▪  دیدگەی جیاوازەکاننەتەوە شوناسە و ئاین پەیوەندیەو بە نەتەوە کردنی ئایین هاوکێشە نییە ..

گەرمیان سەلاحەدین

هەموو شتێک دەتوانێت هۆکارێکی هەبێت، بەو پێیەی لە پراکتیکدا هیچ تیۆرێک نییە کە بە تەواوی دوور بێت لە هەموو سنووردارکردنێک، هەمیشە جۆرێک لە هۆشیاری لە جیاوازی نێوان دوو مانای مەبەستدار لە لۆژیکدا هەیە.

لە لایەکی دیکەوە هیچ تیۆرێک نییە کە ئەوەندە سنووردار بێت کە مرۆڤ نەتوانێت بە هیچ شێوەیەک لە هیچ شتێک تێبگات، ئەمەش بەو مانایەیە کە لەم حاڵەتەدا هیچ یەکتربڕینێک لە نێوان دوو مانای مەبەستکراوی لۆژیکدا نییە.

بەڵام لە خاڵی ئەوپەڕی مەودایی(دۆمەین، نطاق) تێگەیشتنە ئازادەکاندا کاتێک سستمێک دەدزرێت بەناوی دیموکراتیەت و دەوڵەتی یاسا کە لەناوەخنێدا دەوڵەتی قوڵی میلیشیایی بێت بۆمان دەردەکەوێت کە یەکتربڕینی نێوان ئەو دوو مانایە ئەوەندە گەورەیە کە دەتوانین بەو ئەنجامە بگەین کە هەر کە هۆکارێک بۆ شتێک هەبوو ئایین بکرێتە نەتەوە !
دەتوانین ئەم هۆکارە بدۆزینەوە و دیاری بکەین، و ئەویش دەبێتە شتێکی خۆبەخۆ کە بڕیارەکانمان لەسەر بنەمای ئەو هۆکارانە دادەنێین کە دەتوانین دەستنیشانیان بکەین ، دەوڵەتی قوڵ لە عێراقدا بەرماوە هزری چ تـیۆرێکە و پۆلێن کردنی دیدگەیان چۆنە ..

بەڵام لە خاڵی ئەوپەڕی مەودایی تێگەیشتنە سنووردارەکاندا وەکو ئایین و مهزهەب ، مرۆڤ دەبێت ڕووبەڕووی کێشەی کەمی زانیاری و هۆکاری تایبەت بێتەوە، هەر بۆیەش دەبێت لە ڕێگەی ئەو میکانیزمانەی کە لە کۆمەڵگادا قبوڵکراون، بڕیار بدات، کە لۆژیکی ڕوون و دیدگەی لاوەکی هەیە کە ڕۆڵێکی هەبێت بۆ ئاراستە کردنی تاکەکان ..

لەسەرەتای سەدەی رابردوو و بە هۆی دروستبوونی نەخشە نوێ و ئەنجامەکانی کۆڵنیالیزم بۆ بەرژەوەندەیە تایبەتەکانی ئابووری ئەوکات پوژانەوەی نەتەوەکان لە ناو نەخشەی دەوڵەتی ئۆسمانلی داڕوخاودا بە کامڵی نەگەیشت چونکە بە نەمانی خەلەفەتی ئۆسمانلی شتێک بە ناوی نەتەوەی تورک نەمابوو هەروا ئێران وەک ووشە و تێز و تیۆر هەر نەبوو بەس ناوی دەوڵەتی قەجار بوو کە پێشتریش ناونانی ئێرانی بوون یان ئاری بوونی لە درۆیەکی بێ بنەما زیاتــر نییە و 150 پێش فارسەکان کەسیان نە داریۆش نە کەیخوسرەویان نەدەناسی بە ووتەی دانیشمەندانی خۆیان ، بەهەمان شێوازی خوڵقاندنی ناسیۆنالیزمی عەرەبی لە زەریاوە بۆ کەنداو کە دیدگەی کۆنیالیزمی بوو کران بە ئامانج و پراکتیکانە 100ساڵی رێک نەتەوە ڕەسەنەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست مافیان نەما یان سنوردار کرا لێیان .

