ستراتیژی كوردستانی بەهێز لە نێو هەڵكردنی ڕەشەبای ناوچەكە و جیهاندا ..

رێبوار حەمەلاو شوانی

كوردستان وەك جوگرافیا كەوتۆتە ناوچەیەكی پر كێشە وئاڵۆزی و هەر چەند ساڵ جارێك وەك گەردەلوول و ڕەشەبایەك هەڵدەكات ، بەڵام بەدرێژایی مێژوو ، ئەو گۆرانكاری وپێشهاتانە زۆرجاران زیانی گەورەیان بە دۆزی كورد وەك نەتەوەیەكی ڕەسەن خاك داگیركەراو و خەباتگێر گەیاندووە بەڵام بە ئیرادەی پۆڵایینەوە رووبەڕووی مەترسییەكان وپیلانەكان بوونەتەوە . گەلی كورد و سەركردایەتییەكەی وەك داربەروو و چییایەكی پۆڵایین بەرامبەر هەموو ئەو هەڕەشە و مەترسییانە خۆراگرانە داكۆكیان لە مافەكانیان كردووە و بەرگری لێدەكەن.بۆ ئەم بەشەی كوردستان كە بە باشووری كوردستان ناسراوە ، گەلی كورد ، لە پێناوی گەیشتن بەمافە ڕەواكانی ، لە نێویاندا بەرجەستەكردنی دیموكراتی ،دەستەبەركردنی یٔازادیەكان ، سەروەری یاسا ، مافی ھاڵاتیبوون، مافی مروڤ و تاد ، ساڵانێكە خەبات و بەرخوردانی بۆ دەكات، ساڵانێكە دژی داگیركەران تێكۆشاوە لەپێناو ڕزگار بوون لە داگیركەران و سەربەخۆیی.
لەدوای ڕاپەڕینی گەلی كورستان دژی ڕژێمی بەعس لە یٔازاری 1991 و دواتریش كۆڕەوی ملیونی خەڵكی كوردستان بۆ سەر سنوورو ڕەتكردنەوەی مانەوە لە ژێر دەسەڵاتی بەعس دا،یٔەوەبوو لەیٔاكامدا یٔەنجومەنی یٔاسایشی سەربەنەتەوەیەكگرتوەكان بریاری 688نەتەوەیەكگرتووەكان لە 1991/4/5 دەركرد ،یٔەمەش بەمەبەستی پاراستنی خەڵكی كوردستان لە دڕەندەیی ڕ ژێمی بەعس ، كەخۆی لەخۆیدا بووە ھوكاری یەكەمی دامەزراندنی قەوارەی سیاسی لە ھەرێمی كوردستان كە ھەڵبژاردنی پەرلەمان و دروستبوونی یەكەم كابینەی حكومەتی كوردستانی بەدواداهات.
لە دوای 2003، دەسەڵاتی ئەمریكی لە عێراق و هێزە عێراقییەكان، ڕێك كەوتن كە بەپێی دەستوور مافی كوردستان بگێڕنەوە. لە ماددەی 58ی یاسای بەڕێوبردنی دەوڵەت، بنەمای چارەسەكردنی ئەو ناوچانە دانران، بەڵام سەری نەگرت. لەسەر هەمان بنەما، بەپێی ماددەی 140ی دەستووری عێراقی، ئەو ناوچانە بە “ناوچە جێناكۆكەكان” ناسێندران و، ڕێكاری چارەسەكردنیان بۆ دانرا. لایەنە سیاسییەكانی عێراق، هەوڵێكی زۆریان داوە بۆ ئەوەی ماددەی 140 جێبەجێ نەكرێت؛ تەنانەت لە نێوان خۆیاندا بەشانازییەوە باسی ئەوەیان دەكرد كە چۆن لە بەردەم جێبەجێكردنی ئەوە ماددە دەستوورییەدا، ڕێگر بوونە. تاوەكوو ئێستا ئەم ماددەیە جێبەجێ نەكراوە. ماوەیەكی زۆر لەناو ناوەندە كوردستانییەكاندا، بە “ناوچە دابڕێندراوەكان” ناوەزەد دەكران و، بەپێی فەرمانێكی فەرمیی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2013دا، زاراوەی “ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم” بۆ ئەو ناوچانە داڕێژرا، بەڵام لەبەر چەندین هۆكار، تاوەكوو ئێستا، بۆ ئاماژەدان بەو ناوچانە، چەندان زاراوە بەكار دەهێنرێت. ئەمە دوو ساڵە، جەنگی داعش بەرۆكی ئەو ناوچانەی گرتووە و، سەرجەم شار و شارۆچكەكانی ئەو ناوچانەی كوردستان تووشی سووتان و كاوڵبوون هاتن و، هەندێكێشیان ئەنفال كران.
