▪ چاوچنۆكی دوژمنان لەسەر قەرەچووغ و شەنگال بۆ چییە ؟

رێبوار حەمەلاو شوانی
زنجیرەی چیاكانی قەرەچوغ و شەنگال دەکەونە ناوچەیەکی ستراتیژی گرنگ بۆ کورد کە لەناو خاکەکەیدایەو، بۆ نەتەوەو دەسەڵاتەکانی ناوچەکەش وبۆ وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە رووی ستراتیژی سەربازی وسیاسییەوە ، هەمیشە جێگای بایەخ بووە. بەتایبەت بۆ ئێمەی كورد و ئەوناوچەگرنگەی كوردستان كە دەكەوێتە گرنگی بۆ کورد، لەوەدایە دەکەوێتە نزیکی کۆتایی سنورەکانی لەگەڵ نەتەوەی عەرەب، بەرزی هەرسێ شاخەکە و تەختی پێدەشتەکانی دەوروبەری باڵادەستی سەربازی بەسەر ناوچەکە دەهێڵتەوە، باڵادەستی کورد, بۆ ئێستا و دوارۆژ لە شەنگال بەسەر ناوچەکانی رەبیعە هەتا دەگاتەناوچەی ئیبرایم خەلیل دەهێڵێتەوە،و هەروەها شاخی قەرەچوغ یش بەهەمان شێوە کاریگەری زۆر بەسەر ناوچەکانی دەشتی کەرکوک هەتا حەویجە و لە هەرێمیش بۆ هەولێر دەبێتە قەڵایەکی ئارام.. ئەمە جگەلە بواری کشتوکاڵ و لەو وزە و کانزا سروشتییانەی کە لە شاخ و ناوچەکە بوونیان هەیە.
بەتایبەت داگیركەرانی عەرەب و فارس و تورك هەمیشە چاویان بڕیەوە هەم پێگەی جوگرافی و سەربازی و هەمیشە ئەو ناوچە دەوڵەمەندە بە سامانی سەر زەوی و ژێر زەوی .
دوژمنان و داگیرکەرانی کوردستان چ لە رابردوو بوو بێت و چ لە ئێستاشدا ، هەمیشە پاساویان بۆ داگیرکردنی خاکی کوردستان و جینۆسایدکردنی کورد هێناوەتەوە تا کو لەو ڕێگەوەیەوە ڕای گشتی چەواشە بکرێت بۆ چاوچنۆکی و کارە داگیرکارییەکانیان بە تایبەت لە هەندێک ناوچەی گرنگ و ستراتیژی کوردستان ، چیای شنگال و ناوچەكانی دەوروبەری، بە گرنگترین ناوچەی ستراتیژی دادەنرێن كە لە ڕووی جیۆپۆلەتیك و جیۆ ئێکۆنۆمییەوە و وزەوە، ناوچەی زۆر بەسوود و خاڵی سەرەكیی هێزن بۆ ڕوانین بەسەر توركیا و سووریا و پێكانی ئامانجی دوورمەودا لە ئوردن و ئیسرائیل، بۆیە وڵاتان بەردەوام ناكۆكییان لەسەر ئەو شوێنە هەبووە و ئێستەیش ئێران لە ڕێی میلیشیاكان بەناوی جۆراوجۆر و سەر بە خۆیان، بۆیە، لە رابردوو و پیلانگێری ئەو ناوچەیە و هێنانی داعش بۆ شنگال و كارەساتی ئێزیدییەكان بە هاندانی ئێران بووە بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ئەو ناوچە ستراتیژیی پربایەخە.لە رابردووش ، ڕژێمی عێراقی رووخاو لە ڕێی مووشەكی دوورمەوداوە، دەتوانرێ هەر ئامانجێك تا دووریی نزیكەی دوو هەزار كیلۆمەتر بە ئاسانی لەسەر چیای شنگالەوە بپێكرێ و خاپوور بكرێ، لووتكەی چیای شنگال كە بە “چلمێران” ناسراوە بە مانای 40 پیاو دێ، كە شوێنی پەرستگەیەكی كۆن و مێژوویییە بەرزترین شوێنی چیای شنگالە، لە 18 كانوونی دووەم/یەنایەری 1991 ڕژێمی ڕووخاوی بەعس بە سەرۆكایەتیی سەدام حوسێن، 39 مووشەكی سكۆتی گرتە ئیسرائیل لەوكاتەی هاوپەیمانان كردەوەگەلی گەردەلوولی بیابانیان دژ بە سەدام ڕاگەیاند، بەهۆی هێرشی سوپای بەعس بۆ سەر كوێت، ئەمیش لە تۆڵەی ئەمەدا هەڕەشەی ڕژدی خستە سەر ئیسرائیل.
