▪  هیــــــــوا و نەتەوەسەرکەوتنی کوردستان و کرانەوە و گۆڕانکاری لەسیاسەتی کردن لە عێراق وناوچەکەدا

گەرمیان سەلاحەددین

گۆڕینی بیرکردنەوەمان سەبارەت بە هەر شتێک کە بە بەهایی دەزانین زۆرجار هەست دەکەین ڕاستییە دژبەیەکەکان دەبێت قبوڵ بکەین. بەڵام ئێمە تەنها کاتێک هزر کراوە دەبین بۆ ئەنجامدانی ئەو کارە کاتێک ناکۆکی لە نێوان ئەوەی باوەڕمان پێیەتی و توانای پەیوەندیکردنمان لەگەڵ کۆمەڵگەیەکدا هەبێت کە خۆشمان دەوێت بەشوناسێک پێوەی پەیوەستین .
ئەوە بەو مانایە نییە کە بتوانین خۆمان بە هەموو شتێک قەناعەت پێبکەین، یان ڕاستییەکان گرنگ نین. بە پێچەوانەوە ئەوە بەو مانایەیە کە هەوڵدان بۆ گۆڕینی بیرکردنەوەی کەسێک سەبارەت بە هەر شتێکی بنەڕەتی بۆ ئەوەی کە کێیە ؟! نابێت وەک مشتومڕێکی ئەکادیمی سەیر بکرێت ، ئەگەر بتوانین بزانین گۆڕینی بیروباوەڕی کەسێک بەقەد گۆڕینی کۆمەڵگاکە خۆی پیرۆزە، ئەوا دەتوانین بزانین بۆچی ئەوەندە دەگمەن و قورسە کەبڵێن بەهیوابەخشی وگەراندنەوەی متمانە بەباهایی باڵای کۆمەڵگەکە در لە هەر ئایدیالۆژی و سستمی حزبی بوونە تاسکەکان کە ئامرازن ..

چونکە واقعی سیاسەتکاری هەمیشە بەهای نەتەوەی ونیشتمانی سەروو حزبەکانە لەواقێکی وەک کوردستان دەگمەنە لەرۆژهەڵاتی ناوەراستدا حزب هەبێت ئایدلۆژیایەیەکی تەبەنی نەکردبێت و کە شەرعیەتی سیاسی و خاوەنداریەتی هەرگرنگترین بریارەکان لەقوڵایی ڕەوایەتی دۆزە نەتەوەیەکەی وەرگرتووە و دەستکەوتی مێژووی و پاریزەری ستراتیژیەتی داهاتوو بێت .. ئەمە هیوابەخشی بەردەوامی نەتەوەی دەتوانی ناوبنێن لەحزبێکی هەیکەلە داڕێژراوی باو لەزانستی سیاسی زیاترە کە دەتوانی پێی بڵێن قوتابخانە . پێوویست بە گەڕانەوە بۆ مێژوو ناکات ڕوونە …

بۆیە هیوا بۆ کۆمەڵگایەکی گەشەسەندوو زۆر گرنگە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا تەنها نیوەی تاکەکان یان بەرێژە زیاتر هیوایان بە داهاتووی میللەتەکە هەیە، بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم تەحەدایە، کە پێویستە ڕۆحێکی نیشتمانپەروەری هاوبەش بچێنین ئاستی لە سەرووی سیاسەتی دابەشکارییە ئایدلۆژیایی و عەقیدیەکانی کە هەن لە کوردستاندا بەرزتری بکەینەوە ..

