▪  کارل ڤۆن کلۆزڤیتز و سیاسەت د تیورا شەڕیدا. (سەرباز، خەلک، حکومەت) وەک توخمێن دروستبوونا شەڕی

نڤیسەر/ سالار محەمەد فەتاح

جەنەرال و بیرمەندێ سەربازی، د چەرخێ دەرکەڤتنا پێشەسازی و شورەشا هزری یا ڕۆژئاڤا دا ژیایە. کلۆزڤیتز کەسەکێ پروسی (ئەلمانی) بوویە. تیورێن کلۆزڤیتز یێن شەڕی وەک تیورێن مێژووی دهێنەدانان ل دور پێشکەڤتنا ستراتیجیەتێن سەربازی، و هێزا وان ستراتیجیەتان تا نوکە ژی دناڤا شلوڤەکاریا جەنگیدا دهێتە پراکتیکرن. کو هەمی لایەنێن شەری بخۆ ڤە دگریت. دناڤبەرا تیورا (جەنگی و سیاسەت)، کلۆزڤیتز هزر دکر کو جەنگ درێژەپێدەرا ململانا سیاسی یە، چونکی کردارێن جەنگی دڤێت د خزمەتا حەز و ئارازویا سیاسەتمەنداران بیت. واتە جەنگ ل دویڤ وان ئاراستەیان دومدکت یێن کو سیاسەتمەندار ژ بۆ پاراستن و هێزکرنا پێگەهێ خۆ یێ سیاسی دبینن. د پەرتووکا “On War” بەحس ل وان تیورێن خۆ دکەت یين کۆ گرنگییا ستراتیجیەتێن جەنگی ددەنە دیارکرن. د تیورا کلۆزڤیتز دا، باس ل سروشتێ ئالوزیێن شەڕی دهێتەکرن، ژ وانا فاکتەرێن نە هاتینە پيشبینیکرن و داینامیکێ شەڕی، و فوکسێ ل سەر پیوستییا گونجاندنا نەرمیێ د ستراتیجیەتێن سەربازی دا دکەت. هەروەسان د تیورا خۆ دا باس ل چارەسەرکرنا شەری دکەت ب شێوەیەکێ دبلوماسیانە، و گرنگییا دانانا سنورەکێ بۆ هێزێن سەربازی. تیورێن کلۆزڤیتز بوونە هوکارێن هزرکرنێن سەربازی یێن دیر و درێژ ژبەر وێ چەندێ تا نوکە ژی بیرۆکێن ئەوێ تیورێ دهێنە پراکتیککرن، و بەردەوام شلوڤەکاریا ڤی جەمکی ب وان تیورا دهێتە ئەنجامدان.

ئێک ژ چەمکێن سەرەکی یين تیورا کلۆزڤیتز:
شەر درێژەپێدەرا پروسا سیاسەتێ یە.
کو د دیتنا وی دا ئارمانجێن سیاسی دڤێت ل دیڤ ڕێنمایێن کردارا سەربازی بن، و ئەو کردارا سەربازی شەڕە، و ئەو شەڕە ژی وەک ئامرازێ گەهشتنێ یە ب وێ ئارمانجێ. نمونە ئەگەر تەماشەی شەڕێ جیهانی یێ دووێ بکەین کو ژ دەرئەنجامێ هندەک ئارمانجێن سیاسی یێن زلهێزێن جیهانێ بۆ شکەستنا ئەلمانیا نازی ب سەرکردایەتیا (ئەدولف هیتلەری) بۆ ئارمانجەک ژ بۆ سیاسیان، و پاش ئەوان سیاسیان شەڕ کرە ئامرازێ گەهشتنا ئارمانجێ کو ژناڤبرنا ئەلمانیا-نازی بوو. و هندەک سیاسیێن دی د شەڕێ دووێ یێ جیهانێ دا ئارمانجا بەرفرەهخۆازیا جوگرافی ژ بۆ خو دانان، و ئەڤە بۆ دەرئەنجامێ کارئینانا شەڕی وەک ئامرازێ گەهشتنا ئارمانجێ کو ئەو ژی بەرفرەهخۆازی بوو.
ب ڤێ چەندێ ئەگەر تەماشەی تیورا کلۆزڤیتز، د هەردوو خالێن دەربازبووی دا هاتیە ب کارئینان، ئێک ژ ئارمانجا ژناڤبرنا زلهێزەکا جیهانی بوو کو شەڕ تێدا کرە ئامرازێ گەهشتن ب وێ ئارمانجێ. د خالا دووێ دا کو هندەک وەڵاتێن ئارمانجا بەفرەهخۆازیێ هەی شەڕ کرە ئامرازێ گەهشتنا بەفرەهخۆازییا جوگرافی. واتە هەردوو هەوڵێن هاتینە داین ئارمانجێن سیاسی پشت ڕا هەبوون. ب ڤێ چەندێ، دشێن بێژین! د دیتنا کلۆزڤیتز، شەڕ کارلێکەکا ئالوز و تێکشێلای یە دناڤبەرا وان ئەکتەرێن سەرەکی یێن دبنە فاکتەرێ دروستبوونا شەڕی.
د تیورا کلۆزڤیتز هاتیە کو شەڕ د بنەرەت دا نە هاتیە پێشبینیکرن، و یا کەڤتیە ژێر کومەلەکا هوکاران دا، ئەو ژی کو سەرنج ل سەر ڕێک و پێکییا ئەفسەران کری یە، کو د نەرم و نیان بن د دانا بریاراندا و دڤێت د ڕێبازێن خۆ دا بگونجن. بەلێ ڤێرە ئەم دشێن ڕەخنەنە بکەین، چونکی بەردەوام شەڕ ژ دەرئەنجامێ ململانا (سیاسی، کومەلایەتی، ئاینی…هتد) دروست دبیت، واتە شەر ل دەمێ تێکچوونا پەیوەندیێن دبلوماسی دا بەرەڤ قوناغا دەستپێکرنێ ڤە دچیت بەلێ ب شێوازێ ململانێ، واتە دهێتە پێشبینیکرن.
د تیورا کلۆزڤیتز ددیتنەکا وی یا دی دا، سێ توخمێن سەرەکی وەک ناڤکا سروشتێ شەڕی ل پێنوس ددەت، ئەو ژی (حکومەت، سەرباز، خەلک)، کو هەرسێ دبنە دینامیکا توخمێن دروستکرنا شەڕی، و کارێگەریێ ل سەر دەرئەنجامێ ململانێ دروست دکەت. شەڕێ ناڤخۆ یێ وەڵاتێ ئەمریکا (١٨٦١ تا ١٨٦٥) نمونەیە ل سەر. هەروەسا کلاوزێڤیتز ڕۆڵێ ستراتیجیەتێن شەڕی کر، و فوکس ل سەر گرنگییا هەڤ تەریبکرنا ستراتیژیێن سەربازی دگەل ئارمانجێن سیاسی دانات. نمونە ئەگەر دەستهەلاتەکێ هەستا بەرفرەهخۆازیێ هەبوو، و لڤاندنا سەربازی، دڤێت دیتنا وێ کارڤەدانا خۆ یا هەڤتەریبا سیاسی هەبیت، و هەولا لاوازکرنا دوژمنی بهێتە دان. تیورا جەنگی کلۆزڤیتز کارێگەرییا درێژ ل سەر ستراتیجیێن سەربازی دروست دکەت. و تا نوکە پسپورێن جیهانێ د شلوڤەکارییا تیورێن کلۆزڤیتز ب دووماهی نە هاتینە.