هەروەها پرسی چیای شنگال بابەتێکی گرنگە بۆ ناوەندی ڕۆژهەڵاتی ناوین، بەتایبەت بۆ ئیسرائیل، چونکە لە کۆنەوە حکوومەتی عێراق مووشەکی بەرەو ئیسرائیل دەهاویشتن و ناوچەیەکی بەرز و ستراتیژییە، ئەوەی کۆنترۆڵی چیای شنگال بکات، دەتوانێت لە مەوادایەکی دوورەوە کۆنترۆڵی سووریا و عێراق بکات و ئیسرائیلیش هەست بەو مەترسییە دەکات، چونکە حەشد لە دەستی ئیرانییەکاندایە، ئێستا دەستبەسەرداگرتنی شنگال مەترسییە بۆ سەر ئاسایشی ئیسرائیل و تەواوی وڵاتانی ناوچەکە، تەنانەت تورکیاش
بە پێی توێژینەوە زەوییە ناسەکان ، چیای شنگال تا باكووری شارەدێی سنوونێ كۆگەی گەورەی نەوت و گازی سروشتین، ساڵی 1977 ڕژێمی بەعسی ڕووخاو كۆمپانیایەكی بولگاری ڕاسپارد بۆ گەڕان و پشكنین بەدوای سەرچاوە سروشتییەكان لەو ناوچەیەدا، ئەوان توانییان دەیان كێڵگەی نەوتی لەو ناوچەیە بدۆزنەوە، لە نێوان ناوچەی بارێ و باكوری سنوونێ تا دەگاتە كۆمەڵگەی خانەسۆر، زۆر لەو ناوچە نەوتییانەی دۆزرانەوە، هەڵكەنران و دواتریش بۆ كاتی پێویست داخران و هیچ نەوتێكیان لێ بەرهەم نەهێنرا، جگەلەوەیش چیای شنگال لە باكووری كۆمەڵگەی سیباشێخدرێ جۆرە بەردێكی لێیە كە دەتوانرێ لە پرۆسەیەكی پیشەسازیدا بە ئاسانی قیری لێ بەرهەم بهێنرێت. ئێران بۆ دوو هۆكار شنگالی بەلاوە ستراتیژی و پێویستە، یەكێكیان بۆ گەیشتن بە سووریا و لوبنان و دەریای ناوەڕاستە كە پڕۆژەی هیلالی شیعی پێ دەڵێ، ئەوەی تریشیان بۆ دەست بەسەرداگرتنی ئەو چیا ستراتیژییە لە ڕووی سەربازی و جیۆپۆلەتیكەوە،
بۆچی چاویان لە داگیرکردنی چیایی قەرەچووغە ؟
ئەگەر هەڵوەستەیەک لە سەر پێگەی جوگرافیی و ستراتیژی و گرنگی چیایی قەرەچووغ و زنجیرە چیاکانی و بەرزترین لوتكەی دەگاتە 874.7 مەتر لە ئاستی رووی دەریا، لە لای باشووری رۆژئاوای ئەو زنجیرەیە گردەكانی زورگەزراو كەندێناوە لە هەولێر جیا دەكاتەوە ،لە لای رۆژهەڵات سنووری دەشتی هەولێر بریتییە لە شێ،ی بەستۆڕە و چیای دێدەوان كە بەرزاییەكەی 1245 مەترە لە لای باكوریش هەریەك لە چیاكانی سەفین هەیە كە سنووری دەشتەكەی 758 كیلۆمەترە و پانیەكەی 35 کیلۆمەترە.بەدرێژایی مێژوو خەباتی گەلی کورد بۆ رزگاری خاک و نیشتیمانی ڕژێمە یەک لە دوای یەکانی عێراق هەمیشە چاویان لە سەر داگیرکاری و زیانگەیاند بە کورد وکوردستان بووە ، بەتایبەت لەو شوێنە هەستیارەکان و هەمیشە زیانی گەورەیان بە خەڵکی ناوچەکە و پێشمەرگە گەیاندووە ، بەتایبەت ئەم چەند ساڵەی دوایی دوای رووخاکی ڕژێمی بەعسیش هەندێک لایەنی فاشیزمی و میلیشایی ئەوانەی کە چاویان بە ئازادی و سەربەستی گەلی کورد هەڵنایەت هەر جارەو بە پاساو سیناریۆیەک هەوڵی داگیرکاری و قڕکردنی گەلی کوردیان ، ئەو هێرشە یەک لەدواییەکە