ئەرێ تو دزانی ئەم کورد خودان کۆمارەکین ل روسیا ؟

سالح ئەرتیسی

ناڤێ کۆمارێ ” باشکۆرتۆستانە”، کۆمارەکا ئۆتۆنۆمییە لە رووسیا فیدرالی، د کەڤیتە هەرێما ئۆراڵ، پایتەختێ وێ باژێرێ (ئوفا)یه.

ب گەلێن “بەشکیر” دھێتە ناڤکرن لێ ئەڤ ناڤە یێ نوویە، ھەر چەندە ناڤێ ڤێ کومارێ د مێژویێ دا گەلەک جارا ھاتیە گھورین.
بو جارا ئێکێ د سالا ١٩١٧ ێ دا، چەند روژا پشتی شورەشا (ئوکتوبەرێ) ب ناڤێ دەڤەرا ” ئۆتۆنۆمی نەتەوەیی باشکوردستان” ھاتە راگەھاندن.

ئەڤە وێ چەندێ د گەھینیت کو ناڤێ وێ ( باشکوردستانە) نەک ( باشکورتستان)، ھەر چەندە تورکیا ڤێ کومارا ئوتونومی ب کومارا خوە دزانیت، ئەو د ڤیکیپەدیا خوەدا ئاماژە دەتە ھندێ کو ل سەر دەمێ مەنگولیا تایبەت ژی د دەمێ جەنگیزخان دا د دەمێ گەلەک جوگرافیا جیھانێ ئێخستە ژێر کونترولا خوە ئەڤ وەلاتە دامەزراندیە و خوە ب نەڤیێن وان و خودانێن وارسێ وان دبینن، لەورا ژی لژێر ھەمی فشارێن تورکیا ب تنێ شیایە ئێک پیت ژناڤێ ڤێ کومارێ ب گھورن و کوردستان بکەنە کورتستان، ئەڤە ب خوە وێ جەندێ دیار دکەت کو تورکیا گەلەک کار ل سەر ناڤێ ڤێ کومارێ کریە لێ شیانێن گھورنا ناڤێ کوردستانێ نەبوینە.
و ل دیف ڤەکولینا من کری ئەڤ مللەتە ب شەر بوون دگەل مەنگولیا و چ جارەکێ ملکەچی حکمێ مەنگولیا نەبووینە . د ھەمان دەم دا ھندەک ژێدەرا ئاماژە دایە ھندێ کو ژ ئاسیا ناڤەراست چوینە و ھندەک دبێژن ژ روژ ھەلاتێ ئاریانامێ.

ئایا باشکوردستان و کوردستانا سور ئێکن ؟
ئەوا ل ئازەربایجانێ ناوچەیەک و ھندەک دبێژن قەزایەک بوو ب ناڤێ کوردستان و پایتەختێ وێ (لاچین) بوو و ل سالانێن 1923 – 1929 د ئارایێ دا ھەبوو. ل سالا 1929 لە ژێر پەردەیێ گۆڕانکاریا و د ڕێکخستنا نوی یا سیستەمێ کارگێڕی دا ژبن بر.
هەرێما کوردستانا ئازربایجانێ گەلەک جارا د سەرچاوەیان دا ب کوردستانی سور دھێتە بناڤ کرن.
بەلێ ئەڤە ل کەفکاز (قەوقاز) بوو، و باشکوردستان‌ ل هەرێما ئۆڕالە.

دەڤەرێن ھەرێما کوردستانا سور دەڤەرێن نەگورنل سالا ١٩٨٨ تا سالا ١٩٩٤ ئەرمەن و ئازەریا شەربوو ل سەر ڤێ ھەرێمێ تانوکە ژی کێشا وێ ھەلاویستی مایەڤە، نوکە قەرەباخ ل ژێر دەست ھەلاتا ئەرمەنا نە ھەر چەندە د کەڤیتە د ئاخا ئازەربایجانێ دا.لێ ھەر کەس بەحسی کوردان ناکەت، ھەر وەکی چ جارا ھەر نەبووی.

ل ٢٠/٣/١٩١٩ ێ د ئەنجامێ رێکەفتنەکێ دا د ناڤبەرا ( دەستھەلاتێن سوڤیەتێ و حکومەتا خوجھی یا بەشکیریا) ناڤێ باشکوردستان کرە “کۆمارا ئۆتۆنۆمی سۆڤیەتی سۆسیالیستی بەشکیریا”.
بەشکیریا دھێتە ھژمارتن ئێکەمین دەڤەرا جوگرافییا ئوتونومی د ناف روسیا فیدرالی دا.