کوردستان جەخت لەسەر ئازادی تاکەکەسی دەکاتەوە بەپێی سستمی دیموکراتی گونجاوی هزری کۆمەڵەگەکە بنیاتی ناوە ئەمەش یارمەتیدەر بووە بۆ ئەوەی ببێتە کۆمەڵگەیەکی گەشەسەندوو کە مرۆڤەکان ئازادن لە بەدواداچوون بۆ بەهرە و بەرژەوەندییە جیاوازەکانیان و گەیشتن بە توانا تەواوەکانیان لە خوێندن یان بازرکانی و کار بێت بەدەر لەو ئالنگارانەی سیاسەتی هەرێمی یان دەوڵەتی عێراق درووستی کردوون یان دەیانکەن. کە وەک پێویست کوردستان و حکومەتی کوردستان هاوسەنگی لە نێوان تاکگەرایی خۆیان لەگەڵ ناسنامەیەکی نەتەوەیی هاوبەش و ئەرێنیدا دروست کردووە بە کلتوری ڕەسەنی دارێژراوی پێکەوەژیان لەڕووی نەتەوەیی و ئایینی و ئازادی بیرکردنەوەی تاکیش …

گەر بڵێین مرۆڤی کورد جۆرێکی خێڵەکییە، وەک یەکەم یەکەی ڕەق بەستراوەتەوە بۆ پێکهێنان و پاراستنی پەیوەندییە گروپییەکانی نێـــــو کۆمەڵگە . لە کاتێکدا سروشتی گروپ ئاڕاستەکراوی ئێمە زۆرجار ڕاپێکی خراپ وەردەگرێت چونکە هەندێکجار دەتوانێت سووتەمەنی پێشوەختە و هەڵاواردن و توندوتیژی بێت کە پەیوەستە بەبیرکردنوە نەک ئەو یەکە بنچینەیەی پێی ناسراوە ، بە شێوەیەکی سەرەکی کاتێک گروپەکانی (چ نەتەوەکان چ ئایینەکان )ی دیکە وەک هەڕەشەیەک هەستیان پێدەکرێت ئەوە دژە کەزاتر ئەم هاوکێشەیە دەخوڵقێنێت حاوەنی ئایدلۆژیا و ڕەوتە ئیسلامیە سیاسەکانی بیری دەرەکی بازنەی نەتەوەی و نیشتمانە .

لۆژیکی هیوایی قبوڵکردنی ئەودیکە و بڕوابوون بە پێکەوەژیان هاوکاتن و یارمەتیدەرە بۆ بنیاتنانەوە و پاراستنی ڕێکخراو و کۆمەڵگا و نەتەوە گەشەسەندووەکان. پەیوەندی بە پێکهاتەکان و متمانەی کۆمەڵایەتی پەروەردە دەکات ،ئەمە تاکەکان لە دەوری ئامانجە هاوبەشەکان یەکدەخات و هەستکردن بە مانای وجودی لە بوون بە ئەندامێکی بەنرخی خێزان، ڕێکخراو یان گروپێکی کولتووری تاکو حزبی سیاسیش کە تەمەنێک زیاتر دەخایەنێت، دابین دەکات.

بەم شێوەیە، لە کاتی نزیکبوونەوە لە کێشە و ئامانجە کۆمەڵایەتییەکان، پەروەردەکردنی ناسنامەیەکی نەتەوەیی هاوبەش – ڕۆحێکی نیشتمانپەروەرانە کە ئێمە یەکدەخات، شتێکی بنەڕەتییە و ڕێژەی نەگۆڕە بۆ مانەوە وبەردەوامی بوون بە گەیشتن بەسەرکەوتنەکان ، کە،هەستی بەبوونە بە تایبەتی بیری ئەرێنی نیشتمانپەروەری دەکاتەوە و ڕۆڵی پەیوەندییەکەی لەگەڵ هیوا بۆ داهاتووی میللەت قوڵتر دەکات …

