عمر توفی
پیگه‌هێ عێراقێ پشتی ل سالا ( ۲۰۰۳ ) دا گه‌له‌ك گوڕانکاری ب سه‌ردا هاتین و عێراق ده‌ربازی قوناغه‌کا نوی یا سیاسی بو و جویه دناف پروسه‌یه‌کا گشتگر دا ل ڕویێ دیموکراسی و سیاسی دا ل سه‌ر بیافه‌کێ چه‌قبه‌ستوو هاتیه ئاڤاکرن، ئه‌وژی ( ته‌وافق ، ته‌وازن و شه‌ره‌که‌ت ) عێراقا نوی هاته پێکئینان، ل سه‌ر په‌یسکا گرنگ هاتیه دروست کرن و ستانده‌رێ گرنگ هاتیه پێکئینان و عێراق بوویه ناوچه‌کا چیوستراتیجی لسه‌رتاسه‌رب ڕۆژهه‌لاتا ناڤین .
ل سالا ( ۲۰۰۳ ) عێراق که‌فته ل به‌ر هێرشێه‌کا مه‌زن ئه‌ڤ هێرشه بوو ئه‌گه‌رێ هندێ رلڕژێما دکتاتوری بهێته ژناڤبرن و نه‌مینیت ،هێرش ژ لایێ نه‌ته‌وه ئێکگرتی ئه‌مریکا ب سه‌رۆکاتییا ( جۆرج دبلیو ) و هاوپه‌یمان وان بهێز ل ڕۆژئاڤایێ ئه‌و ژی ( تونی بلیر ) سه‌رۆکوه‌زیرێ بەریتانیا و لایه‌نێن ئوپۆزسیون ل عێراقي یا وی سه‌رده‌می، به‌س دڤێت ئه‌م چه‌خت ل سه‌ر خاله‌‌کا گرنگ بکه‌ین، کوردان ژی ڕوله‌کێ مه‌زن گێرایه ل پرۆسه‌یا ژناڤبرنا ڕژێما دکتاتوری یا به‌رێ .
پشتی قوناغا ژناڤبرنا ڕژێما به‌عس ئه‌و گورانکاریێن ل عێراقێ هاتینه سه‌رهلدان ته‌نها کاریگه‌ری ل سه‌ر پرۆسه‌یا سیاسه‌تا عێراقێ دا نه‌کریه ،به‌لکو کاریگه‌ری ل سه‌ر ڕۆژهه‌لاتا ناڤین هه‌می هاتیه کرن ٫ هه‌مان ده‌م پشتی هنگی عێراق پیتڤیه‌کا زۆر ب نه‌ته‌وه‌ئێکگرتی هه‌بوویه و لدیڤ بریارا ( ۱۵۰۰ ) ل کۆمبوونا ئه‌نجومه‌نێن ئاسایشا نه‌ته‌وه ئێکگرتی دا و ل سه‌ر داخازیا ده‌وله‌تا عێراقێ ل ( ١٤ / ٩ / ٢٠٠٣ )ێ، یونامی ل عێراقێ هاته دامه‌زراندن و لدیف بریارا
( ۱۷۷۰ ) یونامی ئه‌رکێ خۆ ل عێراقێ پتر بهێز کر و به‌رچاڤ کر .
ئه‌رکي یونامی ل عێراقێ دا بریتیه دابینکرنا ڤه‌رێژه‌کا گرنگ یا پشته‌ڤانی کرنێ ل خه‌لك و حکومه‌تێ کو ب ڕێکا دایلوكي بهێنه چاره‌سه‌ر کرن و هاریکاریا پروسه‌یا هه‌لبژارتنا ڕابووینه هه‌مان ده‌م هاریکاریه‌کا تمام نیشان دایه ژ بۆ به‌شداری کرن ل پروسه‌یا سیاسی و دبلۆماسی دناڤبه‌را هه‌ردوو حکومه‌تا ( هه‌ولێر و به‌غدا ) دا ژ بۆ چاره‌سه‌کر کرنا وان خالێن ناکوکی ل سه‌ر و ماینه هه‌لاویستی دناڤبه‌را هه‌ردوو حکومه‌تا ( هه‌رێم کوردستانێ و عێراقا فیدرالی ) دا و کار لسه‌ر ماف و چاکسازیێ و دادوه‌ری و یاسای دهێته کرن .
ئه‌گه‌ر ئه‌م ب شێوه‌کێ ڕیالیزمی به‌حس بکه‌ین عێراق ل سالا ( ۲۰۰۵ ) قوناغه‌کا نوی یا پروسه‌یا سیاسی که‌فته به‌رده‌م عێراقێ و سیسته‌مه‌کێ فیدرالی و ده‌ستوری هاته بنه‌جهکرن ل ده‌وله‌تا نوی یا عێراقێ عێراق که‌فته دناف بیاڤي ( هاوبه‌شی و سازان و هاوسه‌نگی ) و بنیات وه‌لاتی ل سه‌ر لدیف لدیف ئه‌فی بیاڤی هاته پێکئینان .
