▪ خیانەتا دناڤبەرا هەڤژینان دا

عەلی بەشیر سندی
ل دەسپئکێ دئ سحکەین ئەرێ رامان ژ خیانەتێ چیە ؟پاشان دئ سحکەین ئایا رێژەیا خیانەتێ لدەڤ کیژ لایەنی پترە ژنێ یان زەلامی؟ .هەروسا چەند جورێن خیانەتێ هەنە ؟و ئەگەر چنە ؟هەروسا ل دوماهیکێ ئەنجامێن خیانەتێ چنە؟

رامانا خیانەتا ھەڤژینیێ ئەوە: ئێک ژ ھەڤژینا چ ژن بیت یان زەلام بیت پەیوەندیەکێ یان پتر ژ پەیوەندیەکێ دگەل کەسەکێ دی ھەبیت و ب رێکا ڤێ پەیوەندیێ، حەزێن خو یێن زایندەیی تایبەت و یێن ھەستی ب گشتی تێر بکەت، و ئەڤە ھەمی ب نھێنی و ب دزی ڤە.

ب درێژاھیا دیروکێ و دھەمی جڤاکان دا ئەڤ دیاردە ھەبوویە، لێ ل سەر دەمێن بەری پێشکەفتنێ و گەشەکرنا تەکنولوژیایێ دا، خیانەت یا کێم بوو، ب تایبەتی د جڤاکێن روژھەلاتی دا، ژبەر ھەبوونا رەوشت و تیتالا و بەرزیا ئاستێ رەوشتێ مروڤایەتی و ھەبوونا ترس ژ خودێ و بلندیا رێژا وژدانێ، لێ پشتی وەرارا جڤاکان و چێبوونا شورەشێن رەوشەنبیری و پیشڤەچوونا تەکنولوژیایێ و زێدەبوونا جھێن سوشیال میدیایێ، کو ھەڤگەھشتن بساناھی ئێخستیە و دشیانا مروڤان دایە رەفتارێن خو باشتر ڤەشێرن ب رێکا باسوردێ و دەف ھەڤژینا خو زەلام دێ خیانەتێ کەت ب رێکا موبایلێ و دگەل ژنەکا دی ئاخڤیت، یان بەروڤاژی ژن دەف ھەڤژینێ خو دێ دگەل زەلامەکێ دی ئاخڤیت.

رێژا خیانەتێ ل دەف کێ پترە ژنێ یان زەلامی؟
چ پێنەڤێت ھەردوو لایەن خیانەتێ دکەن، بەلێ ھەتا چەند سالێن بوری دا ل دویف ھندەک ڤەکولینێن دبوارێ دیاردێن جڤاکی دا ھاتینە کرن، دیاردکەن مێر پتر خیانەتێ ئەنجام ددەن، و ژنێن خیانەتێ دکەن گەلەک دکێمن.
لێ وەک مە دیارکری پشتی سەردەمێ تەکنولوژیایێ و سوشیال میدیایێ رێژا ژنێن خایین ژی بلند بوویە؛ بەلێ جورێ خیانەتا ژنا جودایە ژ یا مێرا، بارا پتر خیانەتا ئاخفتنێ بوویە یان بێژین ب رێکا دەنگی و ڤرێکرنا وێنا و ھندەک جارا ئاخفتنا ڤیدیویێ، بەلێ ل دەف زەلاما خیانەت یا تمام بوویە چێدبیت پسیارەک خو ل سەرێ مە بدەت و بێژین: باشە ئەگەر خیانەتا ژنا بتنێ ئاخفتن بیت، پا ئەڤ زەلامە خیانەتێ دگەل کێ دکەن؟ بۆ بەرسڤدانا ڤێ پسیارێ، دێ بێژین زەلام بارا پتر ل وان ژنا دگەرن ئەوێن بێ ھەڤژین، چونکی مخابن وەسا ھزردکەن یێن بساناھی نە یان دگەل کچا یان دگەل وان ژنێن کارێ لەشفروشیێ دکەن و لڤان حالەتان، ھەمیان بو ژنێ خیانەت نینە ل دویف یاسایێ و پەیوەندیێن مروڤایەتیێ، ھەرچەندە خیانەتە و گونەھە ژلایێ ئایینی ڤە، بەلێ بۆ زەلامی خیانەتە و بھزرا من دبیتە خیانەت بۆ وێ ژنێ ژی یان بۆ وێ کچێ ژی، چونکی تشتەکێ نەیێ درستە ژلایێ رەوشتێ مروڤایەتیێ ڤە و ئەگەر یێ ئاسایی با دا ئەو بخو راگەھینن و نەدڤەشارت.

جورێن خیانەتا ھەڤژینیێ:

• جورێ کلاسیک: ئەوژی ل دەمێ ئێک ژ ھەڤژینا پەیوەندیێ دگەل کەسەکێ یان پتر گرێدەن، ب مەرەما تێرکرنا حەزەکێ یان بدەستڤەئینانا تشتەکێ و ئەڤ جورە گەھشتن تێدا ھەیە و چێدبیت ماوێ وی درێژ بیت.
• جورێ سەردەم: مەرەم پێ پشتی دەرکەفتنا تەکنولوژیایێ و سوشیال میدیایێ کو ئێک ژ ھەڤژینا دێ پەیوەندیا گرێدەت بتنێ ب رێکا ئاخفتنێ، ڤێجا چ دەنگ بتنێ بیت یان دەنگ و رەنگ بیت ئەو ژی ژ بۆ تێرکرنا ڤالاھیا ھەستان یان ھەتا تێرکرنا حەزا زایندەیی, و ئەڤ پەیوەندیە دگەل گەلەک کەسانە و دکورتن و زی و بساناھی دھێنە بڕین.

ئەگەرێن خیانەتێ:
خیانەتێ گەلەک ئەگەر ھەنە، ھندەک ژوانا دگشتی نە و ھندەک گرێدایی کەسایەتی و بارێ کەسێ خاین بخونە:

• ئەگەرێن گشتی:
• ھەبوونا ھندەک رەوشت و تیتالێن جڤاکی بۆ پێکئینانا ھەڤژینیێ، کو ئەڤ رەوشت و تیتالە دێ بنە ئەگەرێ ھەلبژارتنا شاش بۆ ھەڤژینی، کو ئەگەرێ ھەرە سەرەکی یێ خیانەتێ یە، بۆ نمونە: ل دەمێ کور دگەھیتە قوناغا سنێلەیێ و پاشی جحلینیێ و ھندەک رەفتاران دکەت، دێ بێژن بۆ ژنەکێ بینن دا بعاقل بکەڤیت! ل ڤێرێ خو ئەڤ جحێلە بخو ژی بخو ھەڤژینا خو ھەلبژێریت یان ئەو بخو حەز ژێ بکەت، دێ ھەلبژارتنا وی نەیا دروست بیت، چونکی ل سەر بنەمایێ تێرکرنا حەزا زایندەیی یە، و ئەڤ چەندە ژی دەمەکێ کورتە دێ ژ وێ تێر بیت و خیانەتێ کەت، ببەھانەیا کو ھەڤژینا وی د وی ناگەھیت یان ئاستێ وێ جودایە ژ ئاستێ وی یان …ھتد.
• کێمی یان نەبوونا ھەلبژاردەیان:
  د جڤاکێن گرتی دا تێکھەلیا دناڤبەرا کچ و کورا گەلەکا کێمە یان ھەر نینە، ئەڤەژی ژبەر داب و نەریتێن جڤاکی و ئاینی، ل ڤێرێ کچێ یان کوری ھند ھەلبژاردە نابن کو بخو ھەڤژینێ خو یان ھەڤژینا خو ل دویف ئاستێ خو یێ جڤاکی و رەوشەنبیری ھەلبژێریت، دیسا دێ ھەلبژارتن یا شاش بیت و پەشیمانی دویف را ھێت وپاشی خیانەت.
• ئەگەرێن ئابووری و دەست کورتی:
  ئەڤە ژی یێن گرێداینە ب ژنێ ڤە، ل دەمێ یا پێدڤی پارا بیت و بارێ وێ یێ ئابوری یێ لاواز بیت و زەلام ژی مەزاختنا لێ نەکەت، دێ پەنایێ بەتە خیانەتێ بۆ بدەستڤەئینانا پارەیەکی یان تشتەکی یان ھەتا کارەکی.
• پشت گوە ھاڤێتن (اھمال کرن):
  ئەوژی ل دەمێ ژن ھەڤژینێ خو پشت گوە بھاڤێژیت و پویتەیی پێ نەکەت و ب کارێ مال و زارۆکا ڤە مژیل بیت یان بەروڤاژی زەلام ژنێ پشت گوە بھاڤێژیت و گرنگیێ پێ نەدەت و ھەستا حەژێکرنێ نەدەتێ.
• ئەگەرێن کەسوکی:
  ئەڤ ئەگەرە ژی گرێدایی ب رەنگێ ھزرکرنا کەسێ ڤی کاری ئەنجام ددەت، بەرێخودانا وی بۆ ژیانا ھەڤژینیێ، رێزگرتنا وی بۆ ژنێ، پەروەردا وی یا مال، ئەو ژینگەھا ئەو تێدا رابوی و مەزن بی، بۆ نمونە: ھندەک زەلام ھەنە شانازیێ ب پەیوەندیێن خویێن نەرەوا دکەن دگەل ژنا، و ھندەک ھەنە بەرامبەر ھەڤژینا خو دگەل ژنەکا دی ئاخڤن، یان ژنێ نادانن مروڤ ووەک تشتەکی دبینن ل دەمێ کەڤن بۆ دھاڤێژن. ئەڤ کەسێن ھوسا شاشیەکا ددەرونێ وان دا ھەیە و پێدڤی چارەسەریێ و دوبارە بەرھەڤکرنێ نە.

ئەنجامێن ڤێ دیاردێ:
ھەلبەت گەلەک بەرژەنگێن نەرێنی ژڤێ دیاردێ چێدبن، کو کارتێکرنێ سەر کەسی دکەن و خێزانێ و پاشی جڤاکی و بڤی رەنگی:

• ئەو کەسێ خیانەتێ دکەت، ھەردەم نەیێ ئارامە و دترسیت ئاشکەرا ببیت و دیسا بارا پتر تووشی نەساخیێن سیکسی دبن.
• دەمێ کەسێ خاین پەیوەندی ھەبن، دێ خێزانا خو پشت گوە ھاڤێژیت و ئاکەھ ل پەروەردا زاروکێن خو نامینیت، و چێدبیت ھەڤژینێ دی ژی وەک تولڤەکرن بچیت خیانەتێ بکەت یان بەردانێ بکەت، ئەڤەژی دێ بیتە ئەگەرێ ژناڤچوونا خێزانێ و ھەبوونا زاروکێن بێ دای باب کو ب دروست ناھێنە پەروەردەکرن دناڤبەرا ھەردو لایەنا دا و بڤی رەنگی دێ بارێ جڤاکی گران بیت وبورینا سالا دێ جڤاک بێ سەروبەر بیت.
• چێدبیت خوینداری و کوشتن روی بدەت ل دەمێ خیانەت ئاشکەرا دبیت و ببیتە خالا رەش د بنەمالێ ھەمیێ دا.

ل دوماھیێ دێ بێژم، خیانەتێ چ بھانێن خو نینە ئەگەر تو نەیێ ئارام بی یان تو نەیا ئارام بی دگەل ھەڤژینێ خو پێکڤە روینە خوارێ و دلێ خو بو ئێک ڤەکەن، ئەگەر نەگەھشتنە چ ئەنجاما بەردان باشترە ژ خیانەتێ