دواییانەی داعش لە 2014 تا 2022 هەر لەکوڵەجۆوە تا بناری قەرەچووغ و گوندی خدرجیجەەی بناریقەرەچووغ لێکەوتە ودەرهاویشتەی 16ی ئۆکتۆبەری ساڵی 2017 یە ، وسێی ودووشی ناوێ ناوچەکە وەک چۆن بەدرێژایی مێژوولەبەردەم هێڕش و تەعریب دابووە،هەروەها هێرشی ئەم چەند رۆژی 22ی 10ی 2023 میلیشاکانی حەشد وسوپای عێراق بۆ سەنگەرەکانی هێزی پێشمەرگەی کوردستان ئاماژەیەکی روونە بۆ مەرامی دوژمنان و چاوچنۆکیان بۆ درێژەپێدان بۆ داگیرکاری بەتایبەت کە ناوچەی قەرەچووغ کە لە رووی پێگەی جیۆسیاسی و جیۆئابووری خاوەن پێگەیەکی ستراتیژییە و بە کۆنتڕۆڵکردنی مەترسی گەورە دەکەوێتە سەر هەولێری پایتەخی هەرێمی کوردستان، بۆیە گرنگە ئاماژە بە چەند پرسێکی گرنگ وستراتیژی قەرچووغ بکەین :
یەکەم : لەرووی ئابوورییەوە ، مەخموور و چیایی قەرەچووغ خاوەنی چەندین کانزانی سەر زەوی و ژێر زەووی و بەرهەمی کشتووکاڵین وەک : گەنم وجۆ و ئینجا چیمەنتۆ و کبریت و گەچ و نەوت و غاز ، کە هەموو ئەمانە بە پێگەیەکی بەهێز وگرانبەهای هەرێمی کوردستان لە ناوچەکە و بەهێزی ئابوورییەکەی هەژمار دەکرێت .
دووەم : بەدرێژایی مێژووی دوێنی وئێستا ئەو ناوچەیە بە تایبەت ئەو زنجیرە چیاییە لە رووی ستراتیژی و سەربازییەوە باخ و گرنگی زۆری هەبووە و هەیە ، چونکە زۆر بە ئاسانی دەروانێت سەر هەموو هەولێر و ناوچەکە و هەر ئەوەش بووە کە چ داگیرکەران و چ داعش و ئێستای میلیشاکانی حەشد خەونی داگیرکردن و دەستبەسەرداگرتنی دەبینن و چونکە بەداگیرکردنی مەترسیی دەكەوێتە سەر هەموو كوردستان.

سێیەم : ئەو ناوچەیە لە لایەن هەر جۆرە گروپی میلیشایی و سوپایەکەوە ، مەترسی گەورە لە سەر هەرێمی کوردستان و پایتەختەکەی دروست دەبێت ، زۆرگرنگە گەلی کورد و هێزی پێشمەرگەی کوردستان و گشت هێزولایەنە سیاسییەکانی کوردستان و هەرەشە و پەڵاماردانە کانی دوژمنان ونەیارانی کورد بە ڕژدی وەربگرن بەتایبەت مەرامی فاشیزمەکانی بەغدا بەرامبەر بە گەل و هەرێمی کوردستان و پێگە سیاسی وئابووری و ستراتیژییەکەی و چاچنۆکییە بەردەوامەکانیان
.
چوارەم : بۆیە زۆر گرنگە هەرێمی کوردستان بەقوڵی و بەو روانگە ستراتیژییەوە، لە گرنگی شەنگال و قەرەچوغ کە دەکەونە ناو خاکی کوردستان، بروانین و هەمووان بە بێ جیاوازی یەک ئاراستەو یەک ستراتیژ و یەک ئامانجیان بۆ ئەو ناوچانە هەبێت ، چونكە دوژمنان كوردو وكوردستانیان كردۆتە ئامانج.

هەموو ئەمانە ئاماژەن بەوەی کە زێهنیەتی داگیرکاری و خۆسەپاندن و چەوساندنەوە لە نێو مێشکی دیکتاتۆری و فاشیزمەکان و شۆڤێنییەکان دڕێژەی هەیە و گەلی کورد بە تەبایی ویەکریزی دەتوانێت بەرگریی لە دەستکەوتەکانی بکات و خاک و نیشتیمانەکەشی لە پیلانگێری و خەونی دوژمنان بپارێزێت .