عێراقێ پێگه‌هێ خۆ سه‌قامگیر و گه‌شه‌که‌کا باش ب خۆڤه‌دیت ل ڕویێ ( سیاسی و ئابووری و دیبلوماسی ..هند ) کو عێراق بوویه وه‌لاته‌کێ ئاشتیخوازیی ل ڕویێ پێکڤه‌ژیانیێ ،چونکی لدیڤ مادده‌یا ده‌ستورێ عێراقێ وه‌سا هاتیه دیراسه‌ت کرن و دیار کریه کۆ ماددێ ( ٤١ ) ژ ده‌ستوری عێراقێ هاتیه داڕێژتن کۆ عێراقی د ئازادن پێگریێ ب یاسایا ب گۆریی ئاین و مه‌زهه‌ب و باوه‌ری و هه‌لبژارتنا وان بیت کارێ وان ل عێراقا سه‌قامگیر دا .
ئه‌گه‌ر باس ل ئه‌رکێ یونامی بکه‌ین ل هه‌رێما کوردستان زۆر کاریگه‌ر بوویه ،چونکی پێگه‌هێ هه‌رێما لدیف ده‌ستورێ عێراقێ وه‌سا هایته دیراسه‌ت کرن کۆ لدیف مادده‌یێ ( ١١٦ – ١١٧ – ١١٨ – ١١٩ – ١٢٠ ) به‌حس ل پێکئینانا هه‌رێما هاتیه کرن و تایبه‌ت ماددێ ( ۱١٦ ) به‌حس ب پێکئینانا هه‌رێمێ هاتیه ل چارچوڤه‌یا عێراقه‌کا فیدرالیزمی دا هه‌ر پارێزگه‌هه‌ك حه‌ق هه‌یه بیته هه‌رێم لدیف مادده‌یێ ده‌ستوری و ماددێ ( ۱۱۷ و ۱۱۸ و ۱۱۹ و ۱۲۰ ) وه‌سا هاتیه ته‌رخان کرن کۆ چ ئاوایه‌کي داخازیێ پێشکێش بکه‌ن و داخازی ژ سێ چارێکن چڤاتا نوینه‌رێن عێراقێ و هه‌روه‌سا ۱۰ کاندیدێن پارێزگه‌هان ڤێ داخازیێ پێشکێش بکه‌ن و دڤێت هه‌ر هه‌رێمه‌ك لدۆر مادده‌یێ ( ١٢٠ ) هاتیه دیار کرن کۆ هه‌رێمان ده‌ستورێ خۆ هه‌بیت .
دناف ده‌ستورێ عێراقێ دا نها هه‌رێما کوردستانێ ب هه‌رێمه‌کا ده‌ستوری دهێته دیار کرن چارچوڤه‌یا عێراقه‌کا فیدرال دا و نه‌ته‌وه‌ئێکگرتی ( UN ) لدیف پێگه‌هێ هه‌رێمی سه‌ره‌ده‌ری دگه‌ل هه‌رێما کوردستانێ دکه‌ت جونکی نها دا هه‌رێما کوردستان ب هه‌رێمه‌کا گرنگ دهێته نیاسین دناف چه‌رگێ رۆژهه‌لاتا نافین دا و پێگه‌هه‌کێ بهێز هه‌یه ل ناوچێ دا جونکی هه‌رێم ل رویێ پێکڤه‌ژیانێ و ئارامی و هه‌می پێکهات و ئاینزان لسه‌رتاسه‌رژ هه‌رێما کوردستانێ و یونامی ئه‌رکه‌کێ مه‌زن رادبیت ژ بۆ هایداریوون ژ پروسه‌یا سیاسی ل هه‌رێما تایبه‌ت ل ئه‌فی قوناغا دا جونکی نها دا کوردستان که‌فتیه به‌رده‌م قوناغه‌کا مه‌ترسیدار یاا سیاسی و دیموکراسی …
لدیف بریارا ئه‌نجومه‌تی ئاسایشی تا کۆ دوماهیکا سالا ( ٢٠٢٥ ) یونامی به‌رده‌وام بیت لسه‌ر ئه‌رکێ خۆ دا ل عێراقێ ئه‌ڤ درێژکرنا ده‌می هه‌می دزڤریت ژ بۆ وێ جه‌ندێ کۆ ده‌مێ حکومه‌تا عێراقێ داخواز کر بوو دڤێت دوماهیك ب ئه‌رکێ یونامی بهێت تا کۆ ده‌ستپێکا سالا ( ٢٠٢٥ ) به‌س ئه‌ف داخوازیه هاته ره‌ت کرن جونکی زۆر ئاسان نینه یونامی هوصا ب ساناهی ده‌ستبه‌رداری عێراقێ بیتن جونکی عێراق نها دا که‌فته لبن گڤاشتنه‌کا مه‌زن و مه‌ترسیه‌کا دژوار ل رۆیێ پروسه‌یا سیاسی و دیموکراسی ڤه ژ لایێ وه‌لاتێن نیف ده‌وله‌تی و ئه‌قلیمی ڤه و دێ عێراق بیته وه‌لاته‌کێ نه باوه‌ری پێکری ژ لایێ کومه‌لگه‌ها نیف ده‌وله‌تی و ب هیچ شێوه‌کێ باوه‌ری ب پروسه‌یا سیاسه‌تا عێراقێ نامینیت .
عێراق هاوشێوه‌ی وان وه‌لاتێن بێهێز مینیت و ئه‌زمو‌ونا وه‌لاتی که‌فیته مه‌ترسیێ دا تایبه‌ت وان وه‌لاتێتن پروسه‌یا سیاسه‌تا وان ب چاڤ دهێته دیتین و که‌فتینه مه‌ترسیێ دا و بوینه جهێ سه‌رئێشانێ بو وه‌لاتێن جیهانی ل رویێ پروسه‌یا سیاسی و دیموکراسی دا .
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.