بڕوا ئیبراهیم
لە بودجەی ئێراق بۆ ساڵاکانی (٢٠٢٣، ٢٠٢٤، ٢٠٢٥) نزیکەی سەد ترلیۆن دینار بۆ سێکتەری سەربازی تەرخانکراوە، بێگومان ئەم بڕە پارەیە بەڕاستی جێگای مەترسییە، بە تایبەت لە ناوچەیێکی ناسەقامگیری وەکو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دەوڵەتێکی ماندووی هاوشێوەی ئێراق، کە گیرۆدە بووە بە دەست فرە ملیشیایی. ئەم پارەیە سوپایێکی بەهێز دروست دەکات و پەروەردەی دەکات، بە ئەگەری زۆر زۆرەوە بەکارییشی دەهێنێت بۆ پڕۆژەێکی سیاسیی، ئەگەری زۆریشە پڕۆژەکەش لە هەرێم بێت. مەبەستیشمان لە دروستکردنی سوپا، لە ڕاستیدا سوپایێکی نیشتمانی نا، جێگەی هەمووان بێتەوە، بەڵکو ملیشیاکانی دەستەی حەشدی شەعبیە، کە بوونەتە ئەڵتەرناتیڤی سوپا لە دەوڵەتی ئێراقدا. ئەو هێزە ملیشایەش بە پارەی ئێراقییەکان، سیاسەتی ئێرانییەکان جێبەجێدەکەن، لە ڕووی ئایدۆلۆجیشە سەر بە ئێرانن. ئەمەش ڕوون و ئاشکرایە ئێرانیش کۆنتڕۆڵی تەواوی ئێراقی کردووە، جگە لە زۆنی زەرد نەبێت، ئینجا ئەم کۆنتڕۆڵکردنە بە شێوەی ڕاستەوخۆ بێت یاخود لە ڕێگەی کۆمەڵێک هێزی بریکارییەوە بن. ئەمە بەو ماناییە نییە زۆنی زەرد، زۆنێکی کوردستانی ئازادە، بەڵکو ئەویش لە بن هەژموونی تورکیا دایە، تورکیا کۆنتڕۆڵی گشتگیری هەیە بەسەر زۆنی زەرد، ژمارەیێکی زۆری بنکەی سەربازی لە زۆنی زەرد هەیە.
لە ئەدەبیاتی پەیوەندییە نێودەوڵەتیەکان هاتووە؛ کاتێک سیستەمی جیهانی؛ تاک جەمسەرییە، ڕۆڵی کاراکتەرە نادەوڵەتییەکان (هەرێمەکان، گروپە چەکدارییەکان، ڕێکخراوەکان، کۆمپانیا فرە ڕەگەزەکان، گروپە پەڕگیرییەکان و هەتا تاکیش) زیاتر دەبێت، بەڵام کاتێک سیستەمی جیهانی دوو جەمسەریە یاخود فرە جەمسەرییە، ڕۆڵی کاراکتەرە نادەوڵەتییەکان ڵاوازتر دەبێت، بە تایبەت لە سیستەمی فرە جەمسەری، ڕۆڵیان ئێگجار بەرەو ڵاواز بوون یاخود نەمان دەچێت، لە بەرانبەردا ڕۆڵی کاراکتەرە ئیقڵیمەکان زۆرتر دەبێت، یاخود بنووسم؛ زڵهێزە ئیقڵمیەکان.
ئەم خوێندنەوە تیۆرییە کۆمەکمان دەکات بۆ شیکردنەوەی هەڵومەرجی سیاسی و پێگەی هەرێم لە گۆڕەپانی ئیقڵیمی و نێودەوڵەتی. لە ڕاستیدا هەڵومەرجی نێودەوڵەتی، لە بەرژەوەندی هەرێمدا نییە، بمانەوێت یاخود نا، هەرێمی کوردستان بەرەنجامی هەڵوەشاندنەوەی بلۆکی ڕۆژهەڵات دروستبوو، سیستەمی تاکجەمسەری بە ڕابەراییەتی ئەمریکا باڵادەستبوو بەسەر جیهاندا، بەرژەوەندییەکانی واخواستی هەرێمێک لە ناوچەکە دروست بێت و ببێتە هاوپەیمانی بەرانبەر ئێراقی سەردەمی بەعس، لە ئەگەری لێدان لەو ڕژێمە بتوانێ بە لایەنی کەم سوودی لێ ببینێ. بێگومان کیانی هەرێمیش سوودی هەبووە بۆ بەرژەوەندی ئەمریکا لە ئێراقدا.
تا ئەو کاتەی ئەمریکا باڵادەست بووە لەم ناوچەیدا، هەرێم لایەنی کەم هێز بووە لە ئێراق و سەنگی خۆی هەبووە، بەڵام ڕۆڵی ئەمریکا بەرەو جۆرێک لە پاشەکشە دەڕوات، لەگەڵیدا ئەو سەنگەی هەرێمیش لاسەنگ دەبێت، زڵهێزە ئیقڵمیەکان لە زۆر لایەنەوە هەژموونیان زۆرترە لە هەرێمی کوردستان و ئێراقیشدا بە بەراود بە ئەمریکا. لەهەر سیاسەتێکی ئەمریکییەکان بە دڵی ئێران نەبێت، ملیشاکانی سەر بە ئێران وەکو زەرگەتە ماوە ماوە بە درۆنێک لە بنکەیێکی سەربازی ئەمریکا دەدەن، ئەو هەژموونەی ئێران هەیەیی لە ئێراق، ئەمریکا نییەتی، بێگومان ئەمەش دەرهاویشتەی سیستەمی نێودەوڵەتییە. سەبارەت بە تورکیاش ئەمە ڕاستە، بنکە سەربازییەکانی تورکیا بە بەراود بە بنکەکانی سەربازییەکانی ئەمریکا زۆر زیاترە، تەنانەت حیزبی باڵادەست لە زۆنەکە، ناتوانێت لە بن هەژموونی تورکیا ڕزگاری بێت، ئەوە سەبارەت بە زۆنی سەوزیش ڕاستە، حیزبی باڵادەستی زۆنەکە، ناتوانێت ڕزگار بێت لە بن هەژموونی ئێران.