لەدوای 2003 شەوە ڕووبەڕووی تیرۆر دەبێتەوە و، لەماوەی جەنگی داعشدا لەهەموو روویەكەوە زۆرترین زیانی پێگەیشت.عێراق لەو ساتەوەختەی دامەزراوە، هەمیشە سەرقاڵی دۆزینەوەی ڕیگەچارەیەكە بۆ ئەوەی ئەم ناوچەیە بەیەكجاری كۆنترۆڵ بكات؛ بۆیە لە ماوەی سەدەی ڕابردوودا، دەستی بە جێبەجێكردنی ئەم سیاسەتانەی لای خوارەوە كردووە:سیاسەتی جیاكاری لە دژی گەلی كورد، بەتایبەتی لەم ناوچەیە.سیاسەتی پەرتكردنی پەیوەندییەكان لە نێوان پێكهاتەكانی ئەم ناوچەیە.سیاسەتی دەركردن و ڕاگواستنی دانیشتووانی ڕەسەنی ئەم ناوچەیە.سیاسەتی تەعریب، واتە گۆڕینی ڕەگەزنامەی نەتەوایەتیی دانیشتووانی ئەم ناوچەیە بۆ سەر ناسنامەی عەرەبی.سیاسەتی دزین و لەبنهێنانی كانزاكانی ئەم ناوچەیە.سیاسەتی جینۆسایدكردن و ئەنفالكردن.سیاسەتی بەعەرەبكردن، واتە هێنانی عەرەب بۆ ئەم ناوچەیە و جێنشینكردنیان.سیاسەتی جەنگ و خوڵقاندنی نائارامیی بەردەوام لەم ناوچەیە.
سیاسەتی سڕینەوەی ئاسەواری شارستانی و كەلتووری ڕەسەنی ناوچەكە.لە رابردووشدا و لەكاتی نووسینەوەی دەستوور هەر سەركردایەتی سیاسی كورد بوو كە بەزۆری زۆردارەكی سیستمی فیدراڵییان بەسەر عێراقدا سەپاند ئەگینا وەكو ئەو ڕایدەگەیەنێت “زۆرینەی عەرەبی عێراق بە سوننە و شیعەوە، بە پێشكەوتوخواز و كۆنەپەرستیانەوە، لایەنگری عێراقێكی یەكگرتوو و تاكڕەویین.چونكە مێژووی چەندساڵەمان لەگەڵ عێراقی نوێ‌ سەڵماندی كە پابەندبوونی دەسەڵاتدارانی بەغدا بە دەستورەوە درۆیەكی یەكجار گەورەیە. گەلی كورد رووبەڕووی مۆدێلی دەوڵەتی شیعی شۆڤێنی بۆتەوە كە مۆدێلی سەپاندنی حوكمی زۆرینەیە بەسەر كەمینەدا. ئەو زۆرینەیەی كە تەنها وەكو زۆرینە و كەمینە لە دیموكراتی حاڵی بووە”.دەستور لەسەر دەستی خودی ئەو نوخبەیەی ئێستا دەسەڵاتداری عێراقن، كرایە كۆمەڵێك كاغەزی بێ نرخ.
ئەوەی ئێستا عێراق بەڕێوەدەبات دەستور نیە، مەرجەعی شیعییە، ئەوەی لە عێراق كاری پێ دەكرێت دیموكراسی نیە، بەڵكو حوكمی فەتوایە مەرجەعییەتە.. رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ئاشوبێكی گەورەدایە، كوردستان و عێراق چەقی ئاشوبەكەن. پێ دەچێت شەڕی دنیای سوننە و دنیای شیعە كە خۆی لە سعودیە و ئێراندا دەبینێتەوە، شەڕی ئایندەی نزیكی ناوچەكە بێت. ئەڵبەتە وەكو جەنگە كلاسیكییەكانی نێوان دوو دەوڵەت نا، بەڵكو لەڕێی كاراكتەرە لۆكاڵییەكانەوە، وەكو ئەوەی ساڵانێكە لە سوریا بەڕێوەدەچێت.لەگەڵ هەموو هەوڵەكانی لاوازكردنی پێگەی هەرێمی كوردستان ، بەڵام هەرێمی كوردستان بەهۆی بوونی سەركردایەتییەكی ژیرانە و گەلێكی دڵسۆز وخۆڕاگر لە نێو هەڵكردنی ڕەشەبای ناوچەكە وجیهاندا لەرووی ستراتیژییەوە هەر بەهێزی دەمێنێتەوە ..

• دکاری هەموو بابەتێن خۆ ببینی…