▪ ناساندنا پەرتووكا هەمینگۆیێ ڕۆژنامەڤان

75 بابەت و ڕاپورێن نووچەیان كوو ژ ناڤا چل ساڵێن ڕۆژنامەڤانیدا هاتینە هەلبژارتن.
پەرتووكا((هەمینگۆیێ ڕۆژنامەڤان)) ژ نڤیسینا((ڤیڵیەم وایت))ە و ئەڤ شاكارە 75 بابەت و ڕاپورێن نووچەیان ل خوە دگریت كوو دناڤاچل ساڵین ڕۆژنامەڤانیا ئەرنست هەمینگۆی هاتنە هەلبژارتن.پەرتووك ئێك ل سەر سێی بابەتێن هەمینگۆی كوو د ناڤا ڕۆژنامە و گۆڤاران دە هاتنە بڵاڤكرن ل خوە دگریت و بو نتڤبەرا ساڵێن 1920 تا 1956 ڤەدگەڕێت. ئەگەر هون بخوازن كوو دیمەنەكێ دی ژ بلی نڤیساندنا چیڕۆكان ئێ ژیانا هەمینگۆی بزانن ڤێ پەرتووكێ بخوینن.
ل بارا پەرتووكا هەمینگویێ ڕۆژنامەڤان
پەرتووكا هەمینگۆیێ ڕۆژنامەڤان ل دوور لایەنێ ڕۆژنامەڤانیا(( ئەرنست هەمینگۆی)) د ئاخڤت. ئەرنست میلەر هەمینگۆی(1899-1961)، نڤیسكارێ ئەمریكی و وەرگرێ خەلاتا نوبەل یا ئەدەبیاتا جیهانێیە. ئەو بناخە دانەرێ ئیكەك ژ جورێن ئەدبیاتێیە بناڤێ ” ڕووداونگاریا ئەدەبی”.
هەمینگۆی دبێژیت:
” ئەو بابەتێن من ژ بوو ڕۆژنامەیان نڤیساندین…چوو پەیوەندییەكێ ب نڤیسینێن من ئێن دی نینە،ژ بەر كوو داستانا ڤان نڤیسینان تشتەك دییە… ئەڤە ئێكەمین مافێ هەر نڤیسكاركێ دەست ب پێنڤیسە كوو ئەو ب خوە هەلبژێرت كا چ بابەتەك چاپ بكەت و چ بابەتەك ژی چاپ نەكەت. ئەگەر هون ژی ل وان جۆرێن نڤیسكارانن كوو ب ڕێكا ب دەستڤە ئانینا شارەزاییا نڤیسینێ، نڤیسین ژ بوو ڕۆژنامەیان ، نڤیسینا هەن بابەتێن ب لەز ژ بوو گەهاندنەك دەمكی و نەك ژ بوو هەمی سەردەمان و ژ بوو ب دەستڤە ئینانا دەرامەتەك دنڤیسن، ئیدی چوو كەسەكی مافێ وی چەندێ نینە كوو دناڤا لاپەڕێن نڤیسینین ڕۆژنامەگەری و جورنالیستی ئێن هەوە دا پێكولینان بكەت و هن بابەتان ژێ ڕە ڤەكێشیت دەرڤە كوو وان ل دژی باشترین شاكارێن نا جورنالیستی و نا ڕۆژنامەڤانیێن وە بكار بینت”.
خویندنا پەرتووكا هەمینگۆیێ ڕۆژنامەڤان بوو چ كەسانێك دهێت پێشنیار كرن؟؟؟
خویندنا ڤێ پەرتووكێ ژ بوو ئالیگرێن بوارێ ڕۆژنامەڤانی و جڤاكی نیاسی( كومەڵ نیاسی)پێشنیار دكەین.
