▪  سیستەمێ کوتا جیە و رولێ ژنێ ل سیستەمێ کوتا ل هەرێما کوردستانێ

یوسرا دێوالی

سیستەمێ کوتا ل بنەرەتدا پەیڤەکا ئنگلێزییە )quota)ب رامانا بەش یان
پشکا رێژەیی ددەت ،رەها مێژویی ڤەدگەرێتەڤە بو چەمکێ کارێ
ئەرێنی)action Affirmative)کو بو ئێکەم جار ل ویالیەتێن ئیکگرتویێن
ئەمریکا ب کار هاتیە و بریتیە ل سیاسەتا قەرەبووکر نا گروپێن بێبەش ،چ
ژالیێ دەستهەالتا حکوومیی ڤەبیت ،یان خودانێن کارتێ تایبەت.ل دەستپێکی
بەرهەمێ لڤینا مافێ مەدەنی بیە،کو پەیوەندی ب کەمینەیا رەش پێستاڤە
هەبویە. بوئیکەم جار سەروك ”کێنێدی”ل ساال)١٩٦١)ب کارئینایە پشتی
ئەوی ”جونسون” ل بەرنامەکی دا کو وەك بەشەکێ ل شەرێ دژی ب
هەژارێ ددانیت د ئەڤی بەرنامەی دا سیستەمێ کوتا جێبەجێکریە و الیەنێ
پەیوەندی داران پابەندکرینە ب تەرخانکرنا رێژەیەکا دیارکری بو قوتابیێن
کەمینا نەژدای دا پشتی هنگی گرووپێ دیکە وەکی لڤینا ژنا پشتی هنگی ئەو
رێژەیی کرن ئەڤ بویە ئەگەرێ بەالڤکرنا ل وان وەالتان کو کەمینەیان
هەست ب خوردنا مافێ خودکر سیستەمێ کوتا یێ ژنان مەبەست ل
تەرخانکرنا ژمارەیەکا دیارکری یا کورسیێن ئەنجومەنێ یاسادانانێ بو ژنان
.جێبەجێکرنا ئەڤی سیستەمی پێدڤی ب پابەندکرنا حزبێن سیاسی یە بو
تەرخانکرنا کورس یان بو ژنان ل سەر گشت ئاستێن رێکخراواندا ،ژمارەیەکا
دیارکری ل کورسێن ئەنجومەنێ نوینەران بو ژنان تەرخان دکەن ،ب
مەرجەکی نابیت ئەو ژمارە ل ئەوی رێژەی کێمتربیت کو ل یاسایێ دا
هاتیە، ئانکو پشکەکا دیارکری بو ژنان هەیە کو پێدڤی یە ژالیێ ژنان
ڤە پربکەن.
هەلبەت ل جڤاکێ باب ساالری دا وەکی عێراق و کوردستانێ ب نەچاری
سیستەمێ )کوتا(ی رێژەیێ پەسەندکریە ئەگەر پتریا کەسان دژی ئەڤی

سیستەمی یە چونکی ئەڤ سیستەمە شیانێن ژێهاتیێن ژنان دەرنائێخن جێواز
ل ئەوا وان دڤێت ل بەشداریا سیاسی و ئیداریا حکومەتێ بکەن و بگەهنە
ئەو پوست و پلەو پایەن، یان ل بنەمادا بو ئەوێ جەندێ نیە کو دیموکراتیەت
بچەسپێت بەلکو ئەڤ یاسایە کو ب نەچاری ژالیێ زەالمان پەسندکریە بو
ئەوێ چەندێ کو ل نەبونا دیموکراسیێدا وەدکەن بەرگەیەکێ خەیالی دروست
بکەن بو دیموکراسیێ دا و ژنانن کو پێ بێدەنگ بکەن .ل دیڤ یاساێن
هەلبژاردنا ل کوردستانێ و ل هەلبژاردنێن حزبێن کوردستانیش ل سیستەمێ
کوتا بو بدەست ڤەئینانا پوستێن حزبی و چون بو ناڤەندێن بریاردان بو
سەرکەڤتنا ژنان دیارکریە ، د ئەڤی باری دا بوچونێن جێواز هەنە ل ناڤبەرا
دژایەتی و الیەنگریێا دابەشبوونی دا و زوربەیا وان ئەڤی سیستەمی
رەتدکەن و ب کارەکێ راست ناهەژمێرن جونکی وەسا هزردکەن کو تێکدانا
ئاشکرایی یا پرەنسیپین یەکسانێ ئەڤ پرەنسیپە ل چەندین مادێن دەستوری
ل عێراقێدا پێک هاتیە ل مادەێن ١٤و١٦و٢٠ دا جەخت ل سەر پرەنسیپین
یەکسانێ دکەت و ل مادەیێ١٤دا هاتیە:عیراقی ل بەردەم یاسایێ دا یەکسانن
،بێ جوداکرنا رەگەزی.
سیستەمی کوتا رولێ ژنان ل جڤاکی دا ب شیوەیەکێ گشتی و ل ژیانا
سیاسی و پەرلەمانیدا ب شیوەیەکێ تایبەت بهێزتر و چاالکتر دکەت و
متمانەیا زێدەتر ب ژنان دبەخشیت کو بشێت رولێ ئەرینێ خو بگێریت
هەروەسا سیستەمی کوتا پێنگاڤەکە بو هەلگرتنا بەربەستا دناڤبەرا ژن و
زەالمی دا و رەخساندنا دەرفەتەکی یە بو کارکرنا هەردوك رەگەزا پێکڤە ل
دەزگەهێن کو بریار و جارەنڤیس سازی دیاربیت و بەژداریا ژنێ وەدکەت
کو بریارێن گشتگیربن و بەرژەوەندێن کوی جڤاکی تیدابن و
بەرجاڤبگریت جێبەجێکرنا سیستەمێ کوتا ،جوداکرن نیە دناڤبەرا ژن و
زەالما دا وەکی هندەك ئەڤێ هزرێ دکەن بەلکو پێدانا پشکەکا مافێن ژنێ

یە کو دەرکرنا یاسایێ ل دەمێ هەلبژاردنا دا ب ئیک ژ یاساێن گرنگ و
پێشکەفتیە ل جیهانێ جونکی ئەڤ یاسایە وەدکەت کو ژنا بگەهنە پەرلەمانی
و ل ٢٥٪کورسیان ب دەست ڤەبینیت.