نموونەیەک کە هاوکێشەی چارەسەر نەکراوە بە نەتەوە کردنی ئایینەکان هەر لە هندستانەوە سەری هەڵدا کە زۆری ئایینە هندیەکانیان کردە نەتەوە وەک هندۆس كە پێکهاتەی ئایینی ئەو وڵاتەبەڕێژە بریتی بوو لە:
هندۆسەکان (79.8%)

موسڵمان (14.2%)

کریستیان (2.3%)

سیغ ،سیکەکان (1.7%)

بوداییەکان (0.7%)

یانیەکان (0.4%)

زەردەستی (0.2%)

جوو(0.2%)

بەرماوەی ئاینە هۆزەکان (0.2%)

بەهاییەکان (0.1%)

هەڵگری ئاینی دیکە،و بێ دینەکان (0.2%) ئەم رێژانە لە سنوری ئێستای هندستاندا بێجگە بنگلادش و پاکستان..
هندستان ئەو ووڵاتەی کە چەندین ئایین و نەتەوەی تیادایە ناوەکەی لە ووڵاتی بەهاراتەوە گۆردرا بۆ هند ! بەهەمان لۆژیک ساڵی 1907 قوم و مەزهەبی شیعەیان لە عیرفانیەتەوە سڕیەوە بۆ لۆژیکی وویلایەتی و فراوانخوازی ، لە حاڵەتی دی نموونەی ئاینە کۆنەکان کە ئاشووری وەک بەگراوەندە ئایینە کۆنەکەی پێش زایین هێنڕا کرایە بەر برایانی کرستیانی کەنیسەی نەستوری و کرستیانە تیارییەکان و زمانی ئارامی کە لە ئاینی کرستیانەوە بۆیان هاتووە وەکو زمانی ئاشووری ناسرا ، لەکاتێکدا بە پشکنینی DNA تیاریەکان و ئەوانەی پێیان دەوترێت ئاشوری دورن لە عەرەب و عیبریەکانەوە لەگەڵ کورد جیاوازیەکی ئەوتۆیان نیە .. *(نەخشەی بۆماوەی دوور و نێزیکی کوردو نەتەوە پێکهاتەکانی کوردستان ) لەرووی جینیەوە ..

ئەو دیدگەیەی بە نەتەوە کردنی ئایینە کۆنەکان لەلایەن بەریتانیەوە کە مەحاڵە هەریەکەیان بە وردی و بە ڕوونی دیاری بکرێت وردەکاری ئەم گۆڕانکاریانە بەجۆرێکە کە بۆ هەر تاکێک یان هەر گروپێک ببێتە شتێکی شیاو لەسەد ساڵی رابردوو باس لێوە بکەین ..

ئەمە لۆژیکی پلاندانان یان کۆنترۆڵکردنی کارکردنی ڕاستەقینەی کۆنیالیزمی بوو . ئەمە ئەو لۆژیکە کە بەدوایدا خویدا لە پێکهاتەی پرۆسەیەکدا بوونی هەیە تواندنەوەی نەتەوە ڕەسەنەکان و خوڵقاندنی دەوڵەتی ناڕەسەن وەک عێراق و ئێران و تورکیاو هەموو ئەو دەوڵەتانەی بە ناوی عەرەبەوەیە بێجگە ئەوانەی دورگەی عەرەبی ..

نەک هەر کاریگەریی نەتەوەیەکی دیاریکراودا لەڕۆژهەڵاتی ناوەراست بەتەنها بەڵکو کاریگەرییەک کە تا ڕادەیەکی زۆر وابەستەییە کە پرسیارە ماندووکەرەکەی حیکمەتی نەتەوەکانی ناوچەکە دەبێت کە ئــــــــایا ئایین شوناسە ؟؟؟

بۆ عەرەبەکان کاریگەرییەکەی لەسەر بابەتەکان لەم چەمکە سنووردارەدا بە هیچ شێوەیەک گرنگ نییە هەروا بۆ جوویەکیش . بەڵام دەکرێت جیاوازییەکی هاوشێوە لە نێوان لۆژیکی تاکەکەسی کوردێک و لۆژیکی پێکهاتەیی کوردستانیان لە بواری بیروباوەڕی ئایینی جیاوازدا تێبینی بکرێت کە بە دیدگـــــەی پێکەوەژیان بۆتە تیرۆر و فەلسەفەی ژیان کە هەر ئاینێک یان نەتەوەیەک بە بوونی تەواوی هەیکەلەی وجودیەوە لە سایەی چەمکی پێکەوە ژیان سنوردارێتی خۆیان پاراستەوە بە بوونی هەموو مافێکی خۆیانەوە ئەم باوەڕانە یان باوەڕبوونە بەوەی کە خوداوەند ئەوەندەی کە ڕاستەوخۆ کاردەکات بۆ کاریگەریکردن لەسەر دیاردە سروشتی و مرۆییەکان و هەروا پەیوەندیەکی نێوان تاک و خواوەندە خۆیەتی ، ئاین لە کوردستان باوەڕبوونە بە بوونی میکانیزمێکی پێشوەختەی دیاریکراو کە لە ڕووی پێکهاتەوە کاردەکات بۆ ئەوەی ژیان بتوانێت ببێتە شیاو و فەراهەمە بۆ مرۆڤ بەبێ پێویستی بۆ دەستێوەردانی ڕاستەوخۆی خودایی لە سەرپەرشتیکردندا بۆ ڕێکخستی کۆمەڵگەی کوردستانی لە ڕەوتێکی زەمەن درێژی چاکسازیە کۆمەڵایەتیەکاندا (ئاینەکانی کۆنی کورد ، مەزهەب ، تەریقەتەکان بەتایبەت عیرفانیی نەقشەبەندیەکان ) .

