڵمانێن مەککەهێ:
پشتی پێغەمبەر و موسڵمان مشەخت بووین بۆ مەدینێ، پشتەڤان (الأنصار) ڕابوون سامانێ خۆ و بازرگانییا خۆ ڕادەستی پێغەمبەرێ خودێ و هەڤاڵێن وی کر داکو دگەل وان هەڤپشک بکەن. و کەسێن مشەخت بووی دبنەڕەتدا دهەژار و نەدار نەبوون، چونکی گەڵەک ژوان مەزنێن ملەتێ خۆ بوون ل مەککەهێ و بازرگانییەکا بەرفرەهـ و سامانەکێ مەزن هەبوو، لێ دەمێ ب نهێنی مشەخت بووی نەشیان وان سەروەت و سامانان دگەڵ خۆ ببەن، چ ژدەستێن قورەیشییا نەدهات بتنێ ئەو نەبیت کو دەست بسەر وی سامانی دا بگرن و بۆ بازرگانیێ بکار بینن و بۆ موسڵماناژی پێدڤی بوو ڕابن ب زڤڕاندنا ماڵ و سامانێن خۆ ئەوێن قورەیشییا تاڵان کری.

(۳) دڵگرانییا قورەیشییا ژ ئاکنجی بوونا پێغەمبەری ل مەدینێ:
مەدینە ئێک بوو ژ گرنگترین باژێڕێن کو دکەفتە سەر ڕێکا هاتن و چوونا کاروانێن بازرگانی بۆ وەڵاتێ شامێ، ژبەرهندێ ئاکنجی بوونا پێغەمبەری و موسڵمانان ل وی باژێڕی، بیە ئەگەرێ نیگەرانی و دوودڵی و نەئارامییا قورەیشییا، ب ئەگەرەکێ زۆر ژ بەرفرەهـ بوونا دەستهەڵاتا موسڵمانان ل وێ دەڤەڕێ یان پێکۆلا وان بۆ کونترۆڵ کرنا دەڤەڕێن دەوروبەر و بەڵاڤکرنا گازییا ئیسلامێ تێدا دترسیان، کو ئەڤەژی مەزنترین مەترسی بوو کو گەف بوو لسەر قورەیشییا و بازرگانییا وان پێدڤی بوو وێ گەفێ نەهێلن.

(٤) پێغەمبەری لقێن خۆ (سرایا) بەڵاڤە کرن:
پشتی کو ڕەوشا پێغەمبەری ل مەدینێ سەقامگیر بووی، دیاربوو کو دەلیڤە یا بۆ هاتییە پێش کو گازییا ئیسلامێ ل دەڤەڕێن مایی یێن گزیرتا عەرەبی و وەڵاتێن دی بەڵاڤ بکەت، ژبەرهندێ لقێن خۆ هنارتن بۆ کۆمەکا ئویجاخێن نیڤ گزیرتا عەرەبی و هەروەسا گازی بۆ هژمارەکا دەستهەڵاتدارێن وەکی (هەرقل)ـێ شاهێ ڕۆمێ و (کیسرا) یێ شاهێ فورسێ و (نەجاشی) یێ شاهێ حەبەشێ و (موقەوقەس)ـێ شاهێ ئەسکەندەرییە “مسر”ـێ هنارت و داخاز ژێکر کو بهێنە ناڤ ئایینێ ئیسلامێ و باوەڕیێ ب خودایێ ئێکانە بینن.

(٥) ئێکگرتنا مشەخت بوویا (المهاجرين) و پشتەڤانان (الأنصار) ل مەدینێ:
ئەو هەڵویستێ پشتەڤانان ل بەرامبەری مشەخت بوویان دەربڕی، ژوان هەڵویستان بوو کو دهزر و پێشبینییا کەسێ دا نەبوو، چونکی وان داخازییا پێغەمبەری قەبیل کر و چوونە ناڤدا و مال و موڵک و سامان و بازرگانییا خۆ دگەڵ مشەخت بوویان هەڤپشک کر، کو ئەڤەژی دەستپێکا دامەزراندنا جڤاکێ ئیسلامی بوو لەر بنەمایێ هاریکاریێ و خۆبەخشینێ کو ئەڤەژی مەزنترین مەترسی بوو کو بوویە گەف بۆ سەر دەستهەڵاتا ئویجاخا قورەیش ل دەڤەڕێ.

• گرنگترین ڕویدانێن دشەڕێ بەدرێ دا ڕوی دای:
  پێزانین گەهشتنە موسڵمانان کو کاروانەکێ بئاراستێ وەڵاتێ شامێ دهێتب سەرکێشییا [ئەبو سوفیان کوڕێ حەرب] و هزر ئەو بوو ڕێگری ل وی کاروانی بهێتە کرن و بەڕەڤانی ژ مافێ موسڵمانان بهێتە کرن ئەوێ قورەیشییا تاڵان کری، پێغەمبەری “سڵاڤێن خودێ لسەر بن” ڕاوێژ ب موسڵمانان کر و وانژی چ تشتەک نەبوو ژبلی گوهداری کرنا وێ یا پێغەمبەر دبێژیت و ڕازی بوون لسەر بڕیارا شەڕی و بڕیاردا کو بەڕەڤانیێ ژ ئاینێ خۆ و پێغەمبەرێ خۆ بکەن ب هەر تشتەکێ ب بها یێ وان هەی.

لەشکەرێ موسڵمانان ژ هژمارەکا گەلەک کێم پێک دهات کو نێزیکی (۳۱۳) سە