▪ دختورێ نەخویندەوار ئوو خویندەواریا میدیایی و ڕاگەهاندنێ !!

كەمال عەبدۆڵلا حەسەن(كوردی)
سەروك كومارێ ئەمریكا كوچا داوی كر. ڕۆبەرت مێرداك، خودانێ ئیمپراتوریەتا میدیایی(ب سەدان كەنالێن ڕاگەهاندنێ ئێن تەلەفزیونی و ڕوژنامە و…..)گووتبوو كوو” هەكە ئەز ڕاگەهینم كوو سەروك كۆمارێ ئەمریكا كوچا داوی كر. ژ بوو وی زۆر زەحمەت و دەمەكێ زۆر دكێشیت هەتا كوو ئیزبات كەت كوو یێ ساخە و نەمریە”. ئەڤە نیشانەیەیا هێز و دەستهەلاتێیە.
ئەم هەمی د هەمبەر ڤێ چەندێ كوو خەبەرا و ئاخفتنێن نەشیرین بێژن مە هەستیار و حەساسین. ئەم ئامادەین بەرگەیا زۆر تشتا بگرین لێ ئەم نەشێین خوە ل بەر خەبر و ئاخفتنێن نەشیرین بگرین.ب تایبەت ژی هەكە ئەم كەسەك خویندەوار بین و مە دەرس ژی خویندنیت و ڤێجا كەسەك هەستیت و بێژیت مە نەخویندەوارێ پیس و چوونەیی!
لێ هەكە تە ڕاستی دڤێت ئەم ب واقیع نەخویندەوارین. هندەك تووخیبێت هەلبژارتنوین زۆر گرنگ هەنە كوو دڤێت دناڤدا ئەم خویندەوار بین لێ سیستەما فەرمی و نافەرمیا پەروەردە كرنا وەڵاتێ مە ب نزانینەكا بێ دەستی و یان ژی د بێ دەنگیەكا بێ ئەنقەست ب سەر دبەت: سێ ل وان مەزنترین و گرنگترین توخیبێن خویندەوارییێ یان ژی باشترە بێژم نەخویندەوارییێ خوە ل خویندەواریا میدیایی و ڕاگەهاندنێ، خویندەواریا سكسی و خویندەواریا داراییدا دبینیتڤە.
كا بڕاوەستن دا ئەز حەفت پرسیارا ژ وە بپرسم:
1- ئایا هون دزانن جیوازی و جوداهیا ڕوودانەك ڕاستەقینە و ڕوودانەك میدیایی چییە؟؟
2- ئایا هون دكارن بێژن و شروڤە بكەن كا میدیا و ڕاگەهاندن چاوا زانیارییان ب شێوەیەك نهێنی و هەست پێنەكری دەستوەردانێ تێدا دكەن؟؟
3- ئایا ئەو زێدە مەزن كرن و زێدە ڕوویی یێن بەربڵاڤێن كوو میدیا و ڕاگەهاندن بكار تینن ناس دكەن؟
4- ئایا هون دكارن بەشەك ژ وێ چیڕوكا كوو نەهاتیە گووتن و ڤەشارتیە ڤەبینن و ئاشكەرا بكەن؟؟
5- ئایا دێ شێن بێژن كا چاوا میدیا و ڕاگەهاندن، ب هندەك تەكنیكێن وەكی زاویا و جهێ كامیرایێ،تاكتیكێن ڕووناكیدانێ، میوزیك و ….. هتد دكارن هزرا مە ل هەمبەر كەسایەتییەك و یان ژی ڕوودانەك دەست تێوەردانێ بكەن و هەستین مە ل بێزاری و نەفرەتێ ژ بوو ڤیان و عەشق و خوشەویستی و یان ژی بەرو ڤاژی ژ عەشق و ڤیانی بۆ نفرەت و ڕەق و بێزاری بگووهڕن؟؟
6- ئایا دكارن بێژن كا چما و بوچی مروڤان دید و بووچون و نەڕینێن تمام جیواز ل پەیامەكا میدیایی و ڕاگەهاندنێ هەیە؟
7- ژ بوو بڵاڤ كرنا/دووبارە بڵاڤ كرنەڤە/ یان ژی فوروارد كرنا( هناردن)بابەتەك كوو من ب خوە ئامادە نەكریە، دڤێت كوو چوو خالان ل بەر چاڤ بگرم ژ بوو پاراستنا خاوەندارەتیا مەعنەوی و ڕەوشتا پیشەیی؟؟
ئەڤە مەزنترین و گرنگترین پرسیارێن بوارێ میدیایی نە كوو خویندەواریا میدیایی یا وە پیوانە دكەت و هەكە تو ل گرنگترین و مەزنترین ئاژانسێن میدیایی ل جیهانێ ژیدا ڤەكوولی د هەر ڤان پرسیارێن سەرەكی بینی.ڤێجا هەكە زورترین بەرسڤا تە ب ڤان حەفت پرسیاران نێگەتیڤ و نەرێنی و وەك دبێژن نۆ(No) یە، ب ئەشكەرا بلا بێژم وە كو وە گوومان د خویندەواریا میدیایی یا خوە هەبت!!!ئوو حەوجەداریا تە هەیە كوو دڤی باریدا زیدەتر بخوینی و بزانی.تكایە تكایە پشتا خوە ب ئاست و پلەیا خویندن و زیرەكی و هزرا خوەڤە گرینەدە و خوە نەكە مەلای گوولێ….