ل ١١ ئوکتوبەرا ١٩٩٠ ناڤێ ڤێ کومارا ئوتونومی گھوری بوو ” کومارا سوسیالیستی یا باشکورتوستان”
ل 22 شوباتا 1992 ب “کۆمارا باشکۆرتۆستان” ھاتە ب ناڤکرن

ژامارا ئاکنجیا تاکو سالا ٢٠١٦ ێ دبوونە ٤٠٧١١٨١ چار ملیون و حەفتی و ئێک ھزار و سەد و ھەشتێ و ئێک کەس، کو دبێژن نوکە پتری ٦ ملیونانن
زمانێ فەرمی زمانێ ( بەشکیری و روسیە)
پانیا جوگرافی 142،947 کم. زمانی ڕەسمی بەشکیری و ڕووسییە.
ئالا و ئارم و مارشا خوە یا نەتەوی ھەیە

ناڤێ ڤێ کومارێ د ژێدەرێن مێژوی یێن کەڤن دا کو ب عەرەبی و فاسی نە، وەک ناڤێ
(باشکۆرتۆستان ب باشگورد، باشگیردیا، باسکاردیا، باشگیرد) و ھندەک ناڤێن دی ھاتیە.
دیسان ھندەک گەریدە و نڤیسەرێن ئەوروپی ژی بەحسی باشکوردستان د نڤیسین و پەرتوکێن خودا کریە.

د سەدێن (شازدێ و ھەڤدێ) دا بویە بەشەک ژ رەسیا.

ئاکنجیێن ڤێ کومارا ئۆتۆنۆمی ژڤان گەلان پێکھاتینە: ڕووس 36،1%، بەشکیر 29،5%، تەتار 25،4%، چوڤاش 2،7%، ماریتس 2،6% و ئۆکراینی 1% و 2،7% ئاکنجیێن دیتر کو سەر ب نەتەوەیێن جیاوازن.

ل باشکوردستانێ، زێدەتر ژ ١٢٠ نوێنەرێن نەتەوەیێن جودا جودا دژین، خودان سروشتەکێ جوان و گەلەک دل ڤەکەرە، خودان پیشەزیەکا ھەرە باشە

ژلایێ ئاینی ڤە :
٦٧٪‏ خەلکێ وێ مسلمانێن سننە مەزھەبن،٢٢٪‏ کریستیانن ( ئەرتەدوکس) ، زێدەتر ژھزار مزگەفتا و ٢٠٠ کنیسا لێ ھەنە،

ژلایێ زمانی ڤە:
زمانێ بەشکیری سەر ب گروپێ زمانێ تورکێن ئورالێ یە و ژ ٣ ێ دیالێکتێن سەرەکی پێک ھاتیە: دیالێکتا روژ ھەلاتی، باکورێ روژ ئاڤای، و باشوری

زمانێ بەشکیری د سالا ١٩٢٠ ھاوشێوێ زمانێ روسی یێ دەولەتێ بوو.

ب مخابنی ڤە د ناف ڤێ کومارێدا ھەر چ بەحسی کوردا ناھێتە کرن ھەر چەندە ئەوێن د مێژویا ئێکەتیا سوڤیەتا جاران دا د شارەزا د زانن ئەو کوردێن ل ( ئەرمەنیستان و گورجیستان و ئازەربایجان و کاساخیستان و تورکەمەنیستانێ) پشتی ھەلوەشاندنا ئێکەتیا سوڤیەت ژمارەیەکا زورا گوردێن ڤان وەلاتان قەستا ڤێ کومارێ و روسیا و ئوکراینا کریە.
Salih Ertîsî
ژێدەر:
١- کوردیپێدیا، ڤەکولینا دکتور ( جەبار قادر)
‏٢- ‫Başkürdistan‬
‎‫(جمهورية باشكورتوستان)‬
‫کو پتری ٣٩ ژێدەران بکار ئیناینە‬
‏‫٣- ‬^ Başkurt Ansiklopedisi’nde ““Salavat Yulaev” filmi” Başkurtça
٤- ویکیپیدیا ب تورکی

• دکاری هەموو بابەتێن خۆ ببینی …..