هیوا بزوێنەرێکی چارەنووسسازە بۆ گەشەسەندنی تاک و کۆمەڵگا. تاکە هیواخوازەکان گەشبینن بە داهاتوو و باوەڕێکی بەهێزیان بە توانای باشترکردنی ژیانیان هەیە. ئەم بیرکردنەوەیە وایان لێدەکات زیاتر خۆڕاگر بن کاتێک ڕووبەڕووی ئاستەنگەکان دەبنەوە و زیاتر خۆیان لە ستراتیژییەکانی تێپەڕاندنی بەربەستەکان و گەیشتن بە ئامانجەکاندا بگونجێنن. لە ئەنجامدا تاکە هیواخوازەکان مەیلیان هەیە لە ژیاندا سەرکەوتوو بن نموونەی باڵا لە کوردستاندا پێشمەرگەیــــــە ، جا تاکەکانی دیکە چ لە ڕێ و هەوڵی پەروەردەیی، پیشەیی یان وەرزشی و سیاسی وکلتوری بەدوایدا دەگەڕێن و گەیشتن بەو ئاستە لەبیرکردنەوە نهێنی داهێنان و بەردەوامییە ..

سوودەکانی هەڵوێستی هیواخوازانە لە دەستکەوتە کەسییەکان زیاتر و گەورەترە . تاکە هیواخوازەکان پاڵنەریان هەیە بۆ ئەوەی بەشدارییەکی ئەرێنی لە خێزانەکانیان و کۆمەڵگاکانیان و گروپ و حزبەکانیاندا بکەن و زیاتر لێبوردەن بەرامبەر بەو کەسانەی کە لەگەڵیاندا ناکۆکن – کوالیتییەک کە پێویستە بۆ سەرکەوتنی کۆمەڵگایەکی ئازاد و هەمەچەشن. هەروەها هیوا پشتگیری لە داهێنان و چارەسەرکردنی کێشەکانی داهێنەرانە دەکات، کە بەشدارە لەو کارگێڕی و دینامیکیەتی کە کوردستانی کردۆتە سنوری خاکی پێکەوەژیان ، ئەمە بۆ شارستانیەتی کۆنیش بکەرێنەوە لەکوردە سۆپارتیەکانەوە 4000 ساڵ پێش زانیین کلتورە تاکو ئێستا ..

کەواتە نیشتمانپەروەری چ پەیوەندییەکی بە هیواوە هەیە؟
“کاتێک مرۆڤەکان ڕوانگەیەکی ئەرێنییان بۆکۆمەڵگەکەیان هەیە، ئەگەری ئەوە زیاترە کە تێڕوانینێکی هیواخوازانە بۆ ژیان هەبێت و بپارێزن. بەم پێیە ناسنامەی کۆمەڵگەی نەتەوەیی ئەرێنی دەتوانێت هاندەری هەڵوێستی هیواخوازانە بێت سەبارەت بە داهاتووی وڵات و پێکهاتە نەتەوەی و ئاینیەکانی نیشتمان ” .

لە ڕاستیدا ئەگەر ریفراندۆمە مێژوویەکە بکەینە پێوەرک بۆ بەراوردیەک وەک ڕاپرسیەکی گریمانەی و بەراورد لەگەڵ کۆمەڵگەی عراقی و بەشەکانی،ناوەراست و باشووری کە خاوەنی ووڵاتی حەقیقی خۆیان نین ئەوان بنیاتیان نابێت لە هەمان کاتدا خاوەنی حەقیقی ئەوخاکەش نین بە مسداقیەتی مێژووی وەکو داگیرکار و فاتح هاتوون نوێنەرایەتیی تەواوی هزری نیشتمانیان بۆیە پێ ناکرێت و پێکەوە ژیانیش چەمکێکی نامۆیە لایان و سیاستکاریان تاکراوانەی تودڕەوی هزرییە ..
بەپێجەوانەوە ریفراندۆمی کوردستان دەریخست کە شانازی نیشتمانی – نیشاندەری ناسنامەی گروپی نەتەوەیی ئەرێنی – پێشبینیکەرێکی بەهێزە بۆ هیوای نەتەوەیی و نیشتمانی . بە گشتی زیاتر لە %93 هاوڕا و هیوایان بە داهاتووی کوردستانی سەربەخۆ هەیە و پێکەوە بژین ..