چەند پەرەگرافێن قولپاندی ژ پەرتووكا هەمینگۆیێ ڕۆژنامەڤان
پشكا چارێ: شەڕێ دووهەمێ جیهانی(1941-1944)
پشكا چارێ ژ ڤێ پەرتووكێ ژی هەر وەكی شەڕێ دویی یێ جیهانی دوو پشكێن دیمەنێن نمایشا شەڕێ د ڕۆژهەڵاتا دوویر و ڕۆژئاڤایی ل خوە دگریت. هەر ژ بەر ڤێ ژی ب قولپاندن و وەرەق لێدانەكێ د ڤێ پشكێدا خویندەڤان ل بالەفڕگەهەكا سەربازی د چینێدا ل پووشپەڕا سالا 1941 د كەڤیت ناڤا كانالێ مانش د پووشپەڕا سالا 1944.
ڕۆژنامەڤان پڕجاران هووسانە،ڕێك وەك مرۆڤەك كوو هن جاران لدویڤ كارەك جێواز دا دچیت.ئەڤ پشكە ژی هەروەسا ب جورەك یا بوویە دوو پشك كوو مرۆڤ وەسا دفكریت كوو هەر پشكەك ژ بوو كارەك تایبەت هاتیە نڤیساندن: ئەركێ پۆشش دان و كەڤەر كرنا نووچەیێن وەلاتێ چینێ كوو بۆ هەمینگۆیی ئەركەك تازە بوو. هەمینگۆی ل ڕێبەندانا ساڵا 1941 ژ ئالییێ ڕۆژنامەیا نیویورك بناڤێ”پی ئێم” ئەركێ خوە وەرگرت كوو ژ بوو ئیكەمجار گەشتا ڕۆژهەڵاتا دوویر بكەت.ئەو بابەتێن كوو سەرنڤیسكارێ ڕۆژنامێ ژ هەمینگۆی خوەستبوون كوو بەرسڤەك ژ وان ڕە ببینیتڤە، هن بابەتێن زۆر گشتی بوون مینا: بارێ شەڕێ فەرماندە” چیانگ كای شێك” ل هەمبەر ژاپون ب چ شیوەیەكە؟ ئایا مەترسیا شەڕێ ناڤخویی هەڕەشە ل وەڵاتێ چینی دكەت؟ پەیماننامەیا كوو ڕەنگە هەر زوو چێببە د ناڤبەرا ژاپون و ڕووسیا، چ كارتێكرنەك ل سەر پروسەیا جەنگ هەیە د ڕوژهەڵاتا دوویر؟ل داویدا نەڕینا ویلایەتێن ئێكگرتی ل ڕۆژهەڵاتا دوور د چاوا بیت؟ ڤەكوولینا بارێ جیوپولتیك ل ئالییێ دی ئێ زەڤی بەرپرسیارەتییەك بوو كوو هەمینگۆیی ژ بوو ئیكەمجا وەردگرت.
نیشتەجێبوونا” پڕ دلخوەشكەر”ێ هەمینگۆی ل هونگ كۆنگ بوو دەمێ مەهەك(هەیڤەك- مانگەك) درێژە كێشا.” ژنێن ئینگلیزی ژ هونگ كۆنگێ ئیناتنە دەری و هەر ب گشتی مرۆڤ جارنا دلخوەش و جارنا ژی نەخوەش و بێ حالن.”ل قوناخا داوی هەمینگۆی ب بالەفڕێ ب سەر هێلێن هێزێن ژاپونیدا فڕی و پشتی وێ ب ترۆمپێلێ چوو بارەگەهێ فەرماندەهیا گشتی ئێ ناڤچەیا حەفتێ یێ شەڕی و ل وێرێ د پێشیا شەڕیدا بۆ ماوێ مەهەكێ ل كێلەكا هێزێن ئارتێشا كومینتانگ بوو.
ڤێجا ل بەردەوامیا كارێ خوە چوو ناڤا چونگ كینگ و هەر ل وێدەرێ دگەل فەرماندە چیانگ چاڤپیكەفتنەك ئەنجام دا .دڤێ چاڤپیكەفتنیدا هەڤژینا فەرماندە چیانگەورێ وەرگیڕ و قولپێنەری دیت.ڤێجا سەردانا ئەكادیمیایا سەربازیا چینگتو و فێرگەهێن دی و سازییین دی ئێن سەربازی كر.