ئەوەی سەبارەت بە پێگە و سەنگی هەرێمە لە ئێراقدا؛ هەرێم ئێستا لە پەراوێزدایە، لە پڕۆژە ئیقڵمیەکانیش ئەوانەی پەیوەندی بە ئێراقەوە، هەوڵدەدرێت هەرێم پەراوێز بخرێت، ژێرخان و بونیادنانەوە شارەکان، کۆمپانیاکان لە هەرێم بەرەو ڵاواز بوون دەچێت، ئەگەر سەیری بودجە بکەین بەڕوومی ئەمە بەدیار دەکەوێت، وەک لە بوودجە بڕێکی کەم بۆ پشکی هەرێم دابینکراوە، ناگاتە بە قەد وەزارتێکی گرینگی حکومەتی فیدڕالی، واتە هەرێمیکی شەش ملیۆن کەسی حیسابی وەزارەتی ناوخۆیی حکومتی ئێراقی بۆ نەکراوە! هێزی پێشمەرگە پارەی بۆ دابین نەکراوە، ئەمەش دەرخەری ئەوەییە، پێشمەرگە وەک هێزێک هەژمار ناکەن کە شەڕی تیرۆری کردووە، هەر ددان بە پێشمەرگەش دانانێن، ئەگەرهاتوو ئەو کەمە پاڵپشتییەی ئەمریکاش نەبێت بۆ پێشمەرگە، سەرچاوەی داهاتی پێشمەرگە نامێنێت، هەڵوەشاندنەوەی ئەم هێزەش، دەبێتە حەتمی. ئەمریکییەکانیش هێزێکی پێشمەرگەی یەکگرتوویان دەوێت و ببێتە هاوپەیمانێکیان بەرانبەر حەشدی شەعبی لە ئێراق. حەشدی بریکاری ئێرانە و بەهێزە لە ئێراق، پێشمەرگەش بریکار یاخود هاوپەیمانی ئەمریکا بێت و ببێتە هێزێکی ڕاستەقینە، بەڵام دەسەڵاتدارانی هەرێم مکوڕ نین لە چاکسازی هێزەکانی پێشمەرگە، خەریکە شکستیان هێناوە، سەڕەڕای گوشاری دیبلۆماسی، ئاگادارکردنەوەییان بەوەی «هەرێم هەڵدەوشێتەوە»، نوێنەری نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری ئێراق، جێنین پلاسخارت بە ڕوون و ڕاشکاوی و لەبەر چاوی میدیاکان ئەمەی ڕاگەیاندووە. ئەگەرهاتوو شکستی پڕۆسەکە ڕاگەینرێت، ئەوە ئەگەری زۆرە ئەوانیش چیتر پارە بۆ هێزێک دابین نەکەن، کە سوودی نەبیت بۆیان. لە ڕاستیدا ئەمریکییەکان خواستیانە هێزێکی هاوشێوەی (هەسەدە) بێت، کە بۆتە جەمسەرێکی بەهێزی سەربازی لە سوریا و هاوپەیمانی ئەمریکیەکان، لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هاوبەش هاوکارییان دەکات. ئەوانیش ئەم هاوپەیمانیەیان لە ڕۆژهەڵاتی فوڕات قۆستۆتەوە بۆ بەرژەوەندییەکانی کیانی ڕۆژئاوا، زۆر لێزانانە سیاسەت دەکەن، ئاگاداری پێگەی ڕۆژئاوان لە سوریا و ناوچەکە و هەڵومەرجی نێودەوڵەتی. لە غیابی نوخبەی سیاسیی لە هەرێمی کوردستان، کە دانا بێت و دووربین سەبارەت بە ئایندەی ئەو کیانە، تا ئێستاشی لەگەڵدابێت نەتوانراوە پاڵپشتی و هەڵومەرجی نێودەوڵەتی بقۆزنەوە بۆ پێشخستنی هەرێمی کوردستان، تێیدا ببنە «هێز»ێک لە ئێراق، بتوانن بەرەنگاری هەڕەشەکان ببنەوە، لە ئەگەری ئاوابوونی خۆری ئەمریکا لە ناوچەکەدا و ئیدارەدانی ناوچەکە تەسڵیمی وڵاتە ئیقڵمییەکان بکات. وڵاتە ئیقڵمیەکانیش( ئێران، تورکیا) هەرگیز و تا ئێستاش ددان بە کیانی هەرێم دانانێن، ئینجا ببنە هێزێکی باڵادەستی تەواو و برا گەوراییەتی ناوچەکە بکەن، هەرێمەکەمان دەسڕنەوە لەسەر نەخشەی سیاسیی!!.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.