هــوگر شەهاب
کێشەی کورد لە عێراقدا، کێشەی نەتەوەیەکی پارچە پارچە کراوە،لەسالی ١٩٢٥ کاتێک باشوری کوردستان بە زورەملێ لکێنرا بە عێراق،گەلی کورد لەھەموو مافێکی نەتەوەیی بێ بەشکرا،ھەروەھا حکومەتە یەک لە دوای یەکەکانی عێراق لەھەردوو سەردەمی پادشایی و کوماری ھەولیانداوە گەلی کورد لە رێگای بەکارھێنانی ھێز و زەبر و زەنگ و جینوساید و ئەنفال و کیمیابارانکردن و عەرەبکردن و راگواستن و کوچکردن لە ھەموو مورکێکی نەتەوەیی بسرنەوە،لەگەل ئەوەشدا حکومەتە یەک لە دوا یەکەکانی عێراق ھەولیانداوە لە رێگای سیاسەتەکانیانەوە خاکی کوردستان داگیربکەن،ھەروەھا عەرەب لە جیاتی کورد نێشتەجێ بکەن و دەست بگرن بەسەر مال و مولک و سامانیان،بەتایبەتی ئەم سیاسەتە بەعەرەبکردنە لەسەردەمی رژێمی پێشووی بەعس(١٩٦٨-٢٠٠٣)گەیشتووتە لوتکە.
گرفتی ناوچە دابڕِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِێندڕِِاوەکان لە نێوان حکومەتی فیدرالی و حکومەتی ھەرێمی کوردستان یەکێکە لە کێشە بنەرەتییەکانی دەولەتی عێراق،لە سەرەتای دروستبونیەوە تاکو ئێستا حکومەتە یەک لە دوا یەکەکانی عێراق ھەموو تواناکانی خویان لە رووی لەشکری و ئابووری و سیاسی خستوویانەتە گەر بو گۆرینی دیمۆگرافیای بەشێکی زۆری ناوچەکانی کوردستان،بە تایبەتی لە ماوەی نیوان سالانی(١٩٦٨-٢٠٠٣)حکومەتی عێراق بەپێی بەرنامە و نەخشە و پلان سیاسەتی بە عەرەبکردنی لە کوردستان جێبەجێ کردووە، لەوانەش ڕاگواستن و دەرکردنی بەردەوامی کورد لە کەرکوک و مەخمۆرو گوێر و قەراج و خانەقین و موسل و شنگال و شێخان و شوێنانی تر،ھەروەھا جگە لە سیاسەتی عەرەبکردن و راگواستن و کوچکردن حکومەتی عێراق دەستی کردووە بە سیاسەتی جینۆساید و ئەنفال و کیمیابارانکردن لە ناوچەکانی کوردستان.
لە دوای پروسەی ئازادکرنی عێراق لە سالی ٢٠٠٣ تاوەکو ئێستا چەندین گرفت بەھەلپەسپێردراوی ماونەتەوە لە نیوان حکومەتی فیدرالی و حکومەتی ھەرێم ،کە گرنگترینیان گرفتی ناوچە دابڕێندراوەکانە،ھەرچەندە یاسای ئیدارەی دەولەتی عێراق بوقوناغی گواستنەوە کە لە ٨ ئاداری ٢٠٠٤ لەلایەن ئەنجومەنی حوکمی عێراقەوە دەرچووە چەند بنەمایەکی بو چارەسەرکردنی گرفتی ناوچە دابڕێندراوەکان لە نیوان حکومەتی فیدرالی و حکومەتی ھەرێم لە چوارچێوەی دوو ماددەدا دانا،پاشان ئەم ماددانە و بنەمایانە بوونە بنەرەتی ماددەی ١٤٠ی دەستوری ھەمیشەیی عێراق، ئەو ماددە دەستورییە دەبوایە لە کوتاییەکانی سالی ٢٠٠٧ بەتەواوی جێبەجێ بکرایە،بەلام تاوەکو ئێستا ھیچ کام لەو رێو شوێنانە جێبە جێ نەکراون بو چارەسەرکردنی گرفتی ناوچە دابڕێندراوەکان،ھەلبەتە نەبوونی ئیرادەیەکی سیاسی راستەقینە بو چارەسەرکردنی گرفتی ناوچە دابرێندراوەکان یەکیکە لە ھوکارە سەرەکیەکانی بەردەوامبوونی گرفتەکە،بەتایبەتی پاپەندنەبوونی حکومەتی فیدرالی عێراق بە بڕِِِِِِِِگە دەستورییەکان و رێکەوتنامە سیاسیەکانی تایبەت بە گرفتی ناوچە دابڕێندراوەکان و دروستکردنی کوسپ بوئەنجام نەگەیشتنی چارەسەرە یاسایی و سیاسیەکانی گرفتی ناوچە دابڕێندراوەکان یەکیک لە ھوکارە سەرەکیەکانی بەردەوامبوونی گرفتەکەیە، جگە لەمەش ولاتانی دراوسێ رولێکی نیگەتیفیان بینیوە لە یەکلایی کردنەوەی چارەنوسی ناوچە دابڕێندراوەکان،تەنانەت ھەموو ھەولی خویان خستوتە گەر بو پەکخستنی جێبەجێکردنی چارەسەرە یاسایی وسیاسیەکانی گرفتی ناوچە دابڕێندراوەکان،بەھەمان شێوە ولاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا و رێکخراوی نەتەوە یەکگرتوەکانیش رولێکی نیگەتیفیان بینیوە لە جێبەجێ نەبونی ماددەی ١٤٠ کە بە کاکلی چارەسەری گرفتی ناوچە دابڕێندراوەکان دادەنرێت وەکو راپورتی بیکەر – ھاملتون و راپورتەکانی ستیفان دیمستورا.
لە دوای سەرھەلدان و دەرکەوتنی رێکخراوی دەولەتی ئیسلامی لە عێراق و شام کە ناسراوە بە(داعش) دواتر پەلھاویشتنی بو عێراق،گشت پارێزگاکانی موسل و ئەنبار و ێلاح الدین لە لایەن داعشەوە کونترولکران،ئەو سوپایە گەورەیەی عێراق توشی شکستەکی گەورە بوو تەنانەت نەیتوانی لە ماوەی کەمتر لە ٤٨ کاتژمێر رووبەرووی داعش بێتەوە،رووخانی مورالی سوپای عێراق و کشانەوەی لە ناوچە دابرێندراوەکان بووە ھوی ئەوەی کە ھێزی پێشمەرگەی کوردستان لە ٢٨ حوزەیرانی سالی ٢٠١٤پێشرەوی بو ناوچە دابرێندڕاوەکان بکەت و بە خوێن و قوربانیدانی خویان ئەم ناوچانە بپارێزن لە رێکخراوێکی تیروریستی بەربەری و دڕندەی وەک داعش، دواجار داعش ھێرشی کردە سەر ناوچە دابڕێندراوەکان کە لەلایەن ھێزی پێشمەرگەی کوردستانەوە دەپارێزران،سەرەنجام داعش توانی دەست بگریت بەسەر بەشێک لە ناوچە دابڕێندراوەکانی ھەرێمی کوردستان، لە دوای ئەم ھێرشانەی داعش سەروکی ھەرێمی کوردستان بەرێز”مسعود بارزانی” جەنگی سەرتاسەری لە دژی داعش راگەیاند،ھەر زوو ھێزی پێشمەرگەی کوردستان بە پالپشتی فروکەکانی ھاوپەیمانان توانی زۆربەی ناوچە دابڕێندراوەکان و ناوچەکانی تر کەلە ژێر دەستی داعشدا بوون رزگار بکاتەوە، ئەوەی گرنگە کە دەمەوێت ئاماژەی پێبدەم ئەوەیە سەرەرای ھەموو خراپیەکانی داعش کەلە بەرامبەر میللەتی کورد ئەنجامیدا،بەلام داعش بووە ھوی گەراندنەوەی ناوچە دابڕێندراوەکان بو سەر ھەرێمی کوردستان کەسەدان سال بوو کورد خەباتی چەکداری و سیاسی و مەدەنی بو کردووە،لە راستیدا کونترولکردنی ناوچە دابڕێندراوەکان لە لایەن ھێزی پێشمەرگەی کوردستانەوە پێویستیەک بوو،چونکە سوپای عێراق روبەرێکی فراوانی ناوچە دابڕێندراوەکان بەپێ بەرگری بەجێھێشت بوو.
لە دوای ئەنجامدانی ریفراندوم لە لایەن گەلی کوردستانەوە حکومەتی عێراق لە شازدەی ئوکتوبەری٢٠١٧ بەھوی خیانەتی چەند کالفامێکی سیاسی ناو حزبێکی کوردستانی توانی ئەم ناوچانە دووبارە داگیربکاتەوە و بخاتە ژێر فەرمانرەوای خۆی،ھەربویە لە دوای ئەم رێکەوتەوە سەدان ھەزار کورد لەم ناوچانە ئاوارەبوون، چونکە ھێزەکانی عێراق(حەشدی شەعبی) ھەر لە یەکەم رۆژەوە چەند پێشێلکاریی یاساییان ئەنجامدا، لەوانەش لابردن و سوکایەتی کردن کردن بە ئالای کوردستان و وێنەی سەرکردە سیاسییەکانی کوردستان و شەھیدانی ھێزی پێشمەرگەی کوردستان، بەداخەوە لە ئێستاشدا حکومەتی عێراق ھەر لەسەر سیاسەتەکانی پێشووی حکومەتەکانی تری عێراق بەردەوامە،لەوانەش گورانکاری دیموگرافی و ئیداری یەکێیکە لە خاسیەتەکانی سیاسەتی حکومەتی ئێستای عێراق، ھەربویە ئەم رەفتارانەی حکومەتی فیدرالی دەرخەری ئەوەن کە ھەمیشە چاویان لە خاکی کوردستانە،ھەر لەبەر ئەمەش ھەموو ھەولێکی خۆیان خستوتە گەر بۆ بە عەرەبکردنی ناوچە کوردستانیەکان،لەوانەش گورینی بەرێوەبەری ناحیەی سنونێ و ناحیەی گرعوزێر و ناحیەی قەیرەوان،ھەروەھا لابردنی قایمقامی خورماتو و سوتاندن و تالانکردنی مالە کوردەکان و ھێنانی عەرەبی ھاوردە بۆ ناحیەی سەرگەرانی سەر بە کەرکوک، ئەم رەفتارانەی حکومەتی عێراق گشتیان گەواھیدەری ئەو راستیەن کە حکومەتی عێراق بە نیازی چیە و چ پلانێکی مەترسیداری ھەیە بۆ ناوچە کوردستانیەکانی دەرەوەی ئیدارەی ھەرێم، بەلام ئەم ناوچانە بەپێی بەلگەی مێژوویی و جوگرافی و سەرژمێری کوردستانین، ھەر بویە بە سیاسەتی سوتاندن و تالانکردنی مالە کوردییەکان ناسنامەی کوردستانیبوونیان ناگوردرێت تەنانەت ئەگەر یەک کوردیش لەم ناوچانە نەمێنیت ئەوا ئەو ناوچانە ھەر کوردستانین ھەر بە کوردستانیش دەمیننەوە، لە کوتاییدا دەلێم بۆ بەرەنگاربوونەوەی سیاسەتی عەرەباندن لە ناوچە کوردستانیەکانی دەرەوەی ئیدارەی ھەرێم پێویستیمان بە یەکرێزی و یەکگرتویی ھەیە تاکو بتوانین رووبەرووی ئەم سیاسەتە پڕ مەترسیدارە ببینەوە و حکومەتی فێدرالی عێراقیش بە بەرپرسیاری یەکەم دەزانین لە خراپی رەوشی ناوچە کوردستانیەکانی دەرەوەی ئیدارەی ھەرێم.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.