پارتی کرێکارانی کوردستان (PKK) یەکێکە لە کاراکتەرە هەرە دیار و کاریگەرەکانی سەر گۆڕەپانی دۆزی کورد، چ لەنێو تورکیا و چ لەسەر ئاستی ناوچەکە. مێژوویەکی درێژ و پڕ لە هەڵچوون و ئاڵۆزیی هەیە، کە لە وێستگەی دامەزراندن و دەستپێکردنی خەباتی چەکدارییەوە شۆڕ دەبێتەوە تا دەگاتە هەوڵە جۆراوجۆرەکانی تایبەت بە ڕێککەوتنی سیاسی بۆ مەبەستی هەڵوەشانەوەی.
- یەکەم: قۆناغی دامەزراندن و ئایدیۆلۆژیای سەرەتایی (بنەما و جێگیربوون)
دامەزراندن (١٩٧٨):
پارتی کرێکارانی کوردستان (PKK) بە شێوەیەکی فەرمی لە ڕێکەوتی ٢٧ی تشرینی دووەمی ١٩٧٨، لە گوندی فیس (Fis) سەر بە پارێزگای لجێی ئامەدی باکووری کوردستان (باشووری ڕۆژهەڵاتی تورکیا) دامەزرا. دامەزراندنی پارتەکە، بەرئەنجامی چالاکیی چڕی کۆمەڵێک خوێندکاری کورد بوو کە خاوەنی بیروباوەڕی چەپگەرا بوون، بە سەرکردایەتیی عەبدوڵڵا ئۆجەلان، کە دواتر بووە ڕێبەری تاکانەی (PKK).
هەلومەرجی دامەزراندن:
سەرهەڵدانی PKK هاوکات بوو لەگەڵ پەیڕەوکردنی سیاسەتی نکۆڵیکردن (ئینکار)ی سیستماتیکی دەوڵەتی تورکیا بەرامبەر بە ناسنامە و فەرهەنگی کوردی، قەدەغەکردنی زمانی کوردی، هەروەها سەرکوتکردنی بزووتنەوە کوردییەکانی پێشووتر.
ئایدیۆلۆژیای سەرەتایی:
مارکسیزم-لێنینیزم: پارتەکە لە قۆناغەکانی سەرەتای دامەزراندنیدا، ئایدیۆلۆژیای مارکسی-لێنینی وەک بنەمای فیکریی خۆی هەڵبژارد، ئەمەش بە ئیلهام وەرگرتن لە بزووتنەوە ڕزگاریخوازە نەتەوەییەکانی جیهانی سێیەم.
ناسیۆنالیزمی کوردی: ئامانجی ستراتیژیی (PKK) بریتی بوو لە دامەزراندنی دەوڵەتێکی کوردیی سەربەخۆ و یەکگرتوو (کوردستانی گەورە)، کە ناوچە کوردنشینەکانی هەر چوار پارچەی کوردستان (تورکیا، عێراق، ئێران و سووریا) بگرێتەوە.
خەباتی چەکداری: (PKK)بەهۆی ئەو سەرکوت و زەبروزەنگەی کە لەلایەن دەوڵەتی تورکیاوە بەرامبەر بە گەلی کورد پەیڕەو دەکرا، و هەروەها بەهۆی نەبوونی هیچ ئاسۆیەکی ڕوون بۆ چارەسەری سیاسیی دۆزی کورد، خەباتی چەکداری وەک تاکە ڕێگەی گونجاو بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی دەبینی.
- دووەم: قۆناغی ململانێی چەکداری و پێشهاتەکان (١٩٨٤ – ١٩٩٩)
دەستپێکردنی خەباتی چەکداری (١٩٨٤):
لە ١٥ی ئابی ١٩٨٤، (PKK) یەکەمین چالاکیی چەکداریی بەرفراوانی خۆی دژی ئامانجە سەربازییەکانی تورکیا لە شارۆچکەکانی ئەڕوح و شەمزینان ئەنجام دا، و بەمەش دەستپێکردنی “شۆڕشی ڕزگاریی نیشتمانی” ڕاگەیاند. چالاکییە سەربازییەکانی بە شێوەیەکی سەرەکی لە ناوچە شاخاوییە سەخت و دوورەدەستەکانی باکووری کوردستان چڕبوونەوە، هاوکات سوودی لە بنکە و پێگەی پشتیوانی لە باشووری کوردستان (قەندیل) و دەشتی بیقاعی لوبنانیش وەردەگرت (لەو سەردەمەدا لوبنان لەژێر هەژموونی سووریادا بوو).