پێناسەیا خویندەواریا میدیایی و ڕاگەهاندنێ ب زمانەك سادە ئەڤەیە:
• توانا و شیانا ب دەستڤە هینانا زانیارییان ل میدیا و ڕاگەهاندنێن جێواز و جوربجورو هەمی ڕەنگ.
• تێگەهشتن و شروڤەكرنا ڕەخنەگرانەیا ئەو زانیارییێن هاتینە وەرگرتن ل ڕاگەهاندن و میدیایا.
• هەروەسا ئافڕاندن و چیكرن و خولقینا پەیام و مەسێجەك كاریكەر و كارتیكەر ژ بو فڕێكرن و هنارتن د میدیا و ڕاگەهاندنان ب ئارمانجا كارتێكرنێ ل سەر بینەر و بیسەر و خویندەڤانان.
((یاسایەك سەرەكی د تێگەهشتنا پشت پەردەیا میدیا و ڕاگەهاندنان:بەروڤاژی ئەوا كوو ئەم هزر دكەین و دفكرین، میدیا و ڕاگەهاندن ئەو خودیك(قودیك)ە نینە ئەوێن كوو جیهانێ وەكو خوە نیشان ددەن( خودیك چوو بكەڤیت بەری وێ نیشان ددەت بێی كوو چوو گووهڕینان تیدا بكەت- دوبارە ڤەگەڕاندنەك وەك ئەوا كوو ب ڕاستی هەیە، تو نەشێی ل بەر قودیك/خودیكێ ڕاوەستی و خودیك ل باتی تە سەندەویچەك یان تشتەك كوو توو نەبی نیشان بدەت).میدیا و ڕاگەهاندن نووچەیان ڤەناگووهێزن بەلكوو نووچەیان چێدكەن و شێوەیێ ددەنێ.دەست ڤەمالین/دەست تێوەردان و دەستكاریا زانیارییان دكەن و ب تنێ بەشەك ژ ڕاستی و حەقیقەتێ بڵاڤ دكەنەڤە و نیشان ددەن.))
باشە هون ناپرسن چما ئوو بۆ؟؟؟
بلا ئەز بیژم وە……..
ژبەر كوو ڕاگەهاندن و میدیا لدویڤ ڕاستی و حەقیقەتێ ناگەرهێن بەلكو بەروڤاری ئەو لدویڤ ب دەستڤەهینانا هیز و دەستهەڵاتێنە.ئەو هەر ل ژ دایكبوونا خوەدا ب دەستەهەڵات و هێزڤە هاتینە گرێدان.ناڤەڕووكا میدیا و ڕاگەهاندنان ب گشتی د خزمەتا ڕەهەند و ڕێڕەو پروسەیەكا هزری و یان گروپەكا سیاسی و ئان ژی چینەكا كومەڵگە و جڤاكیدایە ئوو خویندەواریا میدیایی جورەك پسپووڕی و مەهارە و شارەزاییا تێگەهشتنێیە كو دكاریت ب دیتنەك ڕەخنەگرانە(لدویڤچوونە هویر)د ناڤبەرا میدیا و ڕاگەهاندنێن هەمە ڕەنگ و جێواز كوو هەر ئێك ژ وان ژ بوو بەرژەوەندی و ئارمانج و ئاراستەیێن خوە گاڤا دهاڤیژن بگەهیت ڕاستی و حەقیقەتێ. ل ڕاستیدا خویندەواریا میدیایی و ڕاگەهاندنێ، نیاسینا حەقیقەت و ڕاستییەكە د ناڤبەرا هەزاران هەزار درەو و دەستكاری كرنان.