د ڤێ ماوەیدا ل سەر ڕێك و بانێن دابینكرنا پێداویستی و پێدڤی و ئالوزییین لوجیستیكی ژی هن پێكولێن هوویر ئەنجام دان.( كێماسیێن كاربدەستان، دزی و گەندەڵی، فورمالیتە بوون ژ گرنگترین ئالوزییین چینێ بوون.)پشتی وێ ڤەگەڕا نیویورك و بەری چاپكرنا كومەڵە بابەتێن خوە، سەرەتایی مەها پووشپەرێ، پشكداریا چاڤپێكەتنەكێ كر.ئەنجامین گشتی ئێن هەمینگۆی ل سەر ڕؤژهەڵاتا دوویر ئەڤە بوو كوو ژ ئەگەرا شكستا ئینگلیزستانێ، ژاپون ئێڕشا سەر ویلایەتا ئێكگرتی دكەت. لێ ژ ئەگەر ب هێزبوونا ئینگلیزستانێ و پاراستنا كەشتی گەلێن دەیایی یین وەلایەتێن ئیكگرتی د پانئاڤا(ئوقیانووس)هێمن(ئارام)ئەڤ ئەگەرە هەیە كوو توو شەڕ و جەنگەك د ناڤبەرا ژاپوون و ویلایەتێن ئێكگرتی چێ نەبە.
ڕەنگە هەژمارەك كێم ژ خویندەڤانان بابەت و نڤیسینین ڤی پشكێ ژ باشترین بابەتێن هەیی د ڤێ پەرتووكا هاندا بزانن، ژ بەر كوو ڤان گووتارا دەركەتنەك ڕێبازانەتر ژ نووچە نڤیسینا ئاسایی یا هەمینگۆی هەیە.لێ ئەگەر هات و ئەڤ گووتار بكاربن كوو لایەنكێ دێ ئێ هونەرا نووچە نڤیسینا هەمینگۆی نیشان بدەن، هەر ئەڤە ب خوە سەبەبەك ژ بوو ئانینا وان د ڤی پەرۆتووكێدا.لایەنێ جێوازێ نووچە نڤیسینێن ڕۆژنامەڤانەك(نووچە گەهانەك)كوو د نڤیسینا گووتاراندە ئەو دید و بووچونا دیار كری د داستان و چیڕۆكێن خوەدا نەبوویە.
د ماوێ سێ ساڵێن ڕاوەستانا سەفەرێن وی دناڤبەرا چین و شەڕێ كەنالێ مانشدا” هەمینگۆی ب ڕەنگەك دی و زێدەتر ژ جاران خوە ب شەڕیڤە مژویل كربوو.د هاڤینا ساڵا 1944 هەمینگۆی خوەبەخشانە ب بەلەما خوە یا ماسیگرتنێ خوە گەهاندە پشكا هەواڵگریا هێزێن دەریایی ئێن ویلایەتێن ئیكگرتی. ژ بوو ڤی كاری هەمینگۆی بەلەما خوە ب بێتەلێن ب هێز، چەكێن ب هێز و شیان و چەند كارمەندان تەجهیز كر. ڤیجا هەیا بوهارا ساڵا 1944 د ناڤا ئاڤین بەرئاڤا كووبا لدویڤ ژێر دەریایی یێن ئەڵمانی گەڕها. ( هەڵبەت دڤێ ئەركێ تاكە كەسیدا، هەمینگۆی چ ژێر دەریایی نەگرت و چ ل وان ژی نەخستن و لناڤ نەبرن، لێ شیا كوو چەند ژێردەریاییا ڤەبینیت و هەبوونا وان ڕاگەهاند.)سەركێشییێن هەمینگۆی ل ژێر ناڤ نیشانێ تازە بناڤی” شوپگەڕی دەریایێ،د دەست نڤیسێن ویدا هاتیە باس كرن كوو هەڵبەت هێش نەهاتینە چاپكرن”.

((كوردی-2023))