▪ بوچ ب گەرمترین هاڤینا سەد سالی دهێتە دانان؟

نادیە شعبان فندو
گەرمبونا هاڤینی تشتەک ئاسیە،بەلێ نە ئەڤ هاڤین ونە گەرمیا ئەڤ سالە!
ژبلی ئەگەرێ گوهورینێن مروڤی و کارتێکرنا وان یا ڕۆژانە لسەر ژینگەهێ یا کو بی ئەگەرێ گوهورینێن کەش و هەوای(climate change)
وەک کورتەیەک لسەر گوهورنێن کەش و هەوای،کو ئەو دیاردەکا دروست بی پشتی چەرخێ پێشەسازیێ ژ ئەگەرێ دەردانا کومەلەکا گازان دبێژنی Green house gases ئێک ژ وان گازێن بەرنیاس CO2 کو ئەڤ گازە ژ ئەگەرێ ترومبیلا و کارگەهان و چالاکین مروڤی یێن ڕۆژانە دهێنە دەردان ژ بو دناڤ بەرگێ هەوای و وەک چینەکێ دروست دکەت ل دور ئەردی ئەڤ چینە دبیتە ئەگەرێ زیندان کرنا تیروشکێن ڕۆژی دناڤ بەرگێ ئەرکی دا و ناهێلیت دەرکەڤیت و دبیتە ئەگەرێ گەرمبونا ئەردی،وەک ئەم دزانن تیروشکێن ڕۆژی ل گەل هەلاتنا ڕۆژی ل ئەردی دەن و دبنە ئەگەرێ گەرمبونا ئەردی کو ئەو تیشکە ل رویێ ئەردی کەڤیت بەشەک ژ وێ ژ لایێ رویێ ئەردی دهێتە هەلمژین و بەش دی دزڤریت ڤە بو دەرڤەی بەرگێ هەوای بو دناڤ بوشایا ئەسمانی،ئەو تیروشکێن خاتین هەلمژین ب شەڤ گەرمیی ددەنە ئەردی دا کو هەسارە نە بیت بەستی و ژیان لسەر بەردەوام بیت، بەلێ ژ ئەگەرێ گوهورینا کەش و هەوای ئەو تیروشکێن کو دڤیابا ژ ئەردی دەرکەڤن دمینن دناڤ بەرگێ هەوای دا و دبنە ئەگەری گەرمبونا ئەردی.
ئەڤ ئێک ژ وان ئەگەڕا یێن وەدکت کو هاڤینەکا گەرم هەبیت بەلێ تشتی جیاواز ئەڤ هاڤینە کەمتر لێ کری دوو ئەگەڕێن دی نە.ئەگەرێ دووێ پەقینا ڤولکانا Hunga Tonga-Hunga Ha-apai, هونگا تۆنگا-هونگا ها-ئاپایە، ل ٢٠٢٢,ئەو ڤولکانەکە ل ژێر ئاڤی ل نیزک Hunga Tonga-Hunga Ha-apai, , باشوری زەریایا هێمن.پتریا جاران پەقینا ڤولکانان توزەکا هەڵگرا بنجینەیا سولفەری sulfur ئازاد دکەت و دەردەت ژ بو ناڤ بەرگێ هەوای،یا کو دبیتە ئەگەرێ رێگریکرن ل تیروشکێن ڕۆژی و دبیتە ئەگەرێ ساربوونا ئەردی بەلێ ڤولکانا هونگا تۆنگا-هونگا ها-ئاپایە برەکا کێم ژ وێ توزێ بەرهەمینات د هەمان دەم دا ریژەکا زور یا ئاڤا دەریای کریارا هەلمبوونی بو دروست بی.هەلمبوون گازەکە گەرمی دگریت (زیندان دکەت )،و پلا گەرمیێ جیهانێ زیدە کت ب ریژا ٦ ٠.٠ فەهرەنهایت
)F ٠.٠٥ پلە سلیزی) ژ بو چەندین سالین دویڤ دا ل دویڤ چەند لێکولینێن نوی.

ئەگەرێ دووێ،گوهورین د ریژا وزا تیشکدانا ژ ڕۆژێ دهێت،یا کو ب شێوەک کێم بلند و نزم دبیت هەر ١١ سالان،د بلندترین خالا د ڤێ زڤروکی دا، زێدەبوونا وزا ڕۆژی ب نیزکی دبیتە ئەگەرێ گەرمبونا ئەردێ ب ریژا ٠.٠٩ فهرنهايت(٠.٠٥ پلەی سیلیزی )،و د نوکە دا ڕۆژ یا بەرڤ گوپیتگێ دچیت،پێشبینی دهێتە کرن کو ل سالار ٢٠٢٥ بیت.
ئەگەرێ سێ ئەوە کو زەریا هێمن بەرڤ قوناغا گەرمتر یا ئەل نینۆ دچیت.
ئەل نینۆ شێوازەکێ کەشوھەوای کو بەحس ل گەرمبوونا نە ئاسای رویێ سەرڤە یێ ئاڤێ ل ڕۆژهەلاتا ناوچێن گەرم یێن زەریایا هێمن دکەت.ل دەمی ئاڤا گەرما زەریایا گەرمیێ دەردەت ژ بو ناڤ هەوای،دوماهی دیاردا ئێل نینۆی یا بهێز پلا گەرمیا جیهانێ ب ریژەیا ٠.٢٥ پلەی فەهرەنهایت(٠.١٤ پلەی سیلیزی ) بلندکر.
سەرارەی ئەڤان ئەگەران گوهورینێن کەشوھەوای (climate change)
مەزنترینە و کارتێکرنا هەرا مەزنتر یا هەی.مروڤان لەسەردەمی بەرێ پێشەسازی هەتا نوکە ب ریژا ٢.٢ پلەی فەهرەنهایت( ١.٢ پلەی سلیزی) جیهان گەرم کریە.
ل دویڤ ئاخڤتنا زانا وەسا دایە دیارکرن کو ژ ئەگەرێ گوهورینێن کەشوھەوای ئەگەرێ دروستوبونا پێلین گەرمی ٥٠ جاران زێدەتر کریە،و هەر وەسان ئەگەرێ زێدەکرنا دروستوبونا پێلین گەرمی ل ئەوروپا و ئەمریکای باکوور ١٠٠٠ جاران زیدەتر کریە.
ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی نەتەوەین ئەکگرتی گوت،کو ئەڤ پەیڤە دێ گەرمترین هەیڤ بیت هەتا نوکە هاتبێت تومارکرن.ئەڤ گەرمیە گەرمیەکا بێ وێنەیە کو ئاماژە ب سەردەمی ( کەلینا جیهانێ گەهشت).و پلین گەرمی بەردەوامن ل بلندبوونی دا.
مایکل وایسێشن زانایێ ئەرد زانیێ ل زانکویا و واشنتۆن
ئەگەر بو ماوەی سالا بهێت دا دیاردا ئەل نینۆ ب هێزی گەشە بکەت،و دگەل زورترین ئاستیێ ڕۆژێ و و کارتێکرنا پەقینا هونگا تۆنگا-هونگا هائاپای،کو دێ بینە ئەگەرێ زێدەبوونا پلێن گەرمیا جیهانێ ژ بو ئاستێن وەسا کو د بەری دا نەبوویە.
ئەڤە وێ رامانێ دەت کو پتر پێلین گەرمی،و ئاگربەربوون،لافاوین نە چاڤەرێکری و ژبلی بویەرێن دی ین توندێن کەش و هەوای .