▪ ڕادەستكرنا نەفتێ ژ ئیدریس پاشایێ لیبیا هەتا ڕەحمەتی نەوشێروان مستەفای!

بەختیار زێباری

“خوەزی ل جهێ نەفتێ وە ئاڤ دیتبا.” ئەڤە گوتنا ئیدریس پاشایێ لیبیایە دەما كو ژلایێ چەند كۆمپانیایێن نەفتێ یێن ئەمریكی مزگینیا ڤەدیتنا نەفتێ ل لیبیا دایێ، وی دزانی نەفتا ل وەلاتێ وی هەی لێ نەدڤیا بكەڤیت ددەستێ ئەمریكا دا.
“هوون چ بكەن و ب چ ڕێ بیت نابیت هوون مەلەفێ نەفتا هەرێمێ ڕادەستی حكومەتا ئیراقێ بكەن” نەوشێروان مستەفا سالا 2007ێ دەمێ بۆ ئێكەم جار ئیراقا نوو داخازا ڕادەستكرنا مەلەفێ نەفتا هەرێمێ كری.
🔹بۆچی ئیراقێ داخازا مەلەفێ نەفتا هەرێمێ دكەت؟
ل سالا 2007ێ و لسەر دەمێ ( مام جەلال) سەرۆك كومارێ ئیراقێ و (نوری مالكی) سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ و بتنێ 3 سال بسەر ئازادكرنا ئیراقێ دەربازببوون مالكی داخاز لسەرۆكێ هەرێمێ كر كو وی دەمی(مەسعوود بارزانی)بوو، كو مەلەفێ نەفتێ ڕادەستی وان بكەن و هەموو كارێن گرێدایی نەفتێ دڤێت ب ڕێێا حكومەتا ئیراقێ بیت، وی دەمی بارزانی ئەو داخواز ڕەتكر و گەلەك دەنگڤەدان ل دویف خوە ئینان ئێك ژ سەركردەیێن سیاسی (نەوشێروان مستەفا) وی دەمی دگەل بۆچۆنا بارزانی بۆ و ب چ ڕەنگان دگەل ڕادەستكرنا نەفتێ نەبوو، بەرۆڤاژی دگووت نەفت تاكە كارتە ددەستێ حكومەتا هەرێمێ دا، ڕادەستكرنا وێ كارتێ ڕەنگە د پاشەرۆژێدا كاریگەریێن نەرێنی ل دوف خوەدا بینیت و ئیراقێ ژبلی نەفتێ چ دی ژ هەرێمێ نەڤێت.
لسەر دەمێن بوری ژی دا حكومەتێن ئیراقێ و تایبەت بەعسیان دەما بابەت دهاتە سەر كەركووكێ ب چ ڕەنگان ئامادەنەبوون دەستبەرداری كەركووكێ بن، نە ژبەر هندێ كو كەركووك نە كوردستانییە بەرۆڤاژی وان دزانی باژێرەكێ كوردستانییە لێ ئەو ئامادەنەبوون دەستبەرداری كەركووكێ ببن ژبەر نەفتێ و وان دگووت داهاتێ كەركووكێ دێ بیتە هێڤێنێ دەولەتەكا كوردی یا ب هێز ژ لایێ ئابۆری ڤە، ژبەر ڤێ چەندێ ئیراق دێ دەست ژ ئاخا خوە بەردەت لێ دەست ژ مەلەفێ نەفتا هەرێمێ نابەردەت!
🔹نشتیمانیكرنا نەفتێ؟
دەرئینانا نەفتێ ل بن دەستێ 7 دەستەخوشكان واتە 7كۆمپانی، ئەوان كۆمپانیان ب تەمامی دەستێ خوە دانابوو لسەر سامانێ نەفتێ، ئەمریكا و ب هەفكاری دگەل هەڤپەیمانێن خوە یێن ڕۆژئاڤا ئەڤ كەشە دروستكربوو.
دەولەتێن خودان نەفت وەكی(ئیران، ئیراق، سعودیە، لیبیا، جەزائیر، نێجیرییا و ئەندەنوسیا) هێزا ڤان كۆمپانیان نەبوو، بەرهەم یێ وان بوو و داهات نەیێ وان، ژبەر ڤێ چەندێ ئێدی وان وەلاتان ڤیان ب هەر ڕەنگەكێ هەبت خوە ژ ڤێ ئاستەنگێ دەربازبكەن.
