▪ ( ئەگەرێن بدەست ڤە نەئینانا مافێن دستوری یێن هەرێما کوردستانێ)

ــ رێناس خالد کوچەر

وەکو ئەم دبینن ج بابەت و رویدانێن یاسایی و سیاسی نینن کو دەستهەلاتا سیاسی یا کوردی بەحس ژ ماڤێ دستوری یێن هەرێمێ تێدا نەکەت .بەلێ پرانیا ئەو ماڤێن دستوری یێن کو بەحس ژێ دئێت کرن د ڤان کاوداێنن سیاسی و نە یاسایی یێن عێراق تێدا دەربازدبت نائێت جێبەجێکرن .ژبەرکو حکومەتا عێراقێ نەیا بەرهەڤە بوو جێبەجێکرنا ڤان مافان ئەگەر ژی دزڤرن بوو وێ دەست تێوەردانا لایەنێن شیعی کوو هەردەما جێەجێکرنا ئێک ژ مافێن هەرێمێ نە دبەرژەواندیا وان دا بیت دژاتیێ و نەرازیبونێ خوە دیاردکەن هەمبەر دانا بریارێ .ب لێبورین ڤە ل عێراقێ سیستەمێ سیاسی ژ سیستەمێ پەرلەمانی دەرکەتیە ئیدی بویە سیستەمێ تائیفی و دینی ل جهێ پارتێن سیاسی ملیشا بریارێێن پەرلەمانی دەردکەن .
هەر ژبەر ڤێ جەندێ یە ئەو مافێن دستوری یێن هەرێما کوردستانێ تا نوکە نەهاتینە سپاندن و نائێت سپاندن ژی هەتا کوو دەستهەلاتەکا یاسای یا درست بهێتە دانان ل عێراقێ .
ئەو دستورێ ل سالا 2005 ژبوو عێراقێ هاتیە دانان هەمی مافێن دستوری یێن هەرێمێ د مادەیا (,1 ,3 ,4 ,9 ,18 ,115 ,117 ,120 ,121 ,126 ,140, 141, 142, 143) دیارو ئاشکەرانە . پێدڤی بوو حکومەتا عێراق ئەڤ هەمی مافە بوو هەرێمێ دابین کربان .لێ مخابنی دەستهەلاتا شیعەیان ئەو مادێن نە د بەرژەوەندیا وان دا تا نوکە ژی رێگرن و ناهێلن بهێنە جێبەجێکرن. نموونا هەرە گرنگ ژڤان مادەیان مادە (140)ە ئەف مادە گرێدایەی ب قەوارێ هەرێمێ ڤە وان باژێران ڤەدگریت ئەوێن کو ناکوکی لسەر بوو نموونە وەکی ( کەرکوک و شێخان و زمار ….) کوو پێدڤی بوو پشتی دەرکرنا ئەڤی مادەی و دەنگ دان لسەر دستوری کێمتر ژ چار سالان دا هات با بجهـ ئینان، لێ ئەڤە جەندین سال لسەر دەرکرنا ڤی مادەی ڤە بورین ج ژڤێ مادەی وەکی پێوسیت نەهاتیە جێبەجێکرن .ژبەرکو حکومەتا عێراقێ ب تمامی یا د کونترولا دەستهەلاتا شیعەیان و دیڤەلانکێن وێ دا یە ب حکومی مەرکەزی و زالکرنا پێکهاتێن شیعی ل عێراڤێ کاردکەن ب دژی حکومێ فیدرالی .هەروەسا ژدستوری سالا 2005ێ مادە (111,112) کو بەحسێ دابەشکرنا سامانی دکەت دیاردکەت کوو نەفت و غاز ملکێ خەلکێ هەرێمێ و هەمی گەلێ عێراقێ یە ١١١.هەروەسا دیاردکەت کوو حکومەتا فیدرالی رێفەبرنا نەفت و غازێ دگەل حکومەتا هەرێمێ پشتی دەرێخستنا وان ژ کێلگەها بشێوەکێ دادپەروەرانە دێ سەر خەلکی هێتە دابەشکرن و پشکەک ژی دێ هێتە دابەشکرن لسەر خەلکێ وان دەڤەران یێن کوو زیان ڤێکەڤتی و بێ بەهر بوین ژڤی سامانی لدەمێ دەستهەلاتا رژێما بەحس دا لێ مابنی ڤە هەر ژ دەسپێکا وێ هەتا نوکە ژی کێشە یێن لسەر هەین و چ یاسایێن درست لسەر دەرنەجوینە .یا ژهەمیێ جهێ دلگرانی یێ کوو یا ڤەرە وێ ژی دیاربکەین ئاریشا بدەستڤە نەئینانا مافێن دستوری یێن هەرێما کوردستانێ نە بتنێ بغدا و دەستهەلاتا شیعەیان و نە رێکخستن و نەجێبەجێکرنا دستوری یە ل عیراقێ بەلکو دەستهەلاتا سیاسیا کوردی ژی دجەندین بابەتان دا سوجبارە ب نە گەهشت ب فان مافان ژبەرکو پرانیا جارا نەشیایە داخازا مافێت خو بکەت ژوان ئەگەرا ژی نە ئێکگرتنا پارتێن سیاسی یێن کوردی دحکومەتا بغدایێ دا ئەگەرەکێ بهێزە هەروەسا هندەک پارت ل شینا لدیڤ گەریانا بەرژەواندیێن گشتی یێن خەلکێ هەرێمێ بجن لجهێ وێ بەرژەواندیێن خوەیێن تایبەت داناینە ئەڤە ژی بویە سەدەما نە جێبەجێکرنا مافێن دستوری یێن هەرێمێ . نموونە پێدڤی بوو دەستهەلاتا سیاسیا کوردی ل سالا 2009 ب رێکا نینەرێن خو ل بغدایێ ل دادگەها بلندا فیدرالی ب هەستێ کوردایەتی و نشتیمان پەروەرانە سکالا لسەر جێبەجێنەکرنا مادێ 140 تومارکربان دوی دەمی دا لێپرسین داکەفیتە لسەر حکومەتا عێراقێ ، هەرەسا هەمی پارتێن کوردی ب ئێک ئارستە ل بغدایێ داخازا مافێن دستوری یێن گرێدای ب هەرێمێ ڤە بەحسکربان نەک هەر یەک دناڤ بەرژەوەندیا پارتا خو دا رەفتارکربا .
باشترین چارەسەری بوو ب دەستڤەئینانا مافێت دستوری و رەوایێن گەلێ کوردستانێ ئێکگرتن و لێک تێگەهشتنە دنافبەرا پارتێن سیاسی یێن کوردی یە ل بغدایێ هەر ئێک ژوان پێدفیە بدژی هەر بریارەکێ و یاسایەکێ ب دژی قەوارە و مافێ هەرێمێ ب راوەستیت.