کاتێک ڕۆڵی نیشتمانپەروەری لەبەرچاو گیرا، دوای دژبوونەوەی ئەم هەڵوێست و هیوایەی کوردستانیان لەلایەن عێراق وئەوانی دیکە نایەکسانییەکی سەرنجڕاکێش سەریهەڵداکە شوناسی نەتەوەی ونیشتمانیمان لە مەترسیدایە، بۆ گەشەسەندنی کوردستان و بەردەوامی بنیاتنان ئەو کەسانەی کە ڕایانگەیاندووە شانازی بە کوردستانی بوون دەکەن، ئاماژەیان بەوە کردووە کە هیوایان بە داهاتووی میللەت هەیە، لە کاتێکدا تەنها کەمترم لە%7 ی ئەوانەی وتوویانە شانازی بەوەوە ناکەن کوردستانی نین و عێراقین .

بە شێوەیەکی ڕەخنەگرانە، ئەم شێوازە بۆ کوردستانیان لە هەموو تەمەن و پەیوەندییە سیاسییەکاندا بەدیکرا. چ گەنج بێت یان پیر، لیبراڵ بێت یان ئاینپەروەر ، نیشتمانپەروەری پەیوەندییەکی بەهێزی بە هیوای داهاتووەوە هەیەو کلیلی دەروازەی تێپەرینە بۆ سەربەخۆی لە داهاتووی نێزیکدا ..

هەواڵە خۆشەکە ئەوەیە کە لەسەدا 93 کوردستانیان شانازی بە کوردستانی بوونیانەوە دەکەن. بەڵام تەحەداکە بۆشایییەکی گەورەی نیشتمانپەروەرییە لە نێوان (*نفشی نوێ) گەنجەکانی ئێستا و نەوەی کلتوری و ئایدلۆژیستی و میانڕەودا. لە کاتێکدا زیاتر لە سەدا 90 ی نەریتخوازەکان و میانڕەوەکان و لیبرالەکانی تەمەن 70 ساڵ و سەرووتر شانازی بە کوردستانی بوونەوە دەکەن، گروپە تەمەنییە گەنجەکان کەلێنی نیشتمانپەروەری بەرچاو نیشان دەدەن، دەیبەستنەوە ب عەدالەتی کۆمەڵایەتیەوە لە،کاتێکدا خۆیان میکانزمی هەر بەرانگاریەکن بۆبەرگری نەتەوەی و نیشتمانی دژ بە ئەوانەی دەرەوەی سنوری کوردستان ، لە وڵاتانی جیهان لیبڕالەکان زۆر کەمتر شانازی بە وڵاتەکەیانەوە دەکەن کە خاوەن دەوڵەتی سەربەخۆن لە چاو هاوتا کۆنزەرپاتیڤەکانیان و میانڕەوەکانیان .

بەڵام لە کوردستان بەقبوڵ کردنی هزرە جیاوازەکانیشەوە سۆشیال میدیا بکەینە پێوەرێک تەنها لەسەدا 20ی خاوەن هزری لیبرالەکانی خوار تەمەنی 40 ساڵ ڕەخنە،گرانە هزر دەکەنەوە بە هۆکاری روونی ڕاگەیاندنە شۆک؟هێنەرەکان و بەلارێدا بەرەکان بەڵەم بەوەشەوە شانازی بە کوردستانی بوون دەکەن هیوایان بە نیشتمانی سەربەخۆیە لەکاتێکدا لەسەدا 75 ی گەنجانی خاوەن هزری ئیسلامی سیاسی و هەندێک لە پارتەکانی وەک پ ک ک و وهاوڕازەکانیان بڕوایان بەسەربەخۆی کوردستانی بوون نییەو باوەڕیان بە توانەوەدایە لە بۆدەقەی ئوممە و شارستانیەتی هاوردەکراو کە جیاوازی لەنێوان مرۆڤەکاندا نابینن تەنها بە پەرستش نەبێت یان باوەڕیان بەتوانەوەی نەتەوەی لە برایەتی گەلاندا هەیەوەک بەناو چەپەکان ..