پێدانا ڕێنماییەك ژ بوو باشتربوونێ
دڤێت كوو ئەم هەمی خویندەواریا ڕاگەهاندن و میدیایی د خوەدا چێكەین و ب هێز بكەین كوو ئەو ژی حەوجەیا وێ ب خویندن و مەشق و ڕاهێنانێڤە هەیە.ڤیجا ژ بوو دەست پێكێ دڤێت كوو ئەم پابەندێ ڤان دوو یاسا و بناخەیێن سەرەكی بین:
أ‌- دیزاین و پلانا ریجیمەك بو ب كارئینانا میدیایی و ڕاگەهاندنێ: سەبارەت ب هندێ كوو ب چ رێژەیەك زانیاریێن خوە ژ كیژان میدیا و ڕاگەهاندنێ وەردگرین هەستیار بین. ئەو كەسێن كوو خویندەواریا میدیایی هەیە، ڕجیمەكا ئێكسان و وەك هەڤ و موتەعادل یا هەی و ژ سەرچاڤە و میدیا و ڕاگەهاندێن جوربجور و هەمە ڕەنگ ب ڕێژەیەك دیار كری زانیاریان وەردگرن. وان قوس و قوزەحا میدیایی و ڕاگەهاندنێ هەیە. ئەگەر ڕیجیما بكارهینانا میدیایی و ڕاگەهاندنێ ب درستی نەهێت دیزاین كرن و پلان دانان، د كەشووهەوایێ پڕبوویێ میدیایی و ڕاگەهاندنێ و بوومبەباران كرنێن زانیاریان دێ خەندڤین.
ب‌- ژ لایەنگر(بینەر و بیسەر و خویندەڤان)ەكێ كارتێكری ژ بوو لایەنگرەكێ(بینەر و بیسەر و خویندەڤان)ڕەخنەگر: ئەگەر باوەڕیا مە هەبیت و باوەڕ ب وی چەندێ بكەین كوو چوو میدیا و ڕاگەهاندنەك، ئارمانجا وان ڕاستی و حەقیقەت نینە، بەلكو ب تنێ د خزمەتا گروپەك/ هزرەك/ چینە تایبەت دان، ژ وێ پیڤە، ستراتیجیەتا خویندن و تەماشا كرنەك ڕەخنەگرانە ددەین بەر خوە.ژ بوو گووهڕینێ بوو خویندەڤانم تەماشاچی یەكێ ڕەخنە گر هەر دەم ڤان سێ پرسیارا ژ خوە بپرسن:
1- چوو كەسەكی و كێ ئەم پەیامە چێكریە و ئافڕاندیە و بۆ ژی ئەڤ پەیامە هاتیە ڕەوانە كرن؟ (ئارمانجا وی چ بوویە؟)
2- چ بووها و دید و بووچون و ڕوانگە دڤێ پەیامیدا ب شێوەیەك نهپەنی و نهێنی هاتینە گونجاندن و ڕیكلام وبانگەشە كرن؟
3- ب ئەگەرەكا زۆر چ بەشەك ژ ڕاستیان هاتیە ڕەشڤەكرن و چ بەشەك ژ ڕاستیان هاتیە بەرجەستە كرن و گووتن؟
ل دوایدا بلا ئەم ژ بیر نەكەین كوو: خویندەواریا میدیایی و ڕاگەهاندنێ ئێكەك ژ گرنگترین و مەزنترین جێوازی یین كەسەكێ تێگەهشتی و كەسەكێ دەرس خویندنی و خویندەوارە. دبیت كوو هەوە پلەی دوكتورای بالا ل زانینگەها هارواردێ هەبیت لێ ….. نەخویندەوار بن!!!

هەر بمینن…..
((كوردی- پاییزا 2023))