عبداللە سەگڤان / قۆتابییێ ماستەرێ / پشکا مێژوو زانکۆیا زاخۆ
ڕامانا ناڤێ کوردستان واتا نشتیمانێ کوردان ، هەروەکو ئەفغانستان واتا نشتیمانێ ئەفغان ….هتد. ئەڤ دەڤەرێن بلند یێن باکور و ڕوژهەلاتێ میزوپوتامیا ب نشتیمانێ کوردان دهێت ناسکرن، ئەڤ خاکە د کەڤیتە دەڤەرێن چیایی و دمێژویا کەڤندا ب ناڤێن جودا هاتییە ناسکرن ( سوبیر، سۆبارتو، گوتیوم ، زامو، کوهستان،) . دەرکەفتنا ناڤێ کوردان ژ سەردەمەکێ بۆ سەردەمەکێ جیاوازە ، لەورا بۆ ئێکەم جار ئاماژە ب ناڤێ کورد هاتبیت کرن دزڤریت بو نڤێسینێن میخی ، کو مێژوویا وێ دزڤریت بوو هزارا سیێ بەری زاینی. سەردەمێ شاهـ ( سوشین ) ل سالا ( 2036_ 2028 پ.ز) دڤان نڤێسینێن میخی دا ب شێوێ ( کاردا ) یان ( قاردا )، کۆ هاتییە گوتن بو ئەردێ مللەتێ سو (( Land of karda peopel of -su ، کۆ ئەڤ مللەتە ل باشۆرێ گولا وانێ ئاکنجی بوون و ژلایێ ڕۆژئاڤایێ دەریاچا وان دگەل قورتیا دژیان. هەروەسان زەینەفۆن دپەرتووکا خۆ دا ئەوا بناڤێ ( ئەناباسیسی ) ل سالا (401 پ.ز). ب شێوێ کاردوچی (karduchi)، هینایە کو ئەڤ پەیڤا کۆرتو (Gortu)، هەڤ واتایا پەیڤا کورتی یا ئاشوریانە کۆ دەربازی زمانێ یونانی بوویە( درایڤر ، 1986، 13 ).مێژوونڤیسێ کلدی بابلی بێرۆسوس برعوثا ل چەرخێ سیێ پ. ژیایە ئاماژە ب ڕاوەستیانا کەشتیا نوحی ل سەر چیایێ ( گۆردیایێانا ) دکەت.(الکیلانی،2001، 143).
جوگرافیناسێ یونانی سترابوی ( 46-24 پ.ز)، ئاماژە ب خەلکێ دەڤەرێ کریە ب شێوێ کارداکس دایە ناسکرن کو دهێت ڕامانا مێرخاسی، هەروەسا بلینی(23-79) ز.( Pliny the Elder ) دبێژت ئەو مللەتێ د کەڤن دا دهاتن ناسکرن ب کوردوجی د نها دا ب کوردوئین دهێت ناسکرن ،کۆ ل هەرێما ئەدیابین دژین ئەڤ هەرێمە دکەڤیتە سەر ڕووبارێ دیجلە ل باکور. ب ڤێ ڕەنگی نڤیسەرێن یونانی و لاتینی تا چەرخێ ئێکێ بەری زاینی ب ڤی شێوێ ل خۆارێ دگوتن.
کوردوئینی
کوردوئین
کوردیایوس
کوردیایا
ب ڤێ چەندێ بومە دیار دبیت، ناڤێ کۆردان ل دەڤ نڤیسەرێن یونانی و لاتینی ب ڤی شێوەی هاتییە . ( دریڤر، 1986، 16-17 ).
هەروەسا ب زمانێ ئەکەدی و بابلی ب شێوەیێ قاردا هاتییە ڕامانا بهێز یان ژی پالەوان، هەژی گوتنێ یە کۆ نڤیسەرێن سریانی ئێکەمن کەسبوون کۆ ب زمانێ سریانی د گوتنە وەلاتێ کوردان کوردستان ، ئەگەرێ ڤێ چەندێ ژی هندەک ژ مێژونڤیسێن سریانی خەلکێ کوردستانێ بوون پەرتوکا مشیخا زخای ئەربیلی ل چەرخێ شەشێ زاینی ، بەحسێ ڕاپەرینا ناوچا کوردوینێ کرییە کۆ ئەو دەڤەر ب قردو دایە ناسکرن.(زخا ،2001، 46). هەروەسا دژێدەرێن سریانییان دا ب ناڤێ کاردو (Qardu) دایە ناسکرن، کۆ ئەو ئەردێ سریانیان وەک هەرێمەک دناڤبەرا نورعابدین و چیایێ زاگڕۆس جزیرا ابن عمر کۆ ئەو هەرێمە ب وەلاتێ کاردوجین دایە ناسکرن. ( درایفر ، 1986). هەروەسان ناڤێ کوردستان د پەرتووکا ( تاریخ الزمان ) یا مێژونڤیس ( ابن العبری ) دا هاتییە، کۆ گوتیە چیایێن نێزیک باژێرێ جزیرێ چیایێن کوردستانێ ( ابن العبری، 1986، 27).