لێرەوە وردەکارییەکانی ئەم ژیانە لەکوردستان لە ئەمرۆدا دوایی هاتنە ناوەوەی ڕەوتی جودا و دیدگەی جیاوازی فرە ئاراستە دابەش دوو دەکرێن کە بریتییە لە بەشە هاوبەشەکەی نێوان باوەڕدارانی ئایینەکان و میکانیزمی پێکهاتەکانە لە هەردوو لایەنی ئایینی و عەلمانی، بێتواناییە لە کاریگەریکردن لەسەر دەستێوەردانی تاکەکەسی لە هەر بابەتێکدا.

دوو لەو دوو دابەشبوونە و دوور لە ڕەوتی نەتەوەی کە خاوەنی جەوهەری دۆزی کوردا کە کێشەی کورد تەنها مافی سەربەخۆی نەتەوەیی و خاکەکەیەتی کە نەتەوەیی بوون بریتیە لەدەمار ،دەمارێک قوڵایی مێژووی ڕەسەنی بەرگری خۆی هەیە لەهەرسەردەمێک و کاتێکدا بە ڕوخسارە هزریە ڕەسەنەکەی خۆیەوە دەرکەوتووە لە سەرەتایی نوسینەوەی مێژوو تاکو بەئەمرۆ دەگات ، هیچ کات ئایین لای کورد تێکەڵ بە کێشەی دۆزە ڕەواکەی نەکراوە .

ئێستا و لە دواین ساتەکانی نەمانی چەمک و هزری بەکگراوەند بەرهەمی سەدەی بیستی رابردوو تازە بە تازە لە ڕێی دەوڵەتی قۆڵ و لایانە چەپ لادارو سۆسیال دیموکرات و میلیشیا مەزهەبگەرا هەوڵی دووبارە کردنەوەی دابەش بوونێکی نەزۆکی نەتەوەی بۆ کورد دەدەن بە دیدگەی بە نەتەوە کردنی ئایین بە نموونە چۆن هەوڵدرا لەشێوەزاری لوروبەختیاری بە جیاواز بکەنە نەتەوە و لە کوردستان دایانبڕن بەهەمان لۆژیک دەیانەوێت ئێزیدیان لە کورد بە ناوی ئایین نەتەوە دابڕن کە دیسان هاوکێشە هەڵەی داکرکەرانی کوردستانە و دەستیان بۆ هاوکێشەیەکی پڕ مەترسی بردووە کە بەروونی ئەنجومەنی ڕۆحانی باڵای کوردانی ئێزیدی ئەو هەوڵەی لایانەکانی ڕەت کردۆتەوە و کۆتایی هێنا بە تەواوی لە نێو ئێزیدیان ئەو بیرکردنەوەیە تەحریمە ..

لە سۆنگەی سیاسیەوە بێن دیدگە جیاوازەکان تێرامێنین دەبینین بانگەشەکەرانی بریتین لە کادیرانی پارتە سیاسیەکانی بەرەی مقاوەمە بە کورد (حززبەکەی سەرۆک کۆمار و پ ک ک )و عەرەبەوە هاندەرین کە لە بەرماوەزبڵە هزری ئەو ڕەوتە کۆنەی پێش سەد ساڵی رابردوون بە ڕێستاردبوونەوەی هزری سەدەی 21 دەیانەوێت ڕەوتی بەهێزی کوردایەتی و نەتەوایەتی رەسەن ڕاگرن چوون باش خۆیان و باوەپیارە هزریەکانیان دەزانن کوردستان لەچەند ساڵی داهاتوودا گەیشتنی بە ئامانجی یەکجاری خۆی و گەشانەوەی زیاتری بنەماکانی پێکەوەژیان و دیموکراتی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست دەبێت ،،

بەلۆژیکی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناسیۆنالیزمی عەرهبی دەڵێن ئەوەی مسڵمان بێت عەرەبە ئەمە دییگەیەکی هەڵەی نا لۆژیکییە بەراورد بە هەموو نەتەوە و ئایینەکانی دیکە و بە نەتەوە کردنی ئایینە …
بەڵام بەبەراورد بە ئێمەی کورد هاوکێشەی کوردستان دیدگەمان بخەینە ڕوو درووستە بڵێن هەموو کورد کاکەیی یارسان و بەهایی و موسڵمان و کرستیان و زەردەشتی و جوو ی هەیە و بە جودا ئێزیدی لە نێوانیاندا ڕەسەنترینی کوردە ..

نەتەوە شوناسە و ئایین پەیوەندیی نیشتمانیش کوردستان