🔹باجا نشتیمانیكرنا نەفتێ؟
🔸ئیران
سالا 1951ێ دەما (موسەدق) بوویە سەرۆك وەزیرێن ئیرانێ هزر د نشتیمانیكرنا نەفتا ئیرانێدا كر و پشتی 2 سالان (كۆمپانیا نەفتا ئینگلیزی – ئیرانی) دامەزراند و و پشتی 2 سالان حكومەتا وی ژ ناڤبر و دبێژن ب سەدەما نشتیمانیكرنا نەفتا ئیرانێ موسەدەق هاتە تیرۆركرن ژبەر كو نە بدلێ ڕۆژئاڤابوو و وان حەزنەدكر ئەڤە چێببیت داكۆ هەمی مفا بۆ وان بیت و پشتی هاتنا شاهی ئێدی نشتیمانیكرنا نەفتێ ژ لایێ ئیرانێ ڤە هاتە هەلوەشاندن.
🔸ئیراق
ل دەستپێكا هاتنا سەدام حوسێنی دەست ب نشتیمانیكرنا نەفتا ئیراقێ كر(كۆمپانیا نەفتا ئیراقی) لبن دەستێن دەرەكی ئینادەر ڕاستە مفا گەهاندە ئیراقێ لێ ژبوی سەدامی گورزەكێ كوشندەبوو و ب وێ چەندا وی كری ناڤ و دەنگییێن وی بەلاڤبوون لێ ئەڤ كریارە ب دلێ ڕۆژئاڤانەبوو.
🔸لیبیا
سالا 1969ێ (موعەمەر قەزافی) ڕابوو ب نشتیمانیكرنا نەفتا لیبیا و گوتارەك خاند و گوت: ئێدی ژ بلی لیبیا كەس خوەدانێ نەفتا لیبیا نینە و گەلەك دەم نەچوو ئەمریكا و ڕۆژئاڤا دەست ب حێجەتان كر ل هەمبەر لیبیا هەتا كو موعەمەر قەزافی ژناڤچوی ژی ئەمریكا ل دژی وی بوو.
ئەڤان وەلاتان باجەكا مەزن ب نشتیمانیكرنا نەفتێ دا، كومپانیێن بیانی ئێدی بایكۆتا نەفتا وان وەلاتان كر و پاشی ڕێكێن هاتن و چوونێ ل تانكەرێن وان گرتن و هەر وەسا ڕێ ل هەمی وان ماددەیان گرت و نەهێلان بگەهنە د وان وەلاتان دا ئەوێن كۆ پێدڤیینە بۆ بەرهەمئینانا پانزینێ، ل گوری زانیارییان هەر ژ دەمێ وەلاتێن عەرەبی و ڕۆژهەلاتا ناڤەراست دەست بخومالیكرنا نەفتێ كری ڕێ لێ هاتیە گرتن و ب سەدان حیجەت هاتینەگرتن داكۆ ئەڤ پرۆسەیە سەر نەگریت ژبەركو بەرژەوەندیێن وەلاتێن مەزن یێن وەكی ئەمریكا و ڕۆژئاڤا تێك چوون.

هەتا ئەڤرۆژی سالانە مەكسیك و كومەكا وەلاتێن دی ڕۆژا نشتیمانیكرنا نەفتا خوە وەكە ئێك ژ گرنگترین ڕۆژین نشتیمانی ددانن و هەر سال د ڤێ ڕۆژێدا شانازییێ ب خوە دبەن.
ئەڤ وەلاتێن خوەدان نەفت سەرەرای هەموو گڤاشتنان لێ ئامادەنەبوون نەفتا خوە ڕادەستی وان كۆمپانیان بكەن و ئەڤرۆژی ب شانازی ڤە یێ بازاری ب نەفتا خوە دكەن، ئەرێ ئەڤا نوكە ئیراق ژ هەرێمێ دخازیت بەسە كو هەرێم ڤی مەلەفی ڕادەستبكەت و پشتی ڕادەستكرنێ!

*مەرەما من ژ بكارئینانا پەیڤا نەفت واتە(نەفت و گاز)
ژێدەر:
مایكڵ ڕۆس – نەفرەتی نەوت
وەرگێران – محەمەد كامەران
گوتارا (نەوشێروان مستا)