هەروەسا گەروکێ ئیتالی ل سەدێ (13 پ.ز ) د پەرتووکا خودا ئەوا بناڤێ ( رحلة مارکو بولو )، بەحسێ مەزناتییا دەولەتا فارس دکەت و دبێژیت هەشت شاهـ هەنە و کوردستان هەژمارتییە بەشەک ژ ڤێ دەولەتا فارس یا مەزنە. ( بولو، 1995 ،1/ 69 ) .
لێ بۆ ئێکەم جار پەیڤا کوردستان وەک تێگەهەکێ جوگرافی هاتیە بکارئینان دزڤریت بۆ چەرخێ (12 ز) ، سەردەمێ سوڵتان سەنجەرێ سەلجوقی کورێ مەلیکشای کورێ سولتان ئەلب، کۆ بەشەک ژ نشتیمانێ کوردان ب هەرێما جیبال یان ژی عێراق عەجەم دایە ناسکرن. هەروەسان مێژوونڤیسی موسلمان (المستوفی القزوین)ی د پەرتووکا خودا ب ناڤێ ( نزهت القلوب ) بکارئیناتییە کو ل دووڤ گوتنا وی ژ (16 ) ویلایەتان پێکهاتبوو پایتەختێ وێ ژی کەلها بوهار بوو ل باکورێ باژێرێ هەمەدان.( احمد ، 2005، 2/ 515-516).
دیسان ژی کەڤنترین تێکستا دناڤ کوردان دا هاتی، دزڤریت بۆ هوزانڤانێ مەزن ( مەلایێ جزیری)، دەما دبێژت :
گولی ئرەمێ بوهتانم
شەبجراغی شەبێ کوردستانم.( خەزنەدار ، 2010 ، 2 / 289 ).
هەروەسان شەرەفخانێ بەدلیسی ژی دبێژت، زێدەبوونا مێرانیێ و مێرخاسیێ بوویە ئەگەرێ کورد ب ڤی ناڤی بهێن ناسکرن (کورد). هەروەسان ناڤێ کورد ل دەڤ فارسان ژی هەمان ڕامان دهێت کۆ ب مێرخاسی یان ژی پالەوان دهێت، ب ڕەنگەک گشتی ناڤێ کوردستان ژ دوو پەیڤان پێکهاتییە ،(کورد) ڕامان ژێ مللەت و (ستان) ڕامان ژی دەڤەر یان ژی نشتیمانێ کوردان دهێت.
لیستا ژێدەران:
- بولو، مارك ، ( 1995 )، حَلات مَاركوبوُلو ،ترجمها إلي الإنجلزيهٓ :وليم مارسدن، ترجمها إلي العربية : عبدالعزيز جاويد، الطبعة الثانية .المصرية .
- درایڤر، ج.ار، ( 1986 )، الکراد فی المصادر القدیمة، ترجمة :فواد حمة رشید ، المطبة الدیوانة،بغداد.
- زخا ، مشحا ، ( 2001 )، کرونولوجیا آربیل، ترجمة و تحقیق : عزیز عبدالأحد نباتي ، مطبعة وزارة التربیة، اربیل.
- الکیلاني، رعد شمس الدین، ( 2001 ) ، الانبیاء في دراسة مقارنة بین القران و التوراة والاثار،دار الشؤون الثقافیة ، بغداد.
- لعبْري ، الابيٰ الفرَج جَمَال الدِن،( 1986 )، تَارَيخ الزّمَانَ، دار المشرق ش م م ، بيروت .
- مارف ، خەزنەدار ، ( 2010)،مێژووی ئەدەبی کوردی، چاپخانا ئاراس، چاپا دووێ ، هەولێر.