فراوانبوونی بۆشایی نیشتمانپەروەری لە نێوان نەوە گەنجەکاندا، بە تایبەت لە نێوان لیبڕالەکان و ئیسلامی سیاسی و ئەاوندی ، بەربەستێکی بەرچاو بۆ چارەسەرکردنی ئەو پرسانە دروست دەکات کە کاریگەرییان لەسەر خۆشگوزەرانی دەروونی و کۆمەڵایەتی و ئابووری میللەت هەیە نموونەی بەرهەمی ئەو ڕەوتە ڕاگەیاندنە ناتەندرووستەی سۆشیال دیموکراتەکانی کورد و قوتابخانەکانی ئیرهابی فکری خوڵقاندویانە پێشتر لەکاتێکدا تاکە سەنگەری بەرکریکار کوردایەتیە وەک ڕەوتە سروشتیە بەردەوامە هیوابەخشەکی کوردستان بۆتە قوتابخانە و گەنجانی پێگەیشتوو کوردستان ژیرانە دەبێت کە لە پێشووەکانیانەوە فێربن کە خۆشەویستی وڵات دەتوانێت جیاوازییە سیاسییەکان تێپەڕێنێت.

جێگای دڵخۆشییە کە ئێستا ڕاپرسیی بکرێت ئەوە دەردەخەن کە کوردستانیان لە سیاسەتی دابەشکاری ئایدلۆژی و ئیسلامی سیاسی و خیتابی گەوجێنەر بێزارن . ئەمەش ڕێگە بە سەرکردەکان دەدات لە سەرانسەری کۆمەڵگادا گرنگی پێشخستنی گێڕانەوەی نیشتمانی یەکگرتوو و پێشبینیکراو بناسن کە ئیلهامبەخشە بۆ هیوا، پەروەردەکردنی لێکتێگەیشتن لە سەرانسەری جیاوازییەکان، و هانی هاوڵاتیان دەدات بۆ هاوکاریکردن بەرەو داهاتوویەکی باشتر لە هەمان کاتدا پابەندبوون بە ئازادی تاکەکەسی بەرز ڕابگرن. زاڵبین بەسەر هەموو ئەو ڕێگری گەشەستاندن و ئالنگاریی سیاسی و یاسایی بۆ کیان و حکومەت و دامەزراوەکان و کوردستان لەبەغدا و کۆی پایتەختە هەرێمیەکان دەیخوڵقێنن ..
بەپێچەوانەوە،هیوابەخشی ودینامیکی سیاسی کورد و دیبلۆماسیەتی کوردستان کاریگەری تەواوی گۆڕانکاری لە سستمی ئێستای ڕەقی عێراقدا دەخوڵقێنن کە پێکەوەژیان و بەهایی نیشتمانپەروەری لەسەر و حزبەکان و تاکو ئەو ئاستەی سەروو هزری ئاینی و مەزهەبی و جیاکاری نەتەوەی دەبێت ئەوە هاوکێشە سیاسیەکەی بەرزترەکەی کوردستانە و بەغدا و عێراق پەیڕەوی دەکەن لەداهاتووبەناوی سستمی فیدرالیەت بێت یان سەرو فددرایەت ، گەر وانەکەن بەوهیوایە ناگەن کە عێراق وا بمێنێتەوە ..

نیشتمان پەروەری بە بنەمای کوردایەتیە ڕەسەنەکە کە جەوهەری بریتیە لە عەدالەتی کۆمەڵایەتی بە ئامێزگرتنی ئازادی کەسی و سەربەخۆیی نەتەوەییە و دەتوانین گەشەسەندنی تاک و کۆمەڵگا بەرەوپێش ببەین و ڕێگا بۆ داهاتوویەکی گەش بۆ هەمووان خۆش بکەین.

هیوا و نەتەوە لەسێبەری سەنگەری پێشمەرگەوە فێر بووین
ـــــــــ

• نفشی نوێ = نەوەی تازە کە بە نەوەی پیتی Z ناوزاد بکرێن … لەم سەدە نوێیەدا