هونەرمەندێ دەنگخۆش و بناڤ و دەنگمحەمەد عارفێ جزیری

ناڤێ وی یێ دروست محەمەد کەریم ل سالا ١٩١٢ز ل کوردستانا باکوور باژێرێ جزیرێ ژ دایک بوویە هەڤدەم ژ دایکبوونا محەمەد عارفێ جزیری ئیمپراتوریەتا عوسمانی تێکەلی شەرێ جیهانیێ ئێکێ ببوو کو بابێ محەمەد عارفێ جزیری ژی دگەل لەشکەرێ ئیمپراتوریەتا عوسمانی بەشدار بوو د شەریدا و بابێ وی نەهاتە ڤە ژبەر هندێ ژی بێهنا خوینێ تێکەلی شیرێ دایکا وی ببو.
محەمەد عارفێ جزیری وەکی زارۆکێن باژێرێ جزیرێ کار دکر ژبەر کو هەژار و فەقیریێ بەروکا وان گرتبوو وەکی هەر مالەکا کورد ل کوردستانا باکوور و تایبەت ژی باژێرێن کوردنشین.
هەروەها محەمەد عارفێ جزیری ل (١٣ )سالیاخوەدا بەشداری د سەرهلدانا شێخ سەعیدێ پیران دا کربوو و پشتی کو سەرهلدانا شێخ سەعیدێ پیران هاتیە پوچکرن ل سالا ( ١٩٢٥)ز محەمەد عارفێ جزیری ژی دگەل شێخ سەعیدێ پیران و هەڤالێن وی هاتنە گرتن و دبنە زیندانا باژێرێ ئامەدێ لێ پشتی کو دبنە زیندانا باژێرێ ئامەدێ دهێنە حکومکرن ئەو بوو شێخ سەعیدێ پیران و هەڤالێن وی ل( ١٩٢٥/٦/٢٩)ز هاتنە سێدارەدان و محەمەد عارفێ جزیری ژی ژبەر کو تەمەنێ وی بچووک نەهاتە سێدارەدان لێ هاتە سزادان ب زیندانکرنێ بو ماوێ (٥) سالان، لێ بوماوێ کو مایە د زیندانێدا پاشی هاتە بەردان گهورینێن مەزن د ناخێ وی هزرا وی دا هاتبوونە دروستکرن پاشی کو سەربەست بووی ل کولانێن جزیرێ کارێ ئاڤ فرۆشتنێ دکر و هەمان دەمدا ژی دەست ب سترانبێژیێ کر کو وی دەمی ستران بخوە ژ دایکا خۆ (ئادیلایێ) گرتبوون کۆ دایکا وی سترانبێژەکا ناڤ و دەنگا باژێرێ جزیرێ بوو.
پشتی کو ل زیندانێ ئازاد بوی ل سالا (١٩٣٠)کۆچی کوردستانا باشور دکەت ل باژێرێ دهوکێ ئاکنجی دبیت و هەر ل وێرێ ژی ژیانا هەڤژینیێ پێکئینا ل سالا (١٩٣٢)ز ب ژنکەکێ بناڤێ (نازدار )کو خەلکا گوندێ کورێت گاڤانا بوو و بونە خودان دوو کچ و کورەکی، ژیانا محەمەد عارفێ جزیری وەکی هەمی هونەرمەندێن کورد ب هەژاری دەرباسکریە ژبەر ڤێ چەندێ رابوو خارنگەھەك ل باژێرێ دهوکێ ڤەکر دا کۆ ژیانا خۆ زارۆکێن خۆ برێڤەببەت و لبەر کارێ خوە ژی را ژ ستران دگوتن ب ڕۆژێ نان دفروشت و شەڤێ ژی دگەل هەڤال و سترانبێژێن باژێرێ دهوكێ ستران دگوتن و پاشی هینگێ چوو لەشکەریێ پشتی کو زڤریڤە ژ لەشکەریێ
ل سالا( ١٩٧٩)ز کارێ ( سنەت کرنێ) دکر و بەرێ خوە دا گوندێن دویر ژبو سنەتکرنا زارۆکێن خەلکی ئەڤ کارێ وی ژی بۆ سەدەم کو زێدەتر ژ بەرێ تێکەلیا خەلکی بکەت دگەل خەلکێ رێنجبەر و زەحمەت دیتی و چاڤ ڤەکری بژیت و سال بو سالێ ژی ناڤ و دەنگێ محەمەد عارفێ جزیری بەلاڤ دبوو .
محەمەد عارفێ جزیری ل سالا (١٩٧٠_١٩٦٠)ز چوو کونسێرتا ل لوبنان و کوێت و سوریا.
ژبەر ڤی کاری بوو ئەگەرا ب زڤینا هزرا دەروێشایەتیێ د ناخێ محەمەد عارفێ جزیری دا ئەبوو ل سالا ( ١٩٤٧) ز تیپەکا ئەینی ب سەرکردایەتیا خوە پێکئینا ئەندامێن ڤێ تیپا ناڤبری ژی ئەڤە بوون:
•رەمەزان جزیری.
•حەسەنێ حەمیدانی .
•ئیرو زاڤایێ حەسەنێ حەمیدانی .
•عەودێ عەسعەدێ جزیری کو وی مەولوود دخواند .

ل سالا (١٩٣٩)ز محەمەد عارفێ جزیری قەستا باژێرێ بەغدا کر خوە گەهاندە کومپانیێن تومارکرنا سترانان و دگەل وانا هندەک سترانێن خوە تومارکرن و کاسێتێن خوە فرۆشتن ئەڤ فرۆشتنە ژی بو ئەگەر هندەک ل ژیانا مادی یا محەمەد عارفێ جزیری باشتربیت و رۆژ بو روژێ ژی پەیوەندیی دگەل هونەرمەندێن بناڤ و دەنگێن کورد مینا (كاويس ئاغا،عەلیێ مەردان ،رەسولێ گەردی ،حەسەن زیرەک ،تاهر تەوفیق ، حەسەنێ جزیری ،جەمیل بەشیر ،مریەم خان ،فەوزی محەمەد ،نەسرین بەرواری ،گولبهار ، عیسا بەرواری، عەیشا شان) هتد…
محەمەد عارفێ جزیری ب تومارکرنا سترانان و فروشتنا کاسێتا نەراوەستیا هەر دڤێ سالێدا چوو رادیۆیا کوردی ل بەغدا ب گەرمی هاتە پێشوازی کرن ژ لایێ بەرپرسێ رادیۆیا دەنگێ کوردان دا کو لڤێرە ژی ستران و دەنگێ خوە ب گەهینیتە حەژێکەر و گوهدارێن هێزگەهێ دەنگێ کوردان ل بەغدا ژبەر دەنگێ وی یێ خوەش و زەلال هێزگەھ ژبەر دەنگێ وی خراب بوو و تایبەت ژی دەمێ سترانا خەزال خەزال دهاتە گوتن.

محەمەد عارفێ جزیری ستران نەبتنێ لسەر نیشتمانی و مللەتێ کورد دگوت وی لسەر ئەشق و ئەڤینا کەسایەتیا ژنێ و کچا کورد و شەرێ عەگید و مێرخاسان ستران دگوتن و هەروەسان ژی ساز دژەنی ، لێ ب مخابنی ڤە دلێ وی یێ مەزن ژ لێدانێ رادوەستیت و ل ١٩٨٦/١٢/١٧ ز ل نەخوشخانا ئازادی دچیتە بەر دلوڤانیا خودێ و ل گورستانا شاخکێ باژێرێ دهوكێ تێتە ڤەشارتن .

بەرهەمێن هونەری یێن محەمەد عارفێ جزیری:
محەمەد عارفێ جزیری نێزیکی ١٢٠٠ ستران تومارکرینە و ٦٠کاسێت ژی هاتینە دەرئێخستن ئەڤە ژی ژمارەیەکا وان سترانا نە ( خەزال خەریبوو ،سوارو،پسمامۆ ،یاردلۆ،ئەزخەزالم ،بێریڤانێ ،بەفرباری،
حسێنیکو، چیایێ شەنگالێ ،بافێ فەخری ،کوچەرێ،گولێ مەحروومێ ،شەڤێن نیسان ،دیاربەکر ، چیایێ کوردستانێ)هتد…

راپۆرت:
ئاوارە نێروەیی/ دهوک
٢٠٢٤/٨/٢ تەباخ/ روژا ئەینی