ئاوارە نێروەیی
دەستنیشانکرنا سنۆرێن میرگەهێن کوردی کارەکێ ب زەحمەتە ئەوژی ژبەر گهۆرینا کاودانێن سیاسی و لەشکەری دناڤ میرگەهێ دا بەلێ ب رەنگەکێ گشتی دەڤەرا رویبارێ دیجلە ل رۆژئاڤایێ و زێیێ مەزن ل رۆژهەلاتێ و سنۆرێ نوکە یێ هەرێما کوردستانێ دگەل تورکیا ل باکووری و چیایێ مەقلووب ل باشووری دبیته میرگەها بەهدینان و باژێرێ ئامێدیێ ژی پایتەختێ ڤێ میرگەهێ بوویه هەر ژ دامەزراندنا میرگەهێ تا ب دویماهاتنا وێ.
ل دویڤ گۆتنا گەلەک ڤەکۆلەران ئەڤ میرگەھە ل چەرخێ سێزدێ زایینی هاتیە دا مەزراندن دەمێ بهائەددین کۆرێ شوجاعی ل سالا (١٢٦٢)خۆ کریه حاکم و ناڤێ بەهدینان ژ ناڤێ دا مەزرێنەری هاتیە بەلێ دیرۆکڤان وێ چەندێ خۆیا دکەن کوپەیڤا بەهدینان ژ حوکمەتا بهائەددین کەڤنترە و ڤەکۆلەران گەلەک رامان بۆ پەیڤا
بەهدینان دیارکرینه وەکی پەیڤا بەهدینان ژ بەدینان هاتیە کو رامانا وێ ئایینێ پاک یان ژ (باغ _دین) هاتیە کو رامانا وێ باغێ ئایینانە ئەو ژی ژبەر هەبوونا گەلەك ئایینان ل دەڤەرێ و هندەك دبێژن ئەڤ پەیڤە دزڤریت پەیڤا ساسانی (بەدین)ئانکو ئایینێ ب کەیف وەکی دیار کو هەمی بیر و بۆچوون وێ چەندێ دیاردکەن کو نێزیك بوونەك دناڤبەرا ئەڤ رامان و پەیڤا بەهدیناندا هەیە.
پێزانین لسەر ڤێ میرگەهێ تا چەرخێ پازدێ گەلەك دکێمن تا هاتنا میر زەینەددینی کو میرگەهێ لسەر دەمێ وی بەرفرەهبوویە پاشان کۆرێ وی میر حەسەن بەگی پتر ژ (٦٠)سالان حوکم کریە و ل دەمەکی خۆ نێزیکی شاە ئیسماعیل سەفەوی کریە و ل دەمێ چالدێران (١٥١٤)ژی بێ لایەن مایە.دقووناغا دناڤبەرا چەرخێ شازدێ تا چەرخێ نۆزدێ ئانکو تا ب دویماهاتنا حوکمێ وێ ل سالا (١٨٤٢)گەلەك میران حوکم کریە و بەرێخودانەك د کارێن سیاسی و رەوشەنبیری یێ میرگەهێدا گەلەك خال دهێنە بەرچاڤکرن مینا:
١_میرێن ب ناڤودەنگ حوکم ل ڤێ میرگەهێ کریە کو ل سەردەمێ وان میرگەهێ پێشکەفتنەکا سیاسی و ئابووری و جڤاکی و رەوشەنبیری ب خۆ ڤە دیتیە نموونا ڤان میران ژی سولتان حسێن کو ل سالا (١٥٣٤)حوکم ل میرگەهێ وەرگرتیە و میرگەھ ل سەردەمێ وی بەرفرەھ بوویە هەتا بۆ چەند سالان حوکم ل باژێرێ مووسلێ کریە و چاخێ وی ب چاخێ زێرین هاتیە نیاسین چنکوو ل سەر دەمێ وی شۆرەشەکا ئاڤەدانێی پەیدابوویە.
٢ئەڤ میرگەھە ددیرۆکا خۆ دا تووشی سیاسەتا ئوسمانیان بوویە ب تایبەتی دەمێ دەولەتێ ئاگرێ هەڤرکیێ دناڤبەرا ئەندامێن مالباتا حوکمدار دا خۆش دکر نموونا ڤێ چەندێ ژی ل سەردەمێ ئیسماعیل پاشای (١٧٦٨١٧٩٨)کو هەڤرکی دناڤبەرا میری و برایێن وی (تەیفور و حاجی خان)دا یا خورت بوو هەر دیسان ل سەردەمێ میر محەمەد تەیار پاشای هەڤرکی دناڤبەرا وی و برایێن وی مرادخان و عادل بەگیدا هەبوو.
٣میرگەھ تووشی هێرشێن هێزێن دەوروبەر (میرگەھێن دەوروبەر و والیێن بەغدا و مووسلێ)و بیانی بوویە بۆ نموونە ل سەردەمێ میر بارام (بەهرام)پاشای (١٧١٤١٧٦٨)والیێ بەغدا حەسەن پاشای هێرشەك ل سالا (١٧١٧)کریە باژێرێ ئامێدیێ و ل سەردەمێ ئیسماعیل پاشای و ل سالا (١٧٧٩) دیسان والیێ مووسلێ ژی هێرشەك هنارتبوو باژێرێ ئامێدیێ ب مەرەما گرتنا وێ هەروەسا ل سالا (١٨٣٣)میرگەها سۆران ل سەردەمێ میر محەمەدێ رەواندزی باژێرێ ئامێدیێ گرتیە.
٤_میرگەها بەهدینان پێشکەفتنەکا زانستی و رەوشەنبیری ب خۆڤە دیتیە و نموونا ڤێ سەرۆکێ ئامێدیێ و گەلەکێن دی کو ب بەرهەمێن خۆ یێن زانستی دهاتنە نیاسین.
ژ قوتابخانێن ب ناڤودەنگێن میرگەھا بەهدینان:_
قوبەهان یان ژی (قوبان)ل باکوورێ رۆژئاڤایێ باژێرێ ئامێدیێ یە. سیدی خان ل ناڤ باژێرێ ئامێدیێ یە ژ لایێ باکووری ڤە.
ئیمام قاسم ل ناڤ باژێرێ ئامێدیێ دایە. مورادخان ل نێزیك دەرگەهێ رۆژهەلاتێ باژێرێ ئامێدیێ یە .
_گەلەك قوتابخانێن دی ل ناڤ باژێری و دەڤەرێن میرگەهێ ژی هەبوون ژ یێن ل دەڤەرێ بۆ نموونە قوتابخانا مایێ،شرانش، بریفکا و ئاکرێ.
پشتی مرنا زوبێر پاشای (١٠٨٨١٨٢٤) میر محەمەد سەعید پاشای حوکم ل میرگەھێ وەرگرت میر محەمەد سەعید تا هاتنا هێرشا میرێ رەواندز میر محەمەدی ل سالا (١٨٣٣)حوکم ل میرگەھێ دکر دەمێ میرێ رەواندزێ باژێرێ ئامێدیێ گرتی مووسا بەگ کرەحاکمێ ئامێدیێ بەلێ ئیسماعیل پاشای شیا ب رێکا هێرشەکێ بچیتە دناڤ ئامێدیێ دا وب هاریکاریا خەلکێ ئامێدیێ و جارەکا دی برایێ خۆ محەمەد سەعید پاشا کرە حاکم وی دەمی میر محەمەدێ رەواندزی مژویلی هندەك کارێن لەشکەری بوو دەمێ ب ڤێ رویدانێ زانی هێرشەك ل دژی ئامێدیێ رێکخست،بەلێ هێزا وی یا لەشکەری نە شییا بچیتە دناڤ باژێری لەورا دۆرپێپکر دەما پەیماندایە خەلکی کو دێ ژیانا وان پارێزیت میر محەمەد سەعیدی دەرگەهێ کەلهێ ڤەکر بەلێ میرێ رەواندزێ ئەو پەیمان ب جھ نەئینا و کارێن نەباش ل بەرامبەر خەلکێ باژێری ئەنجام دان و میر محەمەد سەعید ژی هاتە گرتن و ئیسماعیل پاشای خۆ قورتالکر وگەهشتە نک میر بەدرخانی و پاشان میر محەمەدێ رەواندزی برایێ خۆ رەسوول بەگ ل ئامێدیێ کرە حاکم. دەمێ دەولەتا ئۆسمانی هێرشەك ل سالا (١٨٣٤)ل دژی میر محەمەدێ رەواندزی ڕێکخستنی والیێ مووسلێ محەمەد ئینجە بەیروقدار (١٨٣٥١٨٤٤)ئەڤ کاودانە ب دەرفەت زانی کو هێرشی باژێرێ ئامێدیێ بکەت بەلێ حاکمێ ئامێدیێ رەسوول بەگ پاراستنا باژێری کرە ددەستێ ئیسماعیل بەگیدا کو وی سەردەمی پەیوەندی دناڤبەرا واندا خۆش ببوون ب ڤێ چەندێ ئیسماعیل بەگ ل سالا (١٨٣٥)بوویە حاکمێ ئامێدیێ رویدان وەسا دیاردکەن کو بەیرەقداری (والیێ مووسلێ)باژێرێ ئامێدیێ گرتیە بەلێ ئیسماعیل بەگ نە کەتە دەستێ وی ئیسماعیل بەگ ب هاریکاریا میرێ رەواندزێ جارەکا دی باژێرێ ئامێدیێ گرت و هەتا شیا خۆ ل بەرامبەری دوو هێرشێن بەیرەقداری بگریت هەر چەندە پشتی گرتنا میرگەها سۆران ل سالا (١٨٣٦) جارەکا دی والیێ بەغدا ل سالا (١٨٣٧) ئامێدیێ گرتیە بەلێ ژبەر کاودانێن دەولەتا ئۆسمانی یێن وی دەمی جارەکا دی والیێ بەغدا میر ئیسماعیل بەگ زڤراندە ڤە ئامێدیێ.دسالێن دویڤدا بەیرەقدار هێرشەك کرە باژێرێ ئامێدیێ و ئیسماعیل بەگ شیا خۆ ژ هێرشا وی قورتال بکەت و بگەهیتە نک میر بەدرخانی ول ئامێدیێ بەیرەقداری یونس ئاغا ل ئامێدیێ کر بوو حاکم بەلێ ئەوی پەیوەندی دگەل ئیسماعیل بەگی کربۆ و ب رێکا وی جارەکا دی ئەو دڤەگریتە ئامێدیێ وەك حاکم و ئەڤ رویدانە جارەکا دی دبنە ئەگەرێ هێرشەکا دی کو ژلایێ بەیرەقداریڤە دهێتە رێکخستن ل نێزیک گوندێ ئێتووتێ شەرەك دناڤبەرا لەشکەرێ میرگەها بەهدینان و والیێ مووسلێ رویددەت د ئەنجام دا لەشکەرێ بەهدینان تووشی شکەستنێ دبیت و لەشکەرێ والیێ مووسلێ پاشان ئامێدیێ دۆرپێچ دکەت و ئیسماعیل بەگ ژی نەچار دبیت خۆ بدەتە دەستێ لەشکەرێ بەیرەقداری و باژێرێ ئامێدیێ ژی ل سالا (١٨٤٢)دکەڤیتە ددەستێ لەشکەرێ والیێ مووسلێ دا ب ڤێ چەندێ میرگەها بەهدینان ژی دهێتە هەلوەشاندن و میر ئیسماعیل بۆ بەغدا دهێتە ڤەگوهاستن و چەند کارێن ئیداری وەردگریت هەتا سالا (١٨٧٢)دچیتە بەردلۆڤانیا خودێ.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.