رۆژا ئالایێ کوردستانێ

• سالح زاهێر محەمەد

ئالا وەک رەمز و هێما و نیشان و پێناس بۆ هەر دەولەت و نەتەوە و میللەت و حزب و کۆمەل و رێکخراوەکێ ل دەستپێکا دیرۆکێ و هەتا نها ئالای گرنگییا خو پاراستییە وەک نیشانەک بۆ دەسەلاتەکا دیارکری و هێمایەک بۆ دەولەتێ یان هەر گروپەکا خودان ئالا و تایبەتمەندی . ئالا دەربرینێ ژ هزر و بیروباوەر و دیرۆک و خەبات و شوونوار و جۆگرافیا پێکهاتێن جودایێن وەلاتی دکەت و ئەو پارچەیا قوماشی چەندین رامانان ددەت.
گەلێ کورد ب درێژاهیا دیرۆکێ دا چەندین بزاڤ و شۆرەش و راپەرین کرینە و میرگەهـ و دەسەلاتێن تایبەت ب خوە ژی هەبووینە د بەرێ زاینیێ دا و هەتا سەدێن ناڤین و نها ژی کورد و خەبات بەردەوام بوینە ، ژوانا میرگەهـ و دەولەتێن کوردی (…شەدادی و حەسنەوی و هەزبانی و عەنازی و لوری و مەروانی و ئەیوبی و بادینان و هەکاری و بەدلیس و سوران و بوتان وبابان ….هتد) ئەڤ کیانێن کوردی خودانێن دەسەلاتەک بەرفرەهـ و ئالا و پارە و سنورێن تایبەت بخو بوینە و ژ دەسەلاتێن دەردور د هاتنە جوداکرن .
بو نموونە ئالایێ میرگەها سوران (رەش و سپی )بویە ، لاکێشە بویە رەش ل سەری و سپی ل بنی ، و ئالایێ مەملەکەتا کوردستان یا کو شێخ محمودێ حەفید ل سلێمانیێ راگەهاندی لسالا ١٩١٩ز (کەس و سور و سپی ) بویە ئەردێ وێ کەسک و بازنەکا سور هەیڤەکا سپی د ناڤ دا بویە.

ئەڤ ئالایێ نها ل کوردستانێ و دیرۆکا وێ؟

ل دویڤ ژێدەرێن دیرۆکی و گۆتنا میرێن بنەمالا بەدرخانیان و زنار سلۆپی و مووسی عنتەر و رەوشەن بەدرخان و دیروکنڤیسێن کورد ئەڤ ئالایە بۆ سەردەمێ کۆمەلەکا کوردی ڤەدگەریت و پێشنیارا ئەمین عالی بەدرخان و دروستکرن ژی ژلای (زین العابدین) ی بویە ل باژێرێ ئیتەنبو، ئەڤ کومەلەیە ل سالا ١٩٢٠ ل ئیستەنبول هاتبوو ئاڤاکرن بناڤێ (کۆمەلا تەشکیلاتی ئیجتیماعی کوردستان = کومەلا رێکخستنا جڤاکی یا کوردستانی) ئەڤ ئالایە ب رەنگێن ( سور ل سەری و سپی ب رۆژا ۲۱ تیرۆژک ل نیڤەکێ و کەسک ژی ل بنی) بوویە.. ئەڤ ئالایە بەردەوام هاتییە بلندکرن هەتا گەهشتیە پارچەیێن دیتر یێن کوردستانێ ب رێکا خەباتکەرێن کورد ڤە.
٭ ئالایێ هاتیە بلندکرن ل شورەشا شێخ سەعیدێ پیران ل سالا (١٩٢٥) پێک دهات ژ کەسکی و دناڤ دا روژەکا زەر هەبویە.
٭ ل دویڤ ژێدەرێن دیرۆکی موستەفا پاشا یامولکی بۆ ئێکەمین جار ئەڤ ئالایێ نها ل هەرێمێ دئێتە بلندکرن ئینایە باشوورێ کوردستانێ.
٭ ئەڤ ئالایە ل سالا ۱۹۲۷زاینی ژ ئالیێ کۆمەلا ( خۆیبوون) ڤە هاتیە ناسکرن و شۆرەشا ئاگریداخ ل سالا (۱۹۲۷ – ١٩٣٠) ب سەرکرداتیا ئێحسان نوری پاشای ڤە هەمان ئەڤ ئالایە هاتیە بلندکرن ب زێدەکرنا روژەکێ لسەر چیایێ ئاگری د ئالای دا.
٭ ل سالا ۱۹۳۲ ئەڤ ئالایە ل عامودێ ل رۆژئاڤایێ کوردستانێ ل سەر دەستێ (کۆمەلا جوانێن کورد) ڤە هاتییە بلندکرن ناسکرن و بلندکرن .
٭ هەروەسا ل هژمار (۱۱) یا گۆڤارا هاوار کو ژ دیمەشقێ دەردکەفت ئەڤ ئالایە ل سالا ۱۹۳۲ ل سەر بەرگێ گۆڤارێ بەلاڤکرییە.. چەندین هۆزان و ستران ژی پێ هاتینە گوتن.

رۆژا بلندکرنا ئالایێ کوردستانێ؟
کومەلا ژیانەوەی کوردستان (ژێ – کاف) ل سالا ١٩٤٢ز پشتی هاتیە راگەهاندن ل باژێرێ مهاباد ل روژهەلاتێ کوردستانێ هەمان ئالایێ سالا ١٩٢٠ هاتیە بلندکرن.

ئالا و کۆمارا کوردستان ل مهاباد:
ل رۆژا (۲۲- ۱-۱۹٤٦) کۆمارا کوردستان ل مهاباد ب سەرۆکاتیا قازی محمدی هاتە راگەهاندن و ئەڤ ئالایە ل گەل گۆهەرینێن بچیک ژ زێدەکرنا (دو گولە گەنمان و چیا و سەرێ پێنوسی).

ل ۱۷ ـ ۱۲ ـ ۱۹٤٦ پشتی یازدە هەیڤان ژ حوکمێ کۆمارا کوردستان ل مهاباد و سالەک ل سەر بلندکرنا ئالایێ کوردستانێ، هیرشەک هاتە سەر کۆمارا کوردستان ژ ئالیێ رژێما محمد رەزا شاهێ ئیرانێ و پشتەڤانیا ئیقلیمی و نێڤدەولەتێ و ڤەکێشانا رووسیا ل دەڤەرێ. ئالایێ کوردستان ل کۆمارێ هاتە ئینانە خار.

ل سالا ۱۹۵۷ ل (کۆنگرەیێ نەهێلانا داگیرکەریێ ) ل ئەسینا پایتەختێ یوونانێ رەوشەن بەدرخان ب نوونەراتییا کوردان پشکدار بوو هەر هەمان ئالا بلندکر بوو.

موسی عنتەر دبێژیت: مە رێکخستنەک نهێنی ئاڤاکر ل سالا ۱۹۵۷ و مە ئەندامێن رێکخستنا سیاسی نهێنی نەتەوەی دەستێ خوە دانا سەر وی ئالای کو ل سالا ۱۹۲٠ هاتیە دروستکرن سویندخار.
کوردێن دەرڤە ژی هەر هەمان ئالا بلندکریە بو پتر پێنجی سالانە ل ئەوروپا و ئەمریکا و گورەپانێن جودایێن جیهانی دا.

ئالایێ کوردستانێ د هەرێما کوردستانێ:

پشتی سەرهلدانا سالا ۱۹۹۱ ل باشوورێ کوردستانێ و ئاڤاکرنا حکومەت و پەرلەمانێ کوردستانێ ل سالا ۱۹۹۲ زاینی هەر هەمان ئالا هاتیە بلندکرن ..هەتا ل (۱۱- ۱۱-۱۹۹۹) بریارا (٢٦) یا تایبەت ب یاسایا ئالایێ هەرێما کوردستانێ دەرکەفتی و ب رەسمی و ل دویڤ یاسایێ ئالایێ نها هەی کەسک و سور و سپی و ۲۱ تیرۆژ ژی نیشانا نەوروزێ تێدا هەنە هاتە باوەر پێکرن.
پشتی دەهـ سالان ژ ناساندانا ڤی ئالای ل پەرلەمانێ کوردستانێ ل سالا( ۲٠٠۹ ــــ رۆژا ۱۷ ـ ۱۲) وەک رۆژا ئالایێ کوردستانێ دیارکر ل هەرێما کردستانێ دیف یاسایەک تایبەت و هەر سال ل سەر ئاستێن بلند رێز ل ئالای دئێتە گرتن ل هەمی سازیێن حکومی تایبەت ل قوتابخانە و زانکۆ و پەیمانگەهـ ب مەراسیم و رێزگرتن و و ستران و هوزان ئەڤ ڕوژە تێتە ساخکرن.
ل داویێ دیار دبیت د دیروکێ دا کیان و شورەش و بزاڤێن کوردی خوەدیێ ئالایێن تایبەت ب خو بوینە و ئەڤ ئالایێن هاتینە بلندکرن ژلایێ وان ڤە هەلگرێن هێمایێن نەتەوایەتی و ئاینی و کلتوریێن تایبەت ب کوردان بوینە و ئەڤ ئالایێ نها ژی (١٠١) سالە هاتیە بلندکرن و دنها ژی دا جیهان کوردان پێ دناسیت و دەهان هزار گەنجا خوە گوری کوردستانێ کریە بو بلند ڕاگرتنا ئالای .
هەروەسا گرنگە ساخکرنا ڤێ روژێ ببیتە هەڤێنێ ئێکگرتن و برایەتی و یەکسانی و چاکسازی و ئاڤەدانی و ئێکرێزی . کار بێتەکرن کو ئەو خوینا دەهان سالە بو بلند راگرتنا ئالایێ کوردستانێ د ئێتە رێشتن ب هەر وەیی نەچیت و ئیدی کورد ب ئارمانجا وان خەباتکاران بگەهن کو قوربانی دای د هەر چار پارچێن کوردستانێ و ل دەستێ داگیرکەریێ دەرباز بین

• نڤیسەرێ هێژا ئەو ناڤێ تە لخارێ هاتیە نڤیسین دکاری هەموو بابەتێن خۆ ببینی … دگەل رێز