توندبوونەوە و پەرەسەندنی ململانێ:
ماوەی دەیەکانی هەشتا و نەوەدی سەدەی ڕابردوو، گەواهیدەری توندبوونەوەیەکی بەرچاوی ململانێ و پێکدادانەکان بوو. سوپای تورکیا ئۆپەراسیۆنی سەربازیی بەرفراوانی ئەنجام دەدا و لەبەرامبەریشدا (PKK) چالاکیی هێرشبەرانەی خۆی پەرە پێ دەدا. ئەم ململانێ خوێناوییە، بووە هۆی گیانلەدەستدانی دەیان هەزار کەس (چەکداری هەردوولا، هاووڵاتییانی سڤیل، و پاسەوانانی گوندەکان)، ئاوارەبوونی سەدان هەزار هاووڵاتیی کورد، و وێرانبوونی هەزاران گوند و ناوچەی نیشتەجێبوون. هەردوو لایەنی ململانێکە بە ئەنجامدانی پێشێلکاریی مافەکانی مرۆڤ تۆمەتبار کران.
پۆلێنکردن وەک ڕێکخراوێکی تیرۆریستی:
دەوڵەتی تورکیا هەر لە سەرەتای دەستپێکردنی چالاکییە چەکدارییەکانی PKKوە، پارتەکەی وەک ڕێکخراوێکی تیرۆریستی ناساند. دواتریش، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، یەکێتیی ئەوروپا، و ژمارەیەک وڵاتی دیکە، (PKK)یان خستە لیستی ڕێکخراوە تیرۆریستییەکانەوە، ئەمەش بەتایبەتی دوای ئەو چالاکییانەی کە هاووڵاتییانی سڤیل یان بەرژەوەندییەکانی وڵاتانی ڕۆژاوایان کردبووە ئامانج، یان بەهۆی ئەو تاکتیکانەی کە پارتەکە پەیڕەوی دەکردن.
- سێیەم: خاڵی وەرچەرخان؛ دەستگیرکردنی ئۆجەلان و گۆڕینی ستراتیژ (١٩٩٩ – ئێستا)
دەستگیرکردنی ئۆجەلان (١٩٩٩):
لە مانگی شوباتی ١٩٩٩، عەبدوڵڵا ئۆجەلان، ڕێبەری(PKK)، لە پڕۆسەیەکی هەواڵگریی ئاڵۆز و فرەلایەندا لە وڵاتی کینیا دەستگیر کرا و ڕادەستی تورکیا کرایەوە. سەرەتا سزای لەسێدارەدانی بەسەردا سەپێنرا، بەڵام دواتر سزاکەی بۆ زیندانیی هەتاهەتایی سووک کرا. دەستگیرکردنی ئۆجەلان گورزێکی کاریگەری لە پەیکەری پارتەکە وەشاند، بەڵام لە هەمان کاتدا بووە هاندەرێک بۆ گۆڕانکاریی فیکری و ستراتیژیی قووڵ.
گۆڕانی ئایدیۆلۆژی (ئاپۆیزم – کۆنفیدراڵیزمی دیموکراتیک):
ئۆجەلان لە گرتووخانەی ئیمراڵییەوە، دەستی کرد بە داڕشتن و پەرەپێدانی بیرۆکە و تێزگەلی نوێ، کە تێیدا وازی لە ئامانجی مارکسیزم-لێنینیزم و دروستکردنی دەوڵەتی نەتەوەیی سەربەخۆ هێنا. لەبری ئەوە، چەمکی “کۆنفیدراڵیزمی دیموکراتیک” یان “کۆنفیدراڵیزمی دیموکراتیکی کۆمەڵگاکان”ی وەک مۆدێلێکی بەدیل بۆ چارەسەری دۆزی کورد و کێشەکانی دیکەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست خستەڕوو. ئەم ئایدیۆلۆژیا نوێیە (کە بە “ئاپۆیزم”یش ناسراوە، وەرگیراو لە نازناوی “ئاپۆ”ی ئۆجەلان) جەخت لەسەر ئەم بنەمایانە دەکاتەوە:
خۆبەڕێوەبەریی دیموکراتییانەی کۆمەڵگا خۆجێیەکان.
لامەرکەزییەت لە بەڕێوەبردن و دوورکەوتنەوە لە بیرۆکەی جیابوونەوە.
پەیڕەوکردنی دیموکراسیی بەشداریکاری ڕاستەوخۆ.
مسۆگەرکردنی یەکسانیی جێندەری (ڕەگەزی) و پێدانی ڕۆڵێکی سەرەکی و کاریگەر بە ژنان.
گرنگیدان بە پاراستنی ژینگە و پەرەپێدانی ئابووریی هاوبەش و تەعاونی.
ئۆجەلان داوای لە پارتەکەی کرد کە چەک دابنێن و ڕوو لە خەباتی سیاسی و ئاشتییانە بکەن، بەمەبەستی بەدەستهێنانی مافە کولتووری و سیاسییەکانی گەلی کورد لە چوارچێوەی سنوورە دانپێدانراوەکانی دەوڵەتانی ناوچەکەدا.
هەوڵەکانی ئاشتی و دووبارە سەرهەڵدانەوەی ململانێ:
ئاگربەستی یەکلایەنە (١٩٩٩-٢٠٠٤): دوابەدوای دەستگیرکردنی ئۆجەلان، (PKK) ئاگربەستی یەکلایەنەی ڕاگەیاند کە بۆ ماوەی چەندین ساڵ بەردەوام بوو، بەڵام ئەم قۆناغە نەیتوانی پێشکەوتنێکی سیاسیی بەرچاو لە دۆزی کورددا بەدی بهێنێت.
پڕۆسەی ئاشتی (٢٠١٣-٢٠١٥):
ئەم ماوەیە شایەدی گرنگترین و جیددیترین هەوڵی ئاشتی بوو، کە تێیدا دانوستانی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ لەنێوان حکومەتی تورکیا (بە سەرۆکایەتیی ئەردۆغان لەو کاتەدا) و عەبدوڵڵا ئۆجەلان (لەڕێگەی شاندی تایبەتەوە) ئەنجام درا. كە لەو میانەدا سەرۆك بارزانی لە بەرێوەبردنی ئەم پرۆسەیە و نێوەندگیرییە دەورەكی بنەرەتی بینی یەکێک لە داواکارییە سەرەکییەکانی ئۆجەلان کشانەوەی چەکدارانی (PKK) بوو لە خاکی تورکیا. بەڵام ئەم پڕۆسەیە لە مانگی تەمموزی ٢٠١٥دا، بەهۆی کۆمەڵێک هۆکاری جۆراوجۆرەوە، لەوانە تۆمەتبارکردنی یەکتر بە پێشێلکردنی ئاگربەست، کاریگەرییە نەرێنییەکانی شەڕی سووریا (بەتایبەتی سەرهەڵدانی یەکینەکانی پاراستنی گەل YPG، کە تورکیا وەک باڵی (PKK) لە سووریای دەناسێنێت)، و بەرژەوەندی و ململانێ سیاسییە ناوخۆییەکانی تورکیا، ڕووبەڕووی شکست بووەوە.
نوێبوونەوەی ململانێ (٢٠١٥ – ئێستا):
دوای هەڵوەشانەوەی پڕۆسەی ئاشتی، ململانێ و پێکدادانەکان بە شێوەیەکی توندتر و بەرفراوانتر دەستیان پێکردەوە، بەتایبەتی لە شار و شارۆچکەکانی باکووری کوردستان. سوپای تورکیاش ئۆپەراسیۆنی سەربازیی بەرفراوانی دژی بنکە و پێگەکانی (PKK) لە باشووری کوردستان و ڕۆژاوای کوردستان (باکووری سووریا) ئەنجام داوە.
کاریگەریی هەرێمی (بەتایبەتی سووریا):
هاوکات لەگەڵ هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆی سووریا، پارتی یەکێتیی دیموکراتی (PYD) و باڵە سەربازییەکەی، یەکینەکانی پاراستنی گەل (YPG)، وەک هێزێکی سەرەکی و کاریگەر لە باکووری سووریا (ڕۆژاوای کوردستان) دەرکەوتن. دەوڵەتی تورکیا ئەم گرووپانە بە درێژکراوەی ڕاستەوخۆی (PKK) دەزانێت و بوونیان وەک هەڕەشەیەکی گەورە بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی خۆی دەبینێت. ئەمەش بووەتە هۆکارێک بۆ دەستێوەردانە سەربازییەکانی تورکیا لە خاکی سووریادا.
- چوارەم: ڕێچکە ئەگەرییەکانی چارەسەر
چارەسەرکردنی کێشەیەکی ئاڵۆز و مێژوویی وەک دۆزی پارتی کرێکارانی کوردستان و ململانێی کورد لە تورکیا، کارێکی ئاسان و خێرا نییە. سەرەڕای ئەمەش، دەکرێت ئاماژە بە چەند ڕێچکەیەکی ئەگەری بۆ چارەسەر بکرێت:
چارەسەری سیاسی لەڕێگەی دانوستانەوە:
گەڕانەوە بۆ سەر مێزی دانوستان: ئەمە داواکاریی سەرەکیی زۆرێک لە لایەنە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکانە. جێبەجێکردنی پێویستی بە ئیرادەیەکی سیاسیی پتەو لەلایەن حکومەتی تورکیاوە هەیە ، هەروەها ئامادەیی و نەرمی نواندن لەلایەن پارتی کرێکارانی کوردستان.
بەشدارپێکردنی هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان: پرۆسەی چارەسەر دەبێت گشتگیر بێت و پارتە سیاسییە کوردییە یاساییەکان، ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، و کەسایەتییە کاریگەرەکان بگرێتەوە.
ڕۆڵی عەبدوڵڵا ئۆجەلان: زۆرێک لە چاودێران و لایەنەکان پێیان وایە کە عەبدوڵڵا ئۆجەلان دەتوانێت ڕۆڵێکی سەرەکی و یەکلاکەرەوە بگێڕێت لە هەر پڕۆسەیەکی سەرکەوتووی ئاشتیدا. ئەمەش پێویستی بە باشترکردنی هەلومەرجی گرتووخانەکەی و ئەگەری بەشدارپێکردنی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆی هەیە لە دانوستانەکاندا.
چاکسازیی دەستووری و یاسایی:
دانپێدانان بە ناسنامەی کوردی: پێویستە مافە کولتووری و زمانییەکانی گەلی کورد بە شێوەیەکی تەواو و بێ کەموکوڕی لە دەستووری تورکیادا مسۆگەر بکرێن.
لامەرکەزییەت و خۆبەڕێوەبەری: پێدانی دەسەڵاتی فراوانتر بە ناوچە کوردنشینەکان لە چوارچێوەی یەکپارچەیی خاکی تورکیادا، بە شێوازێک کە لەگەڵ بنەماکانی کۆنفیدراڵیزمی دیموکراتیک (کە ئۆجەلان بەشێکی لێی خستووەتەڕوو) و ستانداردە ئەوروپییەکانی خۆبەڕێوەبەریی خۆجێیدا بگونجێت.
هەموارکردنەوەی یاساکانی دژەتیرۆر: پێویستە یاساکانی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر لە تورکیادا هەموار بکرێنەوە، بەجۆرێک کە لەگەڵ پێوەرە نێودەوڵەتییەکانی مافی مرۆڤدا یەکبگرنەوە و چیتر وەک ئامرازێک بۆ سەرکوتکردنی ئۆپۆزسیۆنی ئاشتییانە و چالاکوانانی مەدەنی بەکار نەهێنرێن.
چەکداماڵین و تێکەڵکردنەوە (DDR):
ئەم پڕۆسەیە دەبێت بەشێکی دانەبڕاو بێت لە هەر ڕێککەوتنێکی ئاشتیی گشتگیر. پێویستە گەرەنتیی یاسایی و سیاسی پێویست بۆ چەکدارانی PKK دابین بکرێت و بەرنامەی گونجاو بۆ تێکەڵکردنەوەیان بە کۆمەڵگە و دابینکردنی ژیانێکی شایستە بۆیان دابڕێژرێت.
چارەسەرکردنی ستەم و نادادپەروەرییە کۆمەڵایەتی و ئابوورییەکان:
پێویستە حکومەتی تورکیا وەبەرهێنانی جددی لە گەشەپێدانی ئابووری و کۆمەڵایەتیی ناوچە کوردنشینەکاندا بکات، کە بۆ دەیان ساڵە تووشی پەراوێزخستن و زیانەکانی ململانێ بوون.
بنیاتنانی متمانە و پڕۆسەی ئاشتەوایی نیشتمانی:
پێکهێنانی لیژنەی ڕاستی و ئاشتەوایی بۆ لێکۆڵینەوە لە پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ کە لە ڕابردوودا لەلایەن هەموو لایەنەکانەوە ئەنجام دراون، و دابینکردنی قەرەبووی شایستە بۆ قوربانیان.
پتەوکردنی پایەکانی گفتوگۆ و لێکتێگەیشتن لەنێوان پێکهاتە جیاوازەکانی کۆمەڵگەی تورکیادا.
ئاڵنگارییەکانی بەردەم چارەسەر:
• نەبوونی متمانەی قووڵ و مێژوویی لەنێوان دەوڵەتی تورکیا و بزووتنەوەی چەکداری کورددا.
• جەمسەرگیریی سیاسیی توند و پەرەسەندوو لەنێوخۆی تورکیادا.
• کاریگەرییە ئاڵۆزەکانی دۆخی هەرێمی، بەتایبەتی بارودۆخی سووریا و عێراق.
• بوونی هەڵوێستی توندڕەو و سازشنەکەر لە هەندێک لایەنی هەردوولادا.
• بەردەوامیی پۆلێنکردنی PKK وەک ڕێکخراوێکی تیرۆریستی، کە دەبێتە ئاستەنگ لەبەردەم دەستپێکردنی گفتوگۆی ڕاستەوخۆ و بنیاتنانی متمانە.
پوختە:
پارتی کرێکارانی کوردستان، وەک بەشێکی دانەبڕاو لە مێژووی هاوچەرخی ململانێی کورد لە تورکیا، بە چەندین گۆڕانکاریی گەورە و وەرچەرخانی فیکری و ستراتیژیدا تێپەڕیوە. لە کاتێکدا کە خەباتی چەکداری هێشتا وەک یەکێک لە بژاردەکانی لەبەردەستدا ماوەتەوە، بانگەوازە بەردەوامەکانی ڕێبەرەکەی بۆ چارەسەری سیاسی و ئەزموونەکانی پێشووی دانوستان، ئاماژەن بۆ ئەگەری گەیشتن بە ڕێککەوتنێکی ئاشتییانە. سەرەڕای ئەوەش، چارەسەرییەکی بەردەوام و پایەدار، پێویستی بە چارەسەرکردنێکی گشتگیر و ڕیشەیی هەیە بۆ کۆی کێشە سیاسی، کولتووری، و ئابوورییەکانی دۆزی کورد. ئەمەش تەنها لەڕێگەی بوونی ئیرادەیەکی سیاسیی ڕاستەقینە، سازشکردنی دوولایەنە، و ڕەخساندنی کەشێکی لەبار بۆ گفتوگۆ و لێکتێگەیشتن